H Ευρώπη αντιμέτωπη με τον εαυτό της

18:29 19/1/2025 - Πηγή: Τα Νεα

Η οξύτατη πνευμονία της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (της ευχόμαστε περαστικά!) είναι δυστυχώς συμβολική της οξύτατης κρίσης της ΕΕ, για την οποία η ηγεσία της δεν είναι άμοιρη ευθυνών. Τι συμβαίνει με την Ευρώπη είναι ένα εύλογο ερώτημα δίχως εύκολη απάντηση. Θα επιχειρήσουμε μια ερμηνεία βασισμένη στην εμπειρία δεκαετιών παρακολούθησης των ευρωπαϊκών εξελίξεων.

Η ΕΕ, από τη δημιουργία της ως ΕΟΚ το 1957 μέχρι σήμερα, διέγραψε μια συναρπαστική πορεία που δεν έχει προηγούμενο στην ευρωπαϊκή ιστορία των τελευταίων

αιώνων, της οποίας το βασικό χαρακτηριστικό ήταν οι συγκρούσεις μεταξύ μεγάλων δυνάμεων και οι σφαίρες επιρροής που προέκυπταν από αυτές. Δημιουργώντας την ΕΟΚ και στη συνέχεια την ΕΕ, οι ευρωπαϊκές χώρες άφηναν συνειδητά πίσω τους το βαρύ παρελθόν, κορύφωση του οποίου ήταν η ναζιστική θηριωδία, για να δημιουργήσουν μια ένωση κρατών στη βάση της προσχώρησης σε ένα σύστημα αξιών – δημοκρατικοί θεσμοί, κοινωνική οικονομία της αγοράς, συνοχή. Στο σύστημα αυτό έπρεπε να έχουν θέση όλες οι χώρες της Ευρώπης και έτσι εξηγούνται οι διαδοχικές διευρύνσεις που πρόσθεσαν στα ιδρυτικά μέλη, την Ελλάδα, την Ισπανία, την Πορτογαλία, μετά την κατάρρευση των δικτατορικών καθεστώτων, όπως και τις χώρες της Κεντρικής-Ανατολικής Ευρώπης μετά την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων. Αυτό ως απάντηση στην επιχειρηματολογία που αποδίδει στη διεύρυνση όλα τα δεινά της ΕΕ. Ολες οι χώρες της ευρωπαϊκής ηπείρου αν το επιθυμούν πρέπει να έχουν θέση στην ΕΕ.

Ωστόσο, παρά τα οφέλη της ένταξης – κοινό νόμισμα, μεταφορά πόρων τεραστίων διαστάσεων για την επίτευξη της συνοχής, ελεύθερη κυκλοφορία –, η ΕΕ έχει αποτύχει να δημιουργήσει ευρωπαϊκή ταυτότητα. Ελάχιστοι πολίτες των χωρών-μελών της αισθάνονται πρώτα Ευρωπαίοι, στην πλειονότητά τους αναγνωρίζονται στην εθνική τους ταυτότητα. Οι λόγοι πολλοί: το πολιτισμικό μωσαϊκό της Ευρώπης, οι γλώσσες, η διάρκεια και η αντοχή στον χρόνο των ευρωπαϊκών ταυτοτήτων. Αυτός είναι ο πλούτος της ευρωπαϊκής ηπείρου αλλά και η αχίλλειος πτέρνα της. Μια νέα χώρα, η Αμερική, ενσωμάτωσε τους λαούς που την επέλεξαν και της έδωσαν τη δύναμη να κυριαρχήσει στον κόσμο. Η ΕΕ δεν ανέπτυξε μέχρι σήμερα τη νοοτροπία της υπερδύναμης, παρά την οικονομική της ισχύ, και αυτό αν δεν συμβεί τα επόμενα χρόνια θα της στερήσει οριστικά αυτή την προοπτική.

Δύο κορυφαίοι ευρωπαίοι πολιτικοί, ο Μάριο Ντράγκι και ο Ενρίκο Λέτα, με τις εκθέσεις τους πολύ εμπεριστατωμένα περιέγραψαν το προηγούμενο εξάμηνο τι θα πρέπει να κάνει η ΕΕ για να κερδίσει το στοίχημα της ανταγωνιστικότητας σε έναν κόσμο οξύτατου ανταγωνισμού υπερδυνάμεων. Θα το κάνει; Θα εξαρτηθεί από δύο κυρίως παράγοντες:

Για πρώτη φορά στην ιστορία της, η ΕΕ βρίσκεται αντιμέτωπη με μια εχθρική αμερικανική διοίκηση, πρωτοφανές για τη συνοχή του δυτικού κόσμου. Αυτό θα μπορούσε να την απελευθερώσει και να πάρει τις τύχες της στα χέρια της. Υπάρχουν όμως και οι δούρειοι ιπποι. Ουγγαρία, Σλοβακία, Ολλανδία, Ιταλία κυβερνώνται από ηγέτες με σαφή αντιευρωπαϊκό προσανατολισμό. Η επόμενη κυβέρνηση της Γερμανίας μπορεί να εξαρτάται από την ακροδεξιά «Εναλλακτική» και η επόμενη πρόεδρος της Γαλλίας μπορεί να είναι η Μαρίν Λεπέν. Εάν η πλειονότητα των κυβερνήσεων της ΕΕ γίνει αντιενωσιακή, το μέλλον της θα τεθεί σε αμφισβήτηση. Αυτός είναι ο μείζων κίνδυνος που οι δημοκρατικές δυνάμεις πρέπει να αποτρέψουν.

Η Ινώ Αφεντούλη είναι εκτελεστική διευθύντρια του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων