Fair Trials International: Κατάχρηση της διαδικασίας προφυλάκισης

13:27 2/8/2013 - Πηγή: BankWars

Παρά τα σχετικά αυστηρά χρονικά όρια που προβλέπει ο νόμος που διέπει την προσωρινή κράτηση στην Ελλάδα, οι κρατούμενοι προδικασίας αναλογούν περίπου στο ένα τρίτο του συνόλου των κρατουμένων στις Ελληνικές φυλακές, πράγμα που υποδηλώνει ότι η χρήση της προσωρινής κράτησης είναι διαδεδομένη και αποτελεί διαδικασία ρουτίνας, μολονότι δεν διαρκεί όσο σε άλλες δικαιοδοσίες.

Αυτό σημειώνει η ΜΚΟ Fair Trials International που χρηματοδοτούμενη

από το Πρόγραμμα Ποινικής Δικαιοσύνης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εξέδωσε μια σειρά συμεορασμάτων για το θέμα μετά από ημεριδα που διοργάνωσε στην Αθήνα. Εκεί με συμμετοχή κορυφαίων εμπειρογνωμόνων του ποινικού δικαίου (ποινικολόγων) από όλη την Ελλάδα υπήρξε αναλυτική συζήτηση για την προσωρινή κράτηση όπως την ορίζει ο νόμος και όπως εφαρμόζεται στην πράξη.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το 49% όλων των κρατούμενων στις φυλακές της Ελλάδος και το 64% όσων έχουν τεθεί σε προσωρινή κράτηση είναι ξένοι υπήκοοι. Στα ποσοστά αυτά δεν συμπεριλαμβάνονται όσοι βρίσκονται στα κέντρα κράτησης μεταναστών. Ο αλλοδαποί εναγόμενοι τίθενται σε μεγάλο βαθμό σε προσωρινή κράτηση και υποφέρουν καθ’όλη τη διάρκεια της δικαστικής διαδικασίας από την άγνοια της Ελληνικής γλώσσας και την αδυναμία να επικοινωνήσουν με τον δικηγόρο, το προσωπικό των φυλακών, ακόμα και με τους συγκρατούμενούς τους καθώς υπηρεσίες διερμηνείας προσφέρονται μόνο στο δικαστήριο και όχι στη φυλακή.

Ακατάλληλοι οι λόγοι επιβολής προσωρινής κράτησης

Όπως καταγραφεται στο σχετικό σημείωμα της ΜΚΟ:

Τα νομικά όρια σχετικά με τους λόγους επιβολής της προσωρινής κράτησης δεν τηρούνται. Πολλοί δικαστές δεν έχουν προσαρμοστεί ούτε ψυχολογικά ούτε θεσμικά στην επιθυμία του νομοθέτη να περιορίσει την προσωρινή κράτηση. Είθισται οι
δικαστές να συνεχίζουν να βασίζονται σε λόγους που δεν συνάδουν με το νόμο όταν κάνουν υπερβάλλουσα χρήση της προσωρινής κράτησης, συμπεριλαμβανομένου «της αποφυγής ενός παρόμοιου αδικήματος στο μέλλον» χωρίς να γίνεται ρητή
αναφορά σε αντικειμενικά χαρακτησιστικά του κατηγορούμενου που να στοιχειοθετούν έναν τέτοιο κίνδυνο.

Παράλληλα, οι συμμετέχοντες εξέφρασαν ανησυχίες για τη συχνή απουσία αιτιολογημένης επιχειρηματολογίας στις αποφάσεις των δικαστών για προσωρινή κράτηση· επαναλαμβάνουν εδάφια του νόμου με απομνημόνευση και δεν αναφέρουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της υπόθεσης ή του εναγόμενου που πιθανόν να υποδηλώνουν κίνδυνο εξόδου από τη χώρα ή κάποια πιθανότητα παραποίησης αποδεικτικών στοιχείων.

Το πρόβλημα αυτό επεκτείνεται στους δικαστές των δικαστικών συμβουλίων που καθήκον έχουν να αποφασίσουν για την παράταση ή όχι της προσωρινής κράτησης από τους αρχικούς 6 μήνες στους 12, και μετά πέρα από το χρονικό όριο των 12
μηνών που ορίζει ο νόμος (με ανώτατο όριο τους 18 μήνες4). Ο σκοπός της παράτασης από τους 12 στους 18 μήνες είναι να λειτουργήσει ως έκτακτο μέτρο όπως ορίζει το Σύνταγμα (Άρθρο 6(4)), και το οποίο απαιτεί πιο εμβριθή αιτιολόγηση
αυτής της παράτασης, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα στοιχεία και τα πραγματικά γεγονότα στα οποία βασίζεται η ύπαρξη εξαιρετικών συνθηκών. Ωστόσο, και σε αυτές τις αποφάσεις, σπάνια υπήρχαν ενδείξεις αιτιολογημένης επιχειρηματολογίας
ή κάποια αναφορά σε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά είτε της υπόθεσης, είτε του εναγόμενου.

