Οι femmes fatales έγιναν… υπερηρωίδες

17:58 10/3/2023 - Πηγή: KoutiPandoras

Αν με το σινεμά ταξιδεύουμε στα πέρατα του κόσμου και της φαντασίας, η παρουσία της γυναίκας είναι που ομορφαίνει ή κάνει συναρπαστική τη διαδρομή αυτή. Από τη γέννησή του κιόλας ο κινηματογράφος στάθηκε στην ξεχωριστή γοητεία ηθοποιών γένους θηλυκού που έκαναν τη διαφορά. Μπορεί οι Τσάπλιν, Μπάριμορ, Λόιντ, Μπάξτερ και Κίτον να ήταν οι αστέρες του βωβού, αλλά χωρίς τη λάμψη των Μέρι Πίκφορντ, Λίλιαν Γκις και Γκλόρια Σουάνσον οι ταινίες τους θα ήταν λειψές. Η τελευταία το είπε ξεκάθαρα και στη «Λεωφόρο της Δύσης» (1950, Μπίλι Ουάιλντερ), υποδυόμενη ουσιαστικά τον εαυτό της: «Εγώ είμαι ακόμη

μεγάλη. Οι ταινίες είναι που μίκρυναν», σε ένα αιρετικό σχόλιο για το παρελθόν και το μέλλον του σινεμά αλλά και τη γυναίκα ηθοποιό που μεγαλώνει.

Φιλόδοξες και ανεξάρτητες

Το 1930 ο «Γαλάζιος άγγελος» του Γιόζεφ φον Στρένμπεργκ σύστησε τη Μαρλέν Ντίτριχ, η οποία έδωσε μορφή στη λέξη σεξουαλικότητα, κάνοντας τον λόρδο Μπίβερμπρουκ να πει πως η «Ντίτριχ είναι μεγαλύτερο έργο τέχνης από την “Αφροδίτη της Μήλου”». Την ίδια εποχή η Λούις Μπρουκς ως Λούλου στο «Κουτί της Πανδώρας» του Γ. Σ. Παμπστ κινείται στο ίδιο πεδίο: το κράμα αθωότητας και αισθησιασμού στο αλαβάστρινο πρόσωπό της και κυρίως το θανατηφόρο βλέμμα της προκαλούν ντελίριο στο κοινό. «Δεν παίζω κανένα ρόλο πλην του ίδιου μου του εαυτού» λέει η αυτοδίδακτη Μπρουκς, προσφέροντας επιπλέον εγκεφαλικά στους φαν της προτού αποτραβηχτεί από τη δημοσιότητα, επιλέγοντας μια παρακμιακή ζωή με φτηνά νούμερα σε ακόμη πιο φτηνά ευρωπαϊκά καμπαρέ. Η Τζούλι Μάρσντεν στο «Τζέζεμπελ» (1938) και η Σκάρλετ Ο’Χάρα στο «Οσα παίρνει ο άνεμος» (1939) είναι αυθεντικές γυναίκες του αμερικανικού νότου: φιλόδοξες, εγωίστριες και κυρίως ανεξάρτητες. Οπως ακριβώς και οι ηθοποιοί (Μπέτι Ντέιβις – Βίβιαν Λι) που τις υποδύθηκαν. Η Ντέιβις θα δώσει μια ακόμη καυστική παράσταση στο «Ολα για την Εύα» (1950, Τζόζεφ Μάνκιεβιτς), που αποτελεί κριτική για τα γρανάζια των μηχανισμών του θεάματος, ενώ η πλανεύτρα «Τζίλντα» (1946) της Ρίτα Χέιγουορθ είναι το αρχέτυπο της γυναικείας ομορφιάς που δεν διστάζει να καταστραφεί προκειμένου να εκδικηθεί τον άντρα που την πλήγωσε. Η ζαλισμένη από τις σειρήνες του πολέμου εποχή ευνοεί τη γέννηση των femmes fatales. Νέες, δυναμικές, διεκδικούν το δικαίωμα της αυτοδιαχείρισης και της ερωτικής επιλογής: γυναίκες όπως οι Μπάρμπαρα Στάνγουικ, Λορίν Μπακόλ, Αβα Γκάρντνερ και Τζιν Χάρλοου δείχνουν το νέο πρόσωπο της γυναίκας. Πλάι στην ομορφιά και τη σεξουαλικότητα προσθέτουν το χιούμορ και το κοφτερό μυαλό. Η εμφάνιση της Μονρόε στη βιομηχανία του θεάματος επιχειρεί να συνδυάσει όλα τα παραπάνω, αλλά στο ανδροκρατούμενο Χόλιγουντ υπερίσχυσε η αισθησιακή πλευρά της.

