Η εξάπλωση των πολυανθεκτικών μικροβίων: μια απειλή για την Ευρώπη

19:38 22/3/2013 - Πηγή: Παρασκηνιο

Ανάλυση του κ. Αθανάσιου Τσακρή, Καθηγητή Μικροβιολογίας, Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Αθηνών

Στη χώρα μας, αλλά και στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες, καταγράφεται μικρότερη ή μεγαλύτερη αύξηση των λοιμώξεων από μικρόβια που εμφανίζουν αντοχή στις διάφορες ομάδες των αντιβιοτικών. Η μικροβιακή αντοχή αποτελεί σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας, καθώς αυξάνει το κόστος περίθαλψης, την ανάγκη αλλά και το χρόνο παραμονής των ασθενών στο νοσοκομείο. Σχετίζεται επίσης με αποτυχία της θεραπείας και αυξημένα ποσοστά θνησιμότητας στο νοσοκομειακό περιβάλλον. Υπολογίζεται ότι 25.000

άνθρωποι καταλήγουν κάθε χρόνο στην Ε.Ε. από μικροβιακές λοιμώξεις που οφείλονται σε πολυανθεκτικά μικρόβια. Ιδιαίτερα, τα τελευταία χρόνια έχουν εμφανισθεί παθογόνα μικρόβια στο νοσοκομειακό περιβάλλον που εμφανίζουν αντοχή σε όλα τις διαθέσιμες κατηγορίες αντιβιοτικών και για το λόγο αυτό χαρακτηρίζονται ως «παν-ανθεκτικά». Το φαινόμενο αυτό οδήγησε τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) να προειδοποιήσει πως οδεύουμε προς μια «μετα-αντιβιοτική εποχή», δηλαδή μία εποχή στην οποία τα αντιβιοτικά δεν θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη μάχη κατά των λοιμώξεων. Δυστυχώς, τέτοια μικρόβια, όπως τα ανθεκτικά στις καρβαπενέμες στελέχη κλεμπσιέλλας, ακινετοβακτηρίου και ψευδομονάδας, συχνά προκαλούν σοβαρές λοιμώξεις και στη χώρα μας. Για τα μικρόβια αυτά, δεν αναμένεται να κυκλοφορήσουν νέα δραστικά αντιβιοτικά πριν την επόμενη δεκαετία. Είναι χαρακτηριστικό ότι πρόσφατα, το Κέντρο Ελέγχου Νοσημάτων των ΗΠΑ προειδοποίησε ότι τα ανθεκτικά στις καρβαπενέμες βακτήρια είναι «αυξανόμενη και θανατηφόρα απειλή για τα νοσοκομεία» και απαιτούν δράση σε όλα τα επίπεδα για να μην μεταφερθούν από τα νοσοκομειακό περιβάλλον στην κοινότητα.

Η αντοχή των μικροβίων στα αντιβιοτικά είναι σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα της υπερκατανάλωσης των υπαρχόντων αντιβιοτικών. Είναι όμως σε ένα βαθμό και αποτέλεσμα των δυνατοτήτων της σύγχρονης ιατρικής, που επιτρέπει την επιβίωση ασθενών με βαριά νοσήματα αλλά παράλληλα οδηγεί σε μακρόχρονες νοσηλείες σε ειδικές μονάδες και σε χορήγηση αντιβιοτικών για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Τα τελευταία χρόνια, η αντοχή αυτή των μικροβίων εξαπλώνεται σε περιοχές στις οποίες δεν υπήρχαν προηγούμενα εξαιτίας της αυξανόμενης μετακίνησης ατόμων για λόγους τουριστικούς, επαγγελματικούς, ιατρικούς ή οικονομικούς. Χαρακτηριστικά, ο ιατρικός τουρισμός είναι ένας σημαντικός παράγοντας διασποράς ανθεκτικών μικροβίων. Άνθρωποι από τις αναπτυγμένες χώρες συχνά μετακινούνται προς τις αναπτυσσόμενες χώρες αναζητώντας γρήγορη και φθηνή ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Το 2012 μόνο, υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 1.600.000 Αμερικανοί ταξίδεψαν, ειδικά σε Ασιατικές χώρες, για ιατρικούς λόγους. Στις χώρες αυτές πολλοί ασθενείς αποκτούν ανθεκτικά μικρόβια, τα οποία έπειτα μεταφέρουν στις χώρες από όπου προέρχονται.

