Aντισημιτισμός και παραλλαγές

19:03 12/11/2023 - Πηγή: Τα Νεα

Αν και «Σημίτες» είναι πολλές εθνότητες, ως αντισημιτισμός ορίζεται η εχθρότητα, η προκατάληψη, οι διακρίσεις και η φοβία έναντι των Εβραίων. Όποια κι αν είναι η περιγραφή των συναισθημάτων, πρόκειται για μορφή ρατσισμού η οποία αποδίδει στους Εβραίους εγγενή γνωρίσματα που είναι αποκρουστικά ή κατώτερα από τα επιθυμητά στη μη-εβραϊκή κοινωνία· ενώ παραλλήλως απορρίπτει την ιουδαϊκή θρησκεία και πολιτισμική παράδοση.

Όπως είναι γνωστό, οι διακρίσεις και οι διώξεις κατά Εβραίων της αρχαίας ρωμαϊκής, της ελληνιστικής και της μεσαιωνικής εποχής δεν πήραν τέλος με την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό.

Τόσο ο Λούθηρος όσο και ο Βολταίρος ήταν αντισημίτες· όσο για τον Μαρξ, τροφοδότησε ανεπίγνωστα τον αντισημιτισμό ταυτίζοντας συχνά τον καπιταλισμό με το εβραϊκό κεφάλαιο – πράγμα που ωστόσο δεν καθιστά «αντισημιτικό» το δοκίμιό του «Περί του εβραϊκού ζητήματος». Κατά τον 17ο, 18ο και 19ο αιώνα, η γενοκτονική βία συνεχίστηκε στη Ρωσική Αυτοκρατορία, ενώ λίγο αργότερα, η υπόθεση Ντρέιφους, η αντιεβραϊκή προπαγάνδα στη Σοβιετική Ένωση και, ως αποκορύφωμα, η Shoah σημάδεψαν τη χριστιανική Ευρώπη. Προφανώς, η μυθολογία σύμφωνα με την οποία οι Εβραίοι σταύρωσαν τον Ιησού προκαλούσε τέτοιο μίσος στις θρησκόληπτες μάζες ώστε συνεχιζόταν ακόμα κι αν οι Εβραίοι εκχριστιανίζονταν ή εκκοσμικεύονταν.

Από τα τέλη του 19ου αιώνα, ο αντιεβραϊσμός εντάθηκε στον αραβικό κόσμο, ο οποίος, εκτός από τη μουσουλμανική μισαλλοδοξία, δεν είχε μέχρι τότε σαφείς αντι-ιουδαϊκές θρησκευτικές αναφορές. Στις θεωρίες συνωμοσίας που διαδίδονταν, προσετέθη η αραβο-ισραηλινή σύγκρουση η οποία συνέβαλε στη δημιουργία της φιλοπόλεμης αντι-ισραηλινής ρητορικής όπως την ξέρουμε σήμερα: οι εβραϊκές εθνικές φιλοδοξίες θεωρήθηκαν -και συχνά ήταν- παράνομες και ρατσιστικές εναντίον των Αράβων. Η εν λόγω ρητορική μπορεί να απορρέει από αντιεβραϊσμό ή από αντισιωνισμό -δηλαδή από εναντίωση στην ίδρυση και ύπαρξη ισραηλινού κράτους στη Μέση Ανατολή· στην «Παλαιστίνη»- ο οποίος δεν έχει απαραιτήτως ή αποκλειστικά αντισημιτικό κίνητρο, συνώνυμο του φυλετικού Judenhass («μίσος για τους Εβραίους»). Ούτως ή άλλως, οι ψευδοεπιστημονικές θεωρίες σχετικά με τη φυλή και τον πολιτισμό, που γνώριζαν επιτυχία στην Ευρώπη στο δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα, δεν επικεντρώνονταν στον θρησκευτικό αντι-ιουδαϊσμό, αλλά στον ανταγωνισμό μεταξύ εβραϊκού και γερμανικού πνεύματος. Με λίγα λόγια, επρόκειτο πράγματι για φοβία: οι Τεύτονες φοβούνταν την «είσδυση» των Εβραίων στη γερμανική κουλτούρα· και εξ αυτής, την αλλοίωση των φυσικών, πολιτικών και πολιτιστικών χαρακτηριστικών της αρίας φυλής. Σε αυτή τη βάση στηρίχθηκε η δημαγωγία που ενοχοποιούσε τους Εβραίους για όλα τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα της εποχής: ήταν τέτοια η δαιμονοποίηση ώστε ορισμένοι ψυχίατροι μελέτησαν την «ιουδαιοφοβία» ως κληρονομική ψυχική διαταραχή· ως ανίατη ασθένεια που μεταδιδόταν επί δύο χιλιάδες χρόνια. Όντως, τα αντισημιτικά επεισόδια συνεχίστηκαν, σαν «κληρονομιά», και μετά τη Shoah: στη Σοβιετική Ένωση, ο αντισημιτισμός χρησιμοποιήθηκε για τη διευθέτηση προσωπικών συγκρούσεων, όπως εκείνη του (Γεωργιανού) Στάλιν εναντίον του (Ουκρανο-εβραίου) Τρότσκι, και έπειτα για την εκστρατεία κατά των «κοσμοπολιτών χωρίς ρίζες» (ευφημισμός για τους Εβραίους) η οποία κατέληξε σε μαζική εξόντωση πνευματικών ανθρώπων τόσο στην ΕΣΣΔ όσο και στην Πολωνία.

