Αγιε Νικόλα, παρακαλώ σε

21:02 6/12/2024 - Πηγή: Τα Νεα

Πολύ συχνά ονειρεύομαι πως ξαναβρίσκομαι στον Αθω, στη Μονή Σταυρονικήτα, να δω τους αδελφούς εκεί και να προσκυνήσω την εικόνα του Αϊ-Νικόλα, προστάτη των ναυτικών της θάλασσας και των θαλασσοδαρμένων της στεριάς. Η Μονή Σταυρονικήτα υψώνεται σε βράχο, χτισμένη δίπλα στη θάλασσα, καταμεσής της πιο άγριας ακτής της Αθωνικής Πολιτείας, ανάμεσα στις Μονές Ιβήρων και Παντοκράτορος. Οι χώροι της είναι περιορισμένοι, με αξιοζήλευτη φρουριακή αρχιτεκτονική κι ένα εντυπωσιακό πετρόκτιστο υδραγωγείο που υδρεύει τη μονή· μέσα στις ανοιχτές δεξαμενές του κολυμπάνε χρυσόψαρα.

Υπάρχουν αρκετές εκδοχές

για την ίδρυση της μονής. Η πρώιµη ιστορία της χάνεται ανάμεσα στον 10ο και στον 11ο αιώνα, καθώς οι λιγοστές πληροφορίες περί την ίδρυσή της σώζονται σε κάποιο έγγραφο που επιβεβαιώνει ότι το μοναστήρι λειτουργούσε ως κελί από τον 10ο αιώνα· η πιθανότερη εκδοχή μάς λέει ότι κτίτορας της μονής υπήρξε κάποιος αξιωματικός του Τσιμισκή (925-976 μ.Χ.), ονόματι Νικήτας ή Σταυρονικήτας Νικηφόρος, χωρίς να αποκλείουμε την υπόθεση ότι το μοναστήρι το ίδρυσαν δύο καλόγεροι, ο Σταύρος και ο Νικήτας.

Το όμορφο μικρό καθολικό χτίστηκε το 1527 και το αγιογράφησε εξαιρετικά ο Θεοφάνης ο Κρης (1490-1559). Για την εικόνα του Αϊ-Νικόλα λέγεται, κατά μία πιθανή εκδοχή, ότι εκσφενδονίστηκε στον κόλπο της Ιερισσού από πειρατές έπειτα από επιδρομή το 1306. Οι εμπειρογνώμονες χρονολόγησαν την κατασκευή της εικόνας στα τέλη του 13ου αιώνα, οπότε αυτή η ιστορία ταιριάζει στην αφήγηση. Το μοναστήρι το έκαψαν οι πειρατές και ο σημαντικός Πατριάρχης Ιερεμίας Β΄ ο Τρανός (1536-1595) όρισε να ξαναχτιστεί στο όνομα του Ιωάννη του Προδρόμου. Οι τεχνίτες και οι μαστόροι, λοιπόν, το έχτιζαν και οι καλόγεροι έριχναν δίχτυα για ψάρεμα. Τότε, το 1589, τραβώντας τα δίχτυα αλίευσαν τρόπον τινά το εικόνισμα του Αϊ-Νικόλα. Τέτοιες εικόνες μωσαϊκές, όπως λέμε τις ψηφιδωτές, υπάρχουν φιλοτεχνημένες ως τοιχογραφίες σε αρκετούς ναούς, όπως στην Αγία Σοφία και στον Αγιο Δημήτριο της γενέθλιας Θεσσαλονίκης· ωστόσο, φιλοτεχνημένες σε ξύλινα, μικρά εικονίσματα υπάρχουν μονάχα λίγες.

Το μοναστήρι που σας ιστορώ βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της αθωνικής χερσονήσου και αν αγναντέψεις από το αρχονταρίκι θα δεις την κορυφή του Ορους και τον αρσανά της Μονής Ιβήρων, με την Παναγία την Πορταΐτισσα, το άλλο μοναστήρι που αγαπώ. Στο Αγιον Ορος, λοιπόν, πρώτη φορά τον Οκτώβρη του 1984 κοιμήθηκα στη Μονή Σταυρονικήτα, το μικρότερο μοναστήρι του Ορους, ένα πέτρινο κάστρο με μια υποτυπώδη αυλή και ένα καθολικό του 11ου αι. αφιερωμένο στον Αγιο Νικόλαο τον Στρειδά· τον λένε έτσι διότι, όταν ανέσυραν τη θαυματουργή εικόνα του Νικόλα από τη θάλασσα, όπου είχε παραμείνει αναλλοίωτη για κοντά 300 χρόνια, στο μέτωπο του Αγίου ήταν κολλημένο ένα στρείδι και όταν το έβγαλαν έτρεξε αίμα. Το σημάδι μέχρι σήμερα φαίνεται και θυμίζει το θαύμα· εξαιτίας αυτού ο Πατριάρχης Ιερεμίας όρισε να εορτάζει και να τιμάται η Μονή Σταυρονικήτα επ’ ονόματι του Αγίου Νικολάου. Εκείνο το όστρακο διατηρήθηκε ως κειμήλιο, το μισό ευρίσκεται στο μοναστήρι και το υπόλοιπο το έκαμαν εγκόλπιο – δώρο στον Αγιο Ιώβ (1589-1605), τον πρώτο πατριάρχη της Ρωσίας.

Τώρα, ηγούμενος στη Σταυρονικήτα είναι ο πατήρ Τύχων, αλλά, όταν πρωτοπήγα, ηγούμενος ήταν ο πατήρ Βασίλειος. Το κίνημα των νεορθοδόξων της δεκαετίας του 1980 προσείλκυε νέους μοναχούς και θα έλεγες ίσως ότι η ορθοδοξία γνώριζε έναν διαφορετικό τρόπο μοναστικής ζωής, απεμπολώντας τον παρωχημένο ευσεβισμό· μπορεί όμως να σκέφτομαι ανοησίες. Στον πρόναο της εκκλησιάς, στο ημίφως, στις μυρωδιές από τα λιβάνια και τα κεριά που κολλάγανε και έστεκαν όρθια στο ξύλο του στασιδιού, οι αισθήσεις μου λειτουργούσαν στο έπακρο, η ψυχή μου άδειαζε και με την προσευχή ξαναγέμιζε από γαλήνη και αγάπη, την οποία προσπαθούσα ανεπιτυχώς να διατηρήσω όσο μπορούσα αποχαιρετώντας από το καΐκι το αγαπημένο κάστρο. Αγιε Νικόλα, παρακαλώ σε, στα πέλαγα όλα λουλούδια στρώσε.

Ο Κώστας Θεολόγου είναι καθηγητής ΕΜΠ και διευθυντής του Τομέα Ανθρωπιστικών, Κοινωνικών Επιστημών και Δικαίου στη Σχολή ΕΜΦΕ