O άγνωστος Άη Στράτης: Η ονομασία, ο σεισμός και οι πολιτικοί εξόριστοι

18:08 30/8/2022 - Πηγή: KoutiPandoras

«Santo Strati», µια περιηγητική περφόρµανς και ένα ταξίδι στην ιστορία του Αγιου Ευστράτιου. Πώς προήλθε η ονοµασία του νησιού; Τι συνέβη στη µάχη της πείνας των πολιτικών εξόριστων τον χειµώνα του 1941-42 και πώς πήρε την τωρινή του µορφή µετά τον σεισµό του 1968; Τα ντοκουµέντα που συνέθεσαν την παράσταση µέσα από την έρευνα που πραγµατοποίησε η θεατρική οµάδα Παράλληλος 25 οδήγησαν σε ένα συναρπαστικό ταξίδι σε σχέση µε την ιστορία και τους ανθρώπους αυτού του µικρού και αποµακρυσµένου τόπου.

Η παράσταση ανέδειξε πλευρές της πλούσιας πολιτιστικής και πολιτικής παράδοσης του Αη Στράτη.

«Ξεκινώντας το συγκεκριµένο εγχείρηµα βρεθήκαµε µπροστά σε έναν µεγάλο όγκο υλικού που προέκυψε µέσα από συνεντεύξεις των ντόπιων και βιβλιογραφική έρευνα. Μας µίλησαν άνθρωποι που έζησαν πλάι στους εξόριστους. Επιζήσαντες του σεισµού του ’68 µας διηγήθηκαν πώς είδαν τις περιουσίες τους να χάνονται και πώς βίωσαν τη µετέπειτα βίαιη ανοικοδόµηση του νέου οικισµού από τη χούντα. Από τις ιστορίες που συλλέξαµε δεν έλειψαν και µύθοι για ξωτικά, νεράιδες και άλλες λαϊκές παραλογές. Ακόµη υπήρξαν πολλές αναφορές στην ονοµασία του νησιού ανά τους αιώνες. ∆ηµιουργήθηκε έτσι ένα µωσαϊκό γύρω από τις παραπάνω θεµατικές µε στόχο να αναδείξει τον πλούτο ενός τόσο µικρού και αποµονωµένου τόπου. Η περφόρµανς θέλαµε να αποτελέσει το έναυσµα και την αφορµή για να µελετήσει κανείς περισσότερα για την ιστορία» αναφέρουν στο Documento µέλη της θεατρικής οµάδας Παράλληλος 25.

Η ζωή στον Αη Στράτη σήμερα

Ο Κατράκης, οι κοµµένες κοτσίδες και οι εξόριστοι

Οι προσωπικές µαρτυρίες και τα βιώµατα που διηγήθηκαν στην οµάδα οι κάτοικοι του νησιού αλλά και η µελέτη ιστορικών ντοκουµέντων έφεραν στην επιφάνεια και φώτισαν άγνωστα περιστατικά που είχαν ξεχαστεί µέσα στον χρόνο. «Η ιστορία φτιάχνεται από τις µικρές και παράλληλα τις µεγάλες ιστορίες των ανθρώπων. Χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι η ιστορία της 93χρονης πλέον κυρίας Μαρίας, από την οποία ο Μάνος Κατράκης ζήτησε τις κοµµένες κοτσίδες της για να τις χρησιµοποιήσει ως περούκα σε θεατρική παράσταση των εξορίστων. Ανακαλύψαµε ότι οι ντόπιοι παρακολουθούσαν κρυφά τις παραστάσεις, ενώ κάποιοι έβλεπαν θέατρο για πρώτη φορά στη ζωή τους. Ενα ακόµη –τροµακτικό αυτήν τη φορά– ντοκουµέντο είναι η αναφορά του Ερυθρού Σταυρού για την κατάσταση των πολιτικών κρατουµένων τον χειµώνα του 1941-42, κατά τη λεγόµενη «µάχη της πείνας των πολιτικών εξορίστων». Πρόκειται για ένα ζοφερό κοµµάτι της ιστορίας, όπου βλέπουµε την ελληνική χωροφυλακή να επιβάλλει εξοντωτικά µέτρα για να εκµαιεύσει δηλώσεις µετανοίας».