Σημειώνεται ότι το Ευρωπαϊκό Ένταλμα Επιτήρησης δεν έχει υιοθετηθεί ακόμα από την Ελλάδα, όμως είναι υπό μελέτη. Θεωρήθηκε ότι θα βοηθήσει στη μείωση της υπερβάλλουσας εξάρτησης στην προσωρινή κράτηση ειδικά στην περίπτωση αλλοδαπών που τους επιβάλλεται ως διαδικασία ρουτίνας με την αιτιολογία ότι δεν έχουν διεύθυνση μόνιμης κατοικίας και οι οποίοι αναλογούν στο 64% όλων των κρατούμενων προδικασίας στην Ελλάδα. Το ίδιο γίνεται και στην περίπτωση που ο αλλοδαπός διαθέτει όντως διεύθυνση, όμως παρόλα αυτά θεωρείται επικίνδυνος εξόδου από τη χώρα μόνο και μόνο εξ αιτίας της εθνικότητάς του. Εναλλακτικές της προσωρινής κράτησης όπως για παράδειγμα να παραδώσει ο ύποπτος το διαβατήριό του ή ο περιορισμός διαμονής είναι διαθέσιμα και κάποιες φορές εφαρμόζονται μολονότι σπανίως. Οι συμμετέχοντες πρότειναν ότι ίσως θα ήταν χρήσιμο οι δικαστές και εισαγγελείς να μάθουν για τις προσεγγίσεις που εφαρμόζονται σε άλλες δικαιοδοσίες σχετικά με εναλλακτικές της προσωρινής κράτησης.

Η ιστορία

Ιστορικά, ο ελληνικός Ποινικός Κώδικας καθιέρωσε ένα τεκμήριο προσωρινής κράτησης το οποίο θα μπορούσε να υποστηριχτεί μεταξύ άλλων και στη σοβαρότητα των καταγγελιών. Εντούτοις, ο νόμος αναθεωρήθηκε το 1981 κατά τέτοιον τρόπο που
σύμφωνα με αυτόν η προσωρινή κράτηση πρέπει να θεωρείται έκτακτο μέτρο που επιβάλλεται μόνο κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις. Αυτό δημιούργησε νομικό τεκμήριο απόλυσης.

Προσωρινή κράτηση μπορεί να επιβληθεί εφόσον συντρέχει ένας από τους παρακάτω λόγους:

α. Ο κατηγορούμενος διώκεται για κακούργημα ΚΑΙ
β. Είτε δεν έχει γνωστή διαμονή στη χώρα, ή
γ. Έχει κάνει προπαρασκευαστικές ενέργειες για να διευκολύνει τη φυγή του, ή
δ. Έχει υπάρξει φυγόδικος στο παρελθόν, ή
ε. Κρίθηκε ένοχος για απόδραση κρατουμένου ή παραβίαση περιορισμών διαμονής, ή
ζ. Εάν η με την απόλυση του κατηγορούμενου και λαμβάνοντας υπόψη στοιχεία είτε
του βίου του ή τον χαρακτήρα του εν λόγω αδικήματος υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να
διαπράξει νέο έγκλημα.

Κίνδυνος διάπραξης νέου εγκλήματος

Οι συμμετέχοντες στην ημερίδα τόνισαν ότι ο τελευταίος παράγοντα είναι ιδιαιτέρως προβληματικός καθώς επιτρέπει στους δικαστές να επιβάλλουν την προσωρινή κράτηση βάσει αόριστων «χαρακτηριστικών» του ατόμου ή του καταγγελλόμενου αδικήματος.

Αργότερα, το 2012, τροποποιήθηκε στο ισχύον σήμερα το οποίο δηλώνει ρητώς ότι ένας ύποπτος δύναται να κρατηθεί προσωρινά όταν αντιμετωπίζει ποινή φυλάκισης τουλάχιστον 10 ετών, αναφέρει δε και την αόριστη πρόβλεψη να ληφθούν υπόψη τα χαρακτηριστικά του ατόμου ή του εν λόγω αδικήματος.

Η αλλαγή αυτή και η απουσία θέσπισης κριτηρίων για να ληφθούν υπόψη τα παραπάνω χαρακτηριστικά, επανέφερε το στοιχείο της διακριτικής ευχέρειας και συνεπώς και της αυθαιρεσίας στις αποφάσεις των δικαστών για επιβολή προσωρινής κράτησης. Οι συνεχείς τροποποιήσεις οι οποίες αρχικά περιόριζαν και αργότερα επανέφεραν την διακριτική ευχέρεια των δικαστών να διατάζουν την προσωρινή κράτηση υπόπτων στην προδικασία έχουν συμβάλλει σημαντικά στην ανεπαρκή εφαρμογή προτύπων των
ανθρωπίνων δικαιωμάτων σχετικά με την αιτιολογημένη απόφαση για προσωρινή κράτηση.

Ζητήματα Πρακτικής Φύσεως

Η ελληνική νομοθεσία που διέπει την προσωρινή κράτηση, ήτοι ο Κώδικας Ποινικής Δικονομίας και το Σύνταγμα, συνάδει σε γενικές γραμμές με τα πρότυπα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Εντούτοις, οι συμμετέχοντες έγειραν διάφορα προβλήματα πρακτικής φύσεως που υποδηλώνουν ότι ο νόμος δεν εφαρμόζεται με συνέπεια από τους δικαστές.