Εθνικό Αρχαιολογικό – Ρεσιτάλ νεποτισμού και εργαλειοποίηση του πολιτισμού (Ρεπορτάζ)

18:52 20/2/2023 - Πηγή: KoutiPandoras

Απαντες πλην των δημοσιογράφων εγέρθηκαν όταν ο Κυριάκος Μητσοτάκης, σαν άλλος απαστράπτων βασιλιάς, εισήλθε στην αίθουσα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (ΕΑΜ). Πολιτικά πρόσωπα, ιδιώτες χορηγοί και αρχιτέκτονες παραβρέθηκαν στην επίσημη παρουσίαση της επιλεχθείσας αρχιτεκτονικής πρότασης των γραφείων David Chipperfield Architects και Αλέξανδρου Τομπάζη για την επέκταση και αναβάθμιση του μουσείου την Τετάρτη. Κι ενώ εντός της αίθουσας κυριαρχούσαν οι επευφημίες, έξω τα ΜΑΤ «παραστέκονταν»

στους διαμαρτυρόμενους καλλιτέχνες, αλλά και στους αρχαιολόγους που αντιδρούν στη μετατροπή, ψηφισμένη πλέον με νόμο, των πέντε μεγάλων μουσείων της χώρας –συμπεριλαμβανομένου του Εθνικού Αρχαιολογικού– σε νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου (ΝΠΔΔ).

Τη λάμψη πάντως «έκλεψαν», ακόμη και από τις μακέτες, όσα ειπώθηκαν στην αίθουσα της παρουσίασης από τον πρωθυπουργό και την υπουργό Πολιτισμού.

Πάντα με… τη Μαρέβα

Η Λίνα Μενδώνη είχε αγωνία να πει τα πράγματα με το… όνομά τους. Και είναι δύο: Μητσοτάκης και Μαρέβα. Το δεύτερο σκέτο και χωρίς επίθετο. Μας είπε ότι λίγοι γνωρίζουν πως η επέκταση και η αναβάθμιση του μουσείου είναι ουσιαστικά «προσωπικό όραμα» του Κυριάκου Μητσοτάκη, ο οποίος είχε «βαθιά επιθυμία να συμβάλει προσωπικά στην επέκταση και την αναγέννηση της περιοχής». Μας πληροφόρησε επίσης ότι το 2016 ξεκίνησαν συναντήσεις που κατέληξαν σε ομάδα πλέον το 2017, αφού ο Κυριάκος Μητσοτάκης «με τη μεθοδικότητα που τον διακρίνει» συγκρότησε μια μικρή επιστημονική ομάδα η οποία συνεδρίαζε «σε τακτά διαστήματα είτε στο σπίτι με τη Μαρέβα είτε στο Ιδρυμα Μητσοτάκη, πάλι με τη Μαρέβα». Στη συνέχεια τον λόγο πήρε ο πρωθυπουργός. «Δεν το κάνω συχνά αλλά σήμερα θέλω να ευχαριστήσω προσωπικά τη σύζυγό μου που αθόρυβα, χωρίς να διεκδικήσει προβολή, υπήρξε η καρδιά αυτής της προσπάθειας». Αραγε πώς ακριβώς συνέβαλε και με ποια ιδιότητα η σύζυγος του πρωθυπουργού στο μεγαλόπνοο σχέδιο;

Η πρόταση του βερολινέζικου αρχιτεκτονικού γραφείου David Chipperfield Architects –σε συνεργασία με το ελληνικό γραφείο του Αλέξανδρου Τομπάζη– έχει στόχο να συνδέσει το μουσείο με την πόλη και να οδηγήσει στην αναβάθμιση της γειτονιάς, όπως αρκετές φορές επισημάνθηκε στην παρουσίαση. Εκ πρώτης όψεως οι μακέτες είναι εντυπωσιακές. Σύμφωνα με τους αρχιτέκτονες, εμπνεύστηκαν από το εμβληματικό κτίριο που σχεδιάστηκε από τον Λούντβιχ Λάνγκε και έδωσαν έναν τόνο ρομαντικών αναφορών στον κήπο. Η πρόταση επεκτείνει τη βάση του κτιρίου μέχρι τον δρόμο, ενώ προσθέτει δύο επίπεδα υπόσκαφων εκθεσιακών χώρων, δημιουργώντας πρόσθετο χώρο 20.000 τ.μ. και ένα πάρκο με πλούσια βλάστηση στην οροφή τους, προσβάσιμο σε όλους.