Μαράσλειος Σχολή, αναζητώντας τον γρίφο της ονομασίας του νησιού

Ολα τα ντοκουµέντα που ήρθαν στο φως µέσα από την έρευνα για την παράσταση ανέδειξαν τις αγωνίες, τις σηµαντικές απώλειες και αλλαγές, αλλά και την ελπίδα της τοπικής κοινότητας για ένα καλύτερο µέλλον. «Ο Αη Στράτης είναι ένα νησί που µέσα σε έναν αιώνα υπέφερε πολλά. Στον τόπο έχουν τυπωθεί ανεξίτηλα όλα τα σηµαντικά κοινωνικοπολιτικά γεγονότα: εξορία, µετανάστευση, µεταπολίτευση, ανοικοδόµηση. Τα ντοκουµέντα ήταν για εµάς αποκαλυπτικά καθώς υποδεικνύουν πως από τον σεισµό του ’68 το νησί άλλαξε δραµατικά. Οι κάτοικοι µέσα σε µια νύχτα είδαν τις περιουσίες τους να χάνονται. Στήθηκαν εκ νέου παραπήγµατα εκεί που άλλοτε βρισκόταν το στρατόπεδο των εξορίστων. ∆όθηκε από τον Στυλιανό Παττακό διαταγή για άµεση ανοικοδόµηση. Ο παλιός οικισµός χάθηκε, οι µπουλντόζες γκρέµισαν τα πάντα και τη θέση της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής πήραν άχαρα τετράγωνα σπίτια. Στο πρόβληµα ήρθε να προστεθεί η διανοµή τους µε κλήρο. Γειτονιές ολόκληρες ξεριζώθηκαν, µε αποτέλεσµα ο πληθυσµός να µειωθεί δραµατικά. Η τοπική κοινωνία πέρασε µια περίοδο εσωστρέφειας. Σήµερα όµως οι άνθρωποι που επιµένουν να ζουν σε αυτό τον τόπο, σε πείσµα των καιρών, παλεύουν, προσπαθούν, προχωρούν, δίνουν στο νησί νέα υπόσταση και εξελίσσονται».

Το θέατρο των εξορίστων στο Μουσείο Δημοκρατίας

Ανθρώπινες ιστορίες, θέατρο και τοπική κοινότητα

Η περφόρµανς είχε µεγάλη απήχηση, καθώς αρκετοί ντόπιοι και τουρίστες συµµετείχαν και είχαν την ευκαιρία να εµβαθύνουν στην ιστορία του νησιού. «Είναι συγκινητικά τα όσα ακούµε ύστερα από κάθε παράσταση: “Ακουσα την ιστορία της γιαγιάς µου”· ή ένα µικρό παιδάκι που είπε στον φίλο του “Να πεις στη γιαγιά σου να σου δείξει πού ήταν το σπίτι σας πριν από τον σεισµό.” Με αφορµή έναν κοινό τόπο ερχόµαστε όλοι πιο κοντά. Για εµάς όµως ακόµη πιο σηµαντικό είναι το κοµµάτι της ανάµειξης της τοπικής κοινότητας. Στο εργαστήρι συµµετείχαν ντόπιοι αλλά και άνθρωποι που έρχονται να δουλέψουν στο νησί, όπως επίσης και κάτοικοι της Λήµνου που αγαπούν τον Αη Στράτη. Στην επαρχία συναντάµε συχνά νέα παιδιά που έχουν ανάγκη να γνωρίσουν το θέατρο και να εκφραστούν µέσα από αυτό».

In situ εγκατάσταση για τον σεισμό του ’68 με φωτογραφία του Βασίλη Μανικάκη

Η θεατρική οµάδα Παράλληλος 25 σχηµατίστηκε στη Λήµνο το 2018. Ο πυρήνας της καλλιτεχνικής δηµιουργίας είναι η επαφή µε τη γραπτή και προφορική ιστορία του τόπου και την παράδοση. Το πρωτογενές υλικό που χρησιµοποιεί –σε αντίθεση µε τα περισσότερα θεατρικά είδη– δεν είναι ένα παραδεδοµένο θεατρικό έργο αλλά αληθινές µαρτυρίες, όπως συνεντεύξεις, άρθρα, δηµοσιεύσεις µέσων ενηµέρωσης και ιστορικές καταγραφές. «Η οµάδα µας αποτελείται από τρεις θεατρολόγους και έναν µουσικό. Σε αυτήν τη βάση προστίθενται, έπειτα από ανοιχτό κάλεσµα, όσοι συµµετέχουν κάθε χρόνο στο θεατρικό εργαστήρι που καταλήγει σε παράσταση. Οι παραστάσεις µας βασίζονται στη συλλογή, καταγραφή και συρραφή αληθινών ιστοριών γύρω από έναν κεντρικό άξονα. Πυρήνας της καλλιτεχνικής µας δηµιουργίας είναι η ανάγκη να έρθουµε σε επαφή µε τη γραπτή και προφορική ιστορία αλλά και την παράδοση του τόπου µας και να την επικοινωνήσουµε.

Εργαλείο µας είναι το θέατρο-ντοκουµέντο, µια µορφή θεάτρου που ως πρωταρχική πηγή χρησιµοποιεί ντοκουµέντα και πραγµατικά γεγονότα. Στόχος µας είναι η ενασχόληση ανθρώπων διάφορων ηλικιών, ηθοποιών και µη, µε την τέχνη του θεάτρου. ∆ουλεύουµε συνεργατικά. Το καλλιτεχνικό αποτέλεσµα προκύπτει µέσα από την προσωπική µατιά των συµµετεχόντων. Ολοι µαζί, µέσα από το θεατρικό παιχνίδι και τη µουσική διδασκαλία, φτιάχνουµε ένα σύνολο. Ενα µπουλούκι που µεταφέρει στο κοινό τις ανθρώπινες ιστορίες που ψηφίδα ψηφίδα φτιάχνουν τη µεγάλη ιστορία του τόπου. Είναι συγκινητικό ένα παιδί 17 χρόνων να µας λέει πως αυτή η εµπειρία θα του µείνει αξέχαστη. Ελπίζουµε η πολιτεία να στηρίζει όλο και πιο συχνά αντίστοιχες πολιτιστικές δράσεις. Ο δραστήριος δήµος του Αγιου Ευστράτιου είναι µια αρχή».