Σεξουαλική απελευθέρωση

Στα 60s ταινίες όπως η «Ωραία της ημέρας» (1967, Λουίς Μπουνιουέλ), το «Ζούσε τη ζωή της» (1962, Ζαν-Λικ Γκοντάρ), το «Μάμα Ρόμα» (1962, Παζολίνι) και η μπεργκμανική «Σιωπή» καταπιάνονται σοβαρά με το ζήτημα της γυναικείας σεξουαλικότητας και απελευθέρωσης. Το βλέπουμε και στο «Μια γυναίκα εξομολογείται» του Κασαβέτις και στο «Γκλόρια» (αμφότερα με τη μούσα και σύντροφό του Τζίνα Ρόουλαντς, η οποία χτίζει το πορτρέτο της σύγχρονης γυναίκας με συγκινητική αφοσίωση), όπως και στα έργα των Μάρτιν Σκορσέζε («Η Αλίκη δεν μένει πια εδώ»), Ρόμπερτ Αλτμαν («Τρεις γυναίκες»), Γούντι Αλεν («Ανι Χολ»), Αντρέι Ζουλάφσκι («Σημασία έχει να αγαπάς») και Μπάρμπαρα Λάντεν («Wanda»).

Στα 80s και 90s οι δημιουργοί ασχολούνται σχεδόν αποκλειστικά με τη γυναικεία υπόθεση (Αλμοδόβαρ, Κισλόφσκι, Φον Τρίερ), ενώ ταινίες-τοτέμ για τη γυναίκα που κρατάει τα ηνία της ζωής της και αρνείται να συμβιβαστεί ή να περιορίσει τον ερωτισμό της είναι τα «Θέλμα και Λουίζ» (η Μερκούρη, που είχε βάλει το δικό της λιθαράκι στο ζήτημα της γυναικείας ανεξαρτησίας με τη «Στέλλα» λάτρευε αυτό το φιλμ του Ρίντλεϊ Σκοτ κι έλεγε πως κάθε γυναίκα οφείλει να το δει), «Μαθήματα πιάνου», «Επικίνδυνες σχέσεις» και «Εξαψη».

Εσπασε το αντρικό άβατο

Ομως η πραγματική επανάσταση έρχεται στα 00s. Οι γυναίκες εισβάλλουν σε αντρικό άβατο υποδυόμενες τις υπερηρωίδες. Εν αρχή ην ο Ταραντίνο με το «Kill Bill» και την αναστημένη Νύφη (Ούμα Θέρμαν) που ξυλοκοπείται μέχρι θανάτου τη μέρα του γάμου της –το πιάσατε το υπονοούμενο, έτσι;–, για να ακολουθήσουν άλλες εκπρόσωποι του «ασθενούς φύλου» σε φιλμ καταιγιστικής δράσης.

Περιπέτειες στις οποίες το υπερηρωικό σύμπαν τύπου «Αγώνων πείνας» και «Mad Max: Fury road» δένει άψογα με την κόμικς αισθητική («Wonder Woman», «Captain Marvel», «Black Widow») ανέδειξαν το νέο πρόσωπο της γυναίκας. Οι Σαρλίζ Θέρον, Τζένιφερ Λόρενς, Σκάρλετ Γιόχανσον, Νάταλι Πόρτμαν και Βαϊόλα Ντέιβις είναι μερικές μόνο από τις ηρωίδες της επόμενης μέρας που πήραν τη σκυτάλη από τη Σιγκούρνι Γουίβερ, με σκοπό να καταρρίψουν και τα επόμενα αντρικά κάστρα, όπως π.χ. το γουέστερν. Το οσκαρικό «Η εξουσία του σκύλου» της Τζέιν Κάμπιον αποδομεί πλήρως τον μύθο της Αγριας Δύσης με βασικούς πολιορκητικούς κριούς μια καταπιεσμένη γυναίκα κι ένα λεπτεπίλεπτο γκέι νεαρό, πρόσωπα αταίριαστα στο μάτσο σκηνικό της Μοντάνα του 1920.