«Τέλος» για το ιστορικό κτίριο

Σύμφωνα με τη μελέτη, η νέα επέκταση σεβάστηκε την ιστορική αξία του κτιρίου και «δεν φιλοδοξεί να ανταγωνιστεί την υφιστάμενη αρχιτεκτονική, αλλά να δημιουργήσει ένα αρμονικό σύνολο χώρων που θα ισορροπεί μεταξύ του παλιού και του νέου». Και είναι από αυτήν ακριβώς τη φράση, και όσα σημαίνει, που αρχίζει ο έντονος αντίλογος. Η αλήθεια είναι ότι, σύμφωνα με όσα βλέπουμε στις μακέτες, το ιστορικό κτίριο του ΕΑΜ μάλλον «εξαφανίζεται» παρά αναδεικνύεται. Ο αρχιτέκτονας Χάρης Χεϊζάνογλου μιλώντας στο Documento επισήμανε: «Ακόμη και από το ύψος της εισόδου στον δρόμο της Πατησίων, συνυπολογίζοντας και τη φύτευση στην οροφή της εισόδου, το παλιό κτίριο του μουσείου αποκρύπτεται. Δεν είναι όμως μόνο το θέμα του ίδιου του κτιρίου. Το πρόβλημα ξεκίνησε από όσα προηγήθηκαν της μελέτης. Γιατί μιλάμε για μια προβληματική διαδικασία. Οπως λέω συνήθως, μια κακή αρχιτεκτονική είναι συνήθως αποτέλεσμα μιας κακής διαδικασίας. Το ερώτημα είναι εάν υπήρχε πράγματι λόγος για να γίνει επέκταση στον δημόσιο χώρο. Δεν θα έπρεπε σε πρώτο επίπεδο να γίνει διαβούλευση για το εάν μπορεί και πρέπει να επεκταθεί το μουσείο μέχρι τον δρόμο της Πατησίων; Εξετάσαμε άλλους τρόπους; Είναι αυτή η βέλτιστη λύση; Εφόσον όμως ο διαγωνισμός ήταν κλειστός δεν θα μας λυθεί ποτέ η απορία. Επειδή τα αιτήματα που τέθηκαν στον διαγωνισμό ήταν πολυποίκιλα και με πολλές απαιτήσεις είναι πολύ πιθανό ότι η τελική εφαρμογή θα αποτύχει ακόμη και εάν έχουμε σήμερα μια ωραία εικονογράφηση – γιατί πραγματικά είδαμε μια καλή περίπτωση απεικονίσεων με ποιητικό αλλά και ήπιο τρόπο από ένα καλό αρχιτεκτονικό γραφείο».

Καθρεφτάκια για ιθαγενείς

Πράγματι ο κλειστός διαγωνισμός για την αρχιτεκτονική πρόταση επέκτασης και αναβάθμισης του ΕΑΜ που απευθύνθηκε μόνο σε δέκα συγκεκριμένα γραφεία του εξωτερικού απέκλεισε τη συμμετοχή ελληνικών αρχιτεκτονικών γραφείων υποβαθμίζοντάς τα σε ρόλο… βοηθού.

Ο αρχιτέκτονας Γιώργος Μαδεμοχωρίτης θεωρεί τη συγκεκριμένη μελέτη «προϊόν διαδικασιών και μεθοδεύσεων αμφίβολης νομιμότητας και δεοντολογίας, καθώς παραβλέφθηκαν διαδικασίες που ακολουθούνται σε διεθνείς διαγωνισμούς για τέτοιας μεγάλης εμβελείας έργα. Ενας πρωτοφανής όρος έθεσε ως υποχρεωτική τη συνεργασία ελληνικών και ξένων γραφείων, σαν να μην αρκεί ένα ελληνικό γραφείο αλλά να χρειάζεται την πείρα ενός μεγαλύτερου. Εχουμε δει ωστόσο μεγάλης κλίμακας έργα από ομά

δες Ελλήνων όπως στην Κύπρο και την Αίγυπτο. Είναι αποκαρδιωτικό να αποκλείουμε ιδέες νέων παιδιών, είναι καταστροφικό για την αρχιτεκτονική. Ενώ ο όρος τα γραφεία να είναι βραβευμένα μου φαίνεται σαν όρος διαπλοκής. Οπότε δεν μπορούμε να κρίνουμε εάν είναι καλό το αποτέλεσμα, γιατί δεν έγινε σε ευρεία κλίμακα αξιολόγησης. Το γεγονός ότι είδαμε μόνο δέκα προτάσεις πώς μπορεί να είναι καλό; Σαν καθρεφτάκια για τους ιθαγενείς μού φαίνεται».

