«Ούτε Διαφωτιστές, ούτε Μεταμοντέρνοι»: Η μάχη της άκρας Δεξιάς για την ιδεολογική ηγεμονία

10:34 8/4/2024 - Πηγή: KoutiPandoras

Της Ρόζας Βασιλάκη*

Το βιβλίο της Άννας Καρακατσούλη «Το ξίφος του πνεύματος»: Βιβλίο, πολιτισμική ηγεμονία και άκρα Δεξιά στην Ελλάδα μετά το 1974 που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Gutenberg έρχεται να συμπληρώσει με τρόπο συστηματικό ένα μεγάλο και διαχρονικό κενό στην σύγχρονη βιβλιογραφία αναφορικά με την άκρα Δεξιά και την ακραία συντηρητική σκέψη. Το βιβλίο ξεχωρίζει όχι μόνο για την ποιότητα του περιεχομένου του αλλά και λόγω της σοβαρότητας με την οποία αντιμετωπίζει ένα αντικείμενο πολιτικά προβληματικό, ακόμη

και απεχθές, στους προοδευτικούς κύκλους. Εν ολίγοις, η μελέτη παρουσιάζει κάτι που λείπει από την ελληνική βιβλιογραφία: δεν γελοιοποιεί και δεν ηθικολογεί, χωρίς όμως να παραχωρεί ούτε εκατοστό από την ξεκάθαρα δημοκρατική στάση που διαπερνά το βιβλίο στην άκρα Δεξιά: η Άννα Καρακατσούλη καταγράφει, σαν ντοκυμαντερίστρια, τους λαβυρίνθους του πεδίου των εκδοτικών οίκων της άκρας Δεξιάς τα τελευταία πενήντα χρόνια.

Από τις πολλαπλές αρετές του βιβλίου, θα σταθούμε εδώ σε δύο διαστάσεις, τον ρόλο των διανοουμένων της άκρας Δεξιάς και τις διανοητικές στρατηγικές που απεργάζονται με στόχο μια μακρά ιδεολογική ηγεμονία. Σε ότι αφορά το πρώτο, το βιβλίο ανατέμνει το συγκεκριμένο πεδίο, αυτό των εκδόσεων της άκρας Δεξιάς ως πεδίο σκέψης και αναγνωρίζοντας το ως τέτοιο, δεν διστάζει να ξεπεράσει ορισμένα από τα στερεότυπα βαθιά ριζωμένα μέσα στην πολιτική μας κουλτούρα, για παράδειγμα ότι οι ακροδεξιοί δεν σκέφτονται, δεν γράφουν σοβαρά, δεν έχουν γνώση της ορθής χρήσης της γλώσσας, κλπ. Ακριβώς λόγω αυτής της στάσης, το βιβλίο καταφέρνει να ρίξει φως στην παρουσία, τη δράση και τον ρόλο της ακροδεξιάς ιντελιγκέντσιας, η οποία αποπειράται να γεφυρώσει τα λιγότερο καλλιεργημένα στρώματα με τον κόσμο των γραμμάτων. Οι εκδότες και τα βιβλιοπωλεία τους, συνδεδεμένοι από την ίδια την λειτουργία τους στο συλλογικό φαντασιακό με την γνώση, αποτελούν τους κατεξοχήν μοχλούς αυτής της γεφύρωσης, αυτής απόπειρας σύνδεσης της ακροδεξιάς γραμματείας με το φυσικό κοινό της.

Η σιωπηλή αυτή στροφή, η οποία όπως μας δείχνει η Άννα Καρακατσούλη έχει βάθος χρόνου, έχει ενταθεί προσφάτως, με την στροφή της άκρας Δεξιάς μεταξύ άλλων σε τακτικές alt right, με δημόσιους ομιλητές που γνωρίζουν τεράστια επιτυχία μέσω των δυνατοτήτων που προσφέρει το διαδίκτυο, όπως ο διεθνούς φήμης πανεπιστημιακός Jordan Peterson, ή ο λογοτέχνης Thilo Sarrazin, για να αναφέρουμε σε ορισμένες από τις πιο πρόσφατες περιπτώσεις. Οι οργανικοί αυτοί διανοούμενοι της άκρας Δεξιάς έχουν αναλάβει να απελευθερώσουν χωρίς απολογητικότητα τις δυνάμεις του ακραίου συντηρητισμού και να ξαναγράψουν την ιστορία με όρους αναθεωρητισμού και ρομαντικοποιημένης νοσταλγίας για κάθε μορφή φασιστικού ολοκληρωτισμού.