Σήμερα, πολλοί Εβραίοι κατηγορούν ως αντισημίτες όσους στηρίζουν την «παλαιστινιακή υπόθεση». Υπό αυτή την έννοια, οποιαδήποτε κριτική έναντι του ισραηλινού κράτους μπορεί να ιδωθεί ως εκδήλωση μίσους εναντίον των Εβραίων· ως μια διιστορική δύναμη που κορυφώθηκε τελεολογικά στο Ολοκαύτωμα αλλά που, στην πραγματικότητα, δεν έχει εξασθενήσει. Το πρόβλημα με αυτή τη συλλογιστική είναι ότι μοιάζει με την άρια αντίληψη σύμφωνα με την οποία οι «Εβραίοι» αποτελούν συμπαγή κοινότητα η οποία «φταίει για όλα» -στην αντίστροφη διατύπωση, οι Εβραίοι αποτελούν συμπαγή κοινότητα η οποία «δεν φταίει ποτέ για τίποτα». Κοντολογίς, η τοποθέτηση των σύγχρονων Ισραηλινών στο απυρόβλητο είναι αποτέλεσμα εργαλειοποίησης ενός προαιώνιου ιστορικού φαινομένου, τα υπολείμματα του οποίου, αν και εμφανή, δεν μπορούν να θεωρηθούν αντιεβραϊκός ρατσισμός προπολεμικού τύπου. Εξάλλου, αν και τα εθνοτικά στερεότυπα αντέχουν στον χρόνο -άραγε οι σημερινοί αντισημίτες πιστεύουν ότι οι Εβραίοι είναι τσιγκούνηδες και έχουν γαμψή μύτη;- λίγοι άνθρωποι στον ανεπτυγμένο κόσμο υποπτεύονται ότι Εβραίοι τοκογλύφοι τραπεζίτες απεργάζονται παγκόσμια συνωμοσία για να βεβηλώσουν τον πολιτισμό. Λίγοι είναι και εκείνοι που απεχθάνονται τους Εβραίους ως θεοκτόνους. Περισσότεροι είναι όσοι θεωρούν επίφθονο τον εβραϊκό εξαιρετισμό· την «εξαιρετική» οικονομική και πολιτιστική τους επιτυχία παρά τις διακρίσεις εναντίον τους ή και εξαιτίας αυτών. Αυτή η επιτυχία υπήρξε άλλωστε ένα από τα επιχειρήματα των Ναζί που φοβούνταν ότι η εβραϊκή οικονομική ελίτ θα υποδούλωνε τους Γερμανούς.

Ο οικονομικός αντισημιτισμός, ο οποίος απαντά στους κύκλους της εξτρεμιστικής δεξιάς, της αριστεράς και του Ισλάμ, αποκρύπτει όντως εθνοθρησκευτικό αντισημιτισμό· όσο για τους αρνητές του Ολοκαυτώματος, αναζητούν νομιμοποίηση μέσω δύο αποχρώσεων: της «υπερβολής» εκ μέρους των Εβραίων («τα παραλέτε!») και του συμψηφισμού του Ολοκαυτώματος με τη σημερινή στάση των Ισραηλινών έναντι των Παλαιστινίων. Από την πλευρά των σιωνιστών, αν και αντισιωνιστικό κίνημα υπάρχει και στο εσωτερικό της ισραηλινής και γενικότερα της εβραϊκής κοινότητας, ο εξωτερικός αντισιωνισμός εξισώνεται βιαστικά με τον αντι-εβραϊσμό. Εντέλει, ο χαρακτηρισμός οποιασδήποτε νόμιμης κριτικής του Κράτους του Ισραήλ ως εκδήλωση αντισημιτισμού καταδεικνύει το σύμπλεγμα ανωτερότητας που προσδίδει αλαζονεία στον ισραηλινό εξαιρετισμό.

Πράγματι οι μουσουλμανικές χώρες -οι ηγεσίες μερικών από τις οποίες συνεργάστηκαν με τους Ναζί- τροφοδοτούν τον αντιεβραϊσμό· όχι μόνο τον αντισιωνισμό. Το μίσος κατά των Εβραίων παραμένει πολιτιστικά ενδημικό: οι μουσουλμάνοι κληρικοί στη Μέση Ανατολή και στα ευρωπαϊκά τζαμιά κάνουν εκκλήσεις για την καταστροφή του Ισραήλ από το Ιράν, από τη Χαμάς, τη Χεζμπολάχ, την Ισλαμική Τζιχάντ ή τη Μουσουλμανική Αδελφότητα: η πρόθεσή τους είναι γενοκτονική. Το πρόβλημα σήμερα δεν είναι ο ευρωπαϊκός αντισημιτισμός, ο οποίος εξάλλου πλαισιώνεται από τον νόμο· το πρόβλημα είναι ο ισλαμικός φονταμενταλισμός που δεν εμφανίζεται μόνο ως ιδεολογία των ιστορικών θυμάτων αλλά και ως μορφή αντικαπιταλισμού, ως εναλλακτική για τους «αδυνάτους» ολόκληρου του κόσμου.