Προεκλογική επέκταση

Η Δέσποινα Κουτσούμπα, πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, μιλώντας στο Documento ανέφερε χαρακτηριστικά: «Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το μεγαλύτερο και αρχαιότερο της χώρας, χρειάζεται μια επέκταση που να το σέβεται από κάθε άποψη. Δεν αξίζει σε αυτό το μουσείο να γίνεται αντικείμενο προεκλογικών εξαγγελιών, να γίνεται η επέκτασή του με απαράδεκτους κλειστούς διαγωνισμούς που χρηματοδοτούν ιδιώτες ή να γίνεται γνωστό ότι ένα δημόσιο έργο όπως η επέκταση έχει ανατεθεί εξωθεσμικά με τρόπους που δεν γνωρίζουμε στη σύζυγο του πρωθυπουργού. Δεν του αξίζει να συνδέεται με οικονομικά ή άλλα συμφέροντα που εποφθαλμιούν την περιοχή από τα Εξάρχεια μέχρι την Κυψέλη. Η υπόγεια επέκταση του μουσείου πρέπει να γίνει με την τήρηση όλων των νόμιμων διαδικασιών, με σεβασμό στην πόλη της οποίας αποτελεί τοπόσημο. Με σεβασμό στις αρχαιότητες που διαφυλάττει, με σεβασμό στους Ελληνες αρχαιολόγους και αρχιτέκτονες».

Η κ. Κουτσούμπα έθεσε μια σειρά σοβαρά ζητήματα που σχετίζονται με την επέκταση: «Ο κλειστός διαγωνισμός –ενάντια στον οποίο έχουμε προσφύγει στο ΣτΕ– έγινε με χρήματα ιδιωτών. Η μετατροπή του μουσείου σε ΝΠΔΔ –με διορισμένο ΔΣ, τα μέλη του οποίου θα έχουν τη δυνατότητα να διαχειριστούν εθνικούς και κοινοτικούς πόρους με όρους αδιαφάνειας– δεν αρμόζει στη σπουδαιότητα του μουσείου για τη χώρα».

Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων θα συνεχίσει τον αγώνα του ενάντια στον νόμο 5021, ο οποίος, όπως καταγγέλλει η Δέσποινα Κουτσούμπα, «μετατρέπει τα μουσεία σε κυβερνητικά υποχείρια. Τα μέλη μας δεν πρόκειται να δεχτούν εντολές από ΔΣ που θα έχουν διοριστεί από την κ. Λίνα Μενδώνη με οδηγίες του Μητσοτάκη, της Γκραμπόφσκι ή του ζεύγους Λαιμού. Δεν νοείται επέκταση αρχαιολογικού μουσείου και επανέκθεση των συλλογών του για τα οποία δεν θα αποφασίζουν οι αρχαιολόγοι του μουσείου αλλά οι εγκάθετοι διορισμένοι, που δεν θα έχουν καμία σχέση με την αρχαιολογία και τη μουσειολογία».

Μια επίσης πολύ σοβαρή παράμετρος είναι το χρονικό διάστημα που θα παραμείνουν κλειστά το ΕΑΜ και ο περίγυρος χώρος του (τουλάχιστον δέκα χρόνια, κατά το απαισιόδοξο σενάριο), που αυτήν τη στιγμή αποτελούν ζωτικά στοιχεία για τη γειτονιά, γεγονός που θα επηρεάσει άμεσα την ευρύτερη περιοχή με κίνδυνο να την υποβαθμίσει. Πόσο μάλλον όταν το απέναντι κτίριο του Ακροπόλ παραμένει κλειστό ενώ είναι έτοιμο, και η πλατεία Εξαρχείων είναι γεμάτη λαμαρίνες. Ολα αυτά θα οδηγήσουν στην υποβάθμιση και στον μαρασμό της περιοχής.