Η Άννα Καρακατσούλη έχει συλλάβει αυτή την σημαντική, αθόρυβη αλλαγή που συντελείται από μια άκρα Δεξιά που δεν στοχεύει πλέον μόνο την ωμή βία, χωρίς βεβαίως να την αποκλείει πότε από το ρεπερτόριό της, μιας άκρας Δεξιάς που έχει κατανοήσει ότι δεν αρκεί η κατάκτηση των κατασταλτικών μηχανισμών του κράτους – άλλωστε με αυτούς διατηρεί διαχρονικά σχέσεις αγάπης – αλλά που πλέον στοχεύει σε μια μακρά ηγεμονία. Η ηγεμονία αυτή καθίσταται εφικτή με πολιτισμικούς όρους, και το βιβλίο, η παραγωγή σκέψης, αποτελεί προνομιακό πεδίο για την επιτυχία του συγκεκριμένου στόχου. Οι εκδότες επιτελούν ακριβώς αυτό τον ρόλο, επινοούν τον συνδετικό κρίκο μεταξύ του κόσμου των γραμμάτων και του περιθωρίου της άκρας Δεξιάς, προσδίδουν νομιμοποίηση στις αντιδραστικές πολιτικές καθώς και στις αντιδράσεις ενάντια στις απόπειρες προοδευτικών μεταρρυθμίσεων.

Το πώς το κάνουν αυτό, αφορά τη δεύτερη διάσταση, δηλαδή τις διανοητικές τακτικές των ακροδεξιών θεωριών και επιχειρημάτων. Ανατρέχοντας το πλούσιο και λεπτομερές υλικό του βιβλίου αναδεικνύεται τόσο η αδίστακτη χρήση ψεμάτων και θεωριών συνωμοσίας, όσο και η ξεδιάντροπη διαστρέβλωση των ιστορικών στοιχείων – άλλωστε ο συνωμοσιολογικός και ανορθολογικός τρόπος σκέψης είναι βασικό ίδιον της άκρας Δεξιάς ήδη από τον 19 ο αιώνα – τα οποία οι διανοούμενοι της άκρας Δεξιάς συγκαλύπτουν με ένα λούστρο διανοητικής επιτήδευσης.

Και εδώ έγκειται και η πολιτική – πέραν της ακαδημαϊκής – αξία του συγκεκριμένου βιβλίου: δεν είναι μόνον ότι αναγνωρίζει με ακρίβεια τον ρόλο που επιτελούν τα διανοητικά εγχειρήματα της άκρας Δεξιάς και τα αντιμετωπίζει με την πολιτική σοβαρότητα που επιβάλλει η συγκυρία, αλλά και ότι η επιμελής συγκέντρωση των εν λόγω έργων και δημοσιευμάτων φέρνει μπροστά μας την ουσία των διανοητικών τακτικών της άκρας Δεξιάς: την αδιαφορία για τα ιστορικά στοιχεία, για τα επιστημονικά δεδομένα, για την λογική ως μηχανισμό παραγωγής σκέψης και ελέγχου της γνώσης. Φέρνει όμως μπροστά μας ξεκάθαρα και τον στόχο αυτών των τακτικών: την πολιτισμική ηγεμονία, η οποία μπορεί να πολύ πιο κοντά από όσο αντιλαμβανόμαστε συλλογικά ως κοινωνία, όπως υποδεικνύει η έλξη που ασκεί αυτός ο λόγος, αυτός ο τρόπος σκέψης και η βία εναντίον των αδύναμων, των κατατρεγμένων, των διαφορετικών, στους νέους, οι οποίοι φαίνονται να στρέφονται πλέον προς τις ακροδεξιές βεβαιότητες – κι ας πηγάζουν από βάσεις σαθρές – παρά στην αριστερή αμφισβήτηση.

INFO

Εκδόσεις:Gutenberg

ISBN: 978-960-01-2362-3

Έκδοση: 1η, Φεβρουάριος 2024

Κωδ. καταλόγου: 9557434

Σχήμα:17 x 24

Σελίδες: 479

*H Ρόζα Βασιλάκη είναι διδάκτορας Ιστορίας EHESS, διδάκτορας κοινωνιολογίας University of Bristol, συν-συντονίστρια του διαρκούς σεμιναρίου Politics of Liberation