Είναι επίσης χαρακτηριστική η μεταφορά ανθεκτικών στις καρβαπενέμες στελεχών κλεμπσιέλλας από τις ΗΠΑ, όπου πρωτοπαρουσιάστηκαν, στο Ισραήλ, μέσω των συχνών μετακινήσεων μεταξύ των δύο χωρών και από εκεί στην Ελλάδα και άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Έτσι, η διασπορά σε πολλές χώρες της Ευρώπης πολυανθεκτικών βακτηρίων συχνά συσχετίζεται με μετακινήσεις ασθενών-φορέων με ιστορικό προηγούμενης νοσηλείας σε χώρες όπου ενδημεί ο συγκεκριμένος τύπος αντοχής. Θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι ο χρόνος που απαιτείται για να καταστεί φορέας ένας ασθενής σε ενδημικό νοσοκομειακό περιβάλλον ποικίλει από μόλις 3 μέρες μέχρι 27 μέρες, ενώ η φορεία μπορεί να συνεχίζεται για διάστημα μεγαλύτερο των 6 μηνών.

Σημαντικό βέβαια ρόλο στην εξάπλωση της αντοχής παίζει και το γεγονός ότι η μικροβιακή αντοχή ελέγχεται από γονίδια που βρίσκονται σε μετακινούμενα γενετικά υλικά, τα οποία εύκολα μπορούν να μεταφερθούν από μικρόβιο σε μικρόβιο, ακόμη και διαφορετικού είδους ή γένους. Τα συγκεκριμένα γονίδια αντοχής έχουν ανιχνευθεί σε μικρόβια από λύματα, λιμνάζοντα ύδατα και νερά ποταμών στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η μετάδοση κάποιων από αυτά ευνοείται από θερμοκρασίες 30οC, γεγονός που ευνοεί τη διάδοσή τους σε περιβάλλοντα με ανάλογη θερμοκρασία, όπως αυτό της Ινδίας. Η διασπορά, επομένως, της αντοχής στο υδάτινο περιβάλλον και η θερμοκρασία βοηθούν την περαιτέρω εξάπλωση στην κοινότητα, με αποτέλεσμα την εμφάνιση λοιμώξεων από ανθεκτικά στα αντιβιοτικά μικρόβια όχι μόνο στο νοσοκομειακό περιβάλλον αλλά και στην κοινότητα.

Από τη στιγμή που η συχνότητα των ανθεκτικών στελεχών περάσει ένα κρίσιμο όριο, η διασπορά τους είναι πλέον μη αναστρέψιμη και καταγράφεται εξάπλωση στην κοινότητα, στο περιβάλλον και στην τροφική αλυσίδα. Επομένως είναι απαραίτητη η έγκαιρη λήψη μέτρων για τον περιορισμό της εξάπλωσης της αντοχής. Η χρηστή διαχείριση των αντιβιοτικών, η εφαρμογή μέτρων ελέγχου των λοιμώξεων, η υιοθέτηση μεθόδων ανίχνευσης της μικροβιακής αντοχής, καθώς και η οργάνωση δικτύων ενεργούς επιτήρησης αποτελούν σημαντικούς άξονες στην προσπάθεια περιορισμού του προβλήματος . Πρόσφατες μελέτες από τη χώρα μας έδειξαν ότι η εφαρμογή μέτρων ελέγχου μικροβιακής φορείας κατά την εισαγωγή στο νοσοκομείο, αλλά και μέτρων ελέγχου των ατόμων που ήρθαν σε επαφή με φορείς ή ασθενείς με λοίμωξη, όπως και η ομαδοποίηση των ασθενών συνετέλεσαν στη σημαντική μείωση των περιστατικών λοίμωξης από ανθεκτικούς μικροοργανισμούς. Επίσης, σημαντική συμβολή έχει η έγκαιρη ανίχνευση από το κλινικό εργαστήριο του νοσοκομείου τόσο των ασθενών με λοίμωξη όσο και των ασθενών «σιωπηλών φορέων» των πολυανθεκτικών μικροβίων.