Αν οι ΗΠΑ εγκαταλείψουν την Ευρώπη…

08:17 3/3/2025 - Πηγή: Τα Νεα

Συγκεντρωμένοι στο γαλλικό προεδρικό μέγαρο για την άτυπη μίνι σύνοδο κορυφής, οι ηγέτες των «ισχυρών» κρατών της Ευρώπης – «πρόθυμων» και μη – αναρωτιούνταν τις προάλλες εάν οι ΗΠΑ παραμένουν σύμμαχός τους στην εποχή Τραμπ 2.0. Αργόσυρτα, η Ευρώπη δείχνει πλέον να κινητοποιείται για τη στρατηγική αυτονόμησή της, ωθούμενη από τις ισχυρές δονήσεις στη διατλαντική εταιρική σχέση.

Τούτων λεχθέντων, πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου Μελετών της Ευρωπαϊκής Ενωσης για Θέματα Ασφάλειας (EUISS) εκτιμά ότι τυχόν στρατιωτική

αποδέσμευση των ΗΠΑ από την Ευρώπη θα ήταν τόσο αποσταθεροποιητική για την ΕΕ, όσο μια πυρηνική επίθεση από τη Ρωσία.

Στο «κάδρο» βρίσκονται δύο δυνητικά σενάρια. Είτε η σταδιακή εγκατάλειψη της Ευρώπης από τις ΗΠΑ είναι πραγματική, καθώς η Ουάσιγκτον εστιάζει στον βασικό γεωστρατηγικό ανταγωνιστή, την Κίνα, είτε ο Τραμπ χρησιμοποιεί την απειλή της εγκατάλειψης ως διαπραγματευτικό χαρτί για να αναγκάσει τους ευρωπαίους συμμάχους να ξοδέψουν περισσότερα για αμερικανικά όπλα και για παραχωρήσεις σε ετέρους τομείς, όπως το εμπόριο και η τεχνολογία.

Σε κάθε περίπτωση, «η περιφρόνηση του Ντόναλντ Τραμπ για το ΝΑΤΟ θα αναδιαμορφώσει την εσωτερική πολιτική και τη στρατιωτική στάση ορισμένων από τους στενότερους συμμάχους της Αμερικής», παρατηρεί το περιοδικό «New Yorker», αναζητώντας – με τη βοήθεια του πολιτικού αναλυτή Ιβάν Κραστέβ – απαντήσεις στα πιο κρίσιμα ερωτήματα για το μέλλον των σχέσεων Ευρώπης – ΗΠΑ.

Πόσο βαθιά είναι η ευρωατλαντική ρήξη;

Κατά κάποιον τρόπο πρόκειται για το τέλος ενός τμήματος της ευρωπαϊκής ιστορίας, που ξεκίνησε με το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αν και ο Τραμπ είχε δώσει εδώ και καιρό σημάδια, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν κατάφεραν να αναγνώσουν άμεσα τη διαφορά μεταξύ της εποχής Τραμπ 1.0 και Τραμπ 2.0. Η προσέγγιση ΗΠΑ – Ρωσίας εν τω μεταξύ αφορά πολύ περισσότερα από την Ουκρανία, όπως η Μέση Ανατολή και η Αρκτική. Η κυβέρνηση Τραμπ δεν προσπαθεί απλώς να αλλάξει τις ΗΠΑ, αλλά τον κόσμο, κάνοντας διαχωρισμό μεταξύ ισχυρών και αδυνάτων, μεγάλων και μικρών, νικητών και ηττημένων. Εχει να κάνει πολύ περισσότερο με τη γεωγραφία, παρά με την ιδεολογία.

Παράλληλα ο Ντόναλντ Τραμπ πιστεύει ότι μπορεί να χωρίσει τη Ρωσία από την Κίνα. Κάτι τέτοιο όμως θα μπορούσε να αποδειχθεί ένας από τους μεγαλύτερους λανθασμένους υπολογισμούς.

Πόσο εφικτή είναι η στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης;

Επειτα από τρία χρόνια ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, είναι εξαιρετικά αμφίβολο ότι η Ευρώπη μπορεί από μόνη της να δώσει τις εγγυήσεις ασφαλείας που χρειάζεται το Κίεβο. Η δε στρατιωτική αδυναμία της δεν είναι απλώς ένα πρόβλημα αμυντικών προϋπολογισμών. Υπάρχει ανάγκη για αλλαγή νοοτροπίας. Και στο μεσοδιάστημα ελλοχεύει ο κίνδυνος σύγχυσης και παράλυσης, με χώρες και κυβερνήσεις να αντιδρούν διαφορετικά. Σε αυτό το πλαίσιο, ο γάλλος πρόεδρος Μακρόν – σήμερα αποδυναμωμένος στο εσωτερικό – μπορεί να αισθάνεται εν μέρει δικαιωμένος. Ζητούσε εδώ και καιρό τη στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης, ενώ άλλοι ηγέτες στην ΕΕ θεωρούσαν την ευρωαμερικανική συμμαχία δεδομένη.

Τώρα στη συζήτηση αυτή εμπλέκεται ενεργά η Βρετανία του Brexit, με αρκετούς να εκτιμούν ότι η παρούσα συγκυρία θα μπορούσε να τη φέρει ξανά πιο κοντά στην ΕΕ. Ομως η Ευρώπη παραμένει διχασμένη, και αυτό ισχύει ακόμη και στο εσωτερικό των ίδιων των κρατών.

Ποιος θα μπορούσε να είναι ο πολιτικός αντίκτυπος στην Ευρώπη;

Μέχρι πρότινος, τα κυρίαρχα κόμματα, πολύ διεθνιστικά, στοιχημάτιζαν ότι το status quo δεν ήταν πραγματικά νεκρό. Μετά τη Διάσκεψη του Μονάχου, κανείς δεν το πιστεύει πια. Στον απόηχό της θα προκύψει μια σύγκρουση μεταξύ δύο διαφορετικών τύπων εθνικισμού. Από τη μια πλευρά, θα αναδυθεί ένα είδος ευρωπαϊκού mainstream. Οι χθεσινοί σύμμαχοι των ΗΠΑ από τον χώρο του Κέντρου – είτε πρόκειται για την Κεντροδεξιά είτε για την Κεντροαριστερά – θα χρησιμοποιήσουν πολύ περισσότερο τη γλώσσα της εθνικής αξιοπρέπειας και του εθνικού συμφέροντος και θα αναζητήσουν νομιμοποίηση πολεμώντας τις αμερικανικές πολιτικές. Στην Ακροδεξιά, πολλοί βλέπουν τον Τραμπ ως πρότυπο. Ομως υπάρχουν επίσης εντάσεις στους κόλπους της – σημαντικό μέρος της δεν είναι καν φιλοαμερικανικό – και θα ωθηθεί προς διαφορετικές κατευθύνσεις. Πόσω μάλλον εάν η συμφωνία που επιδιώκει ο Τραμπ με τη Ρωσία πυροδοτήσει ένα νέο μεταναστευτικό κύμα από την Ουκρανία προς την Ευρώπη.

Τι θα κάνει ο Πούτιν;

Μέρος τής έως τώρα δυτικής «ανάγνωσης» του ρώσου προέδρου Πούτιν χαρακτηρίζεται πλέον εντελώς λανθασμένο, και δη μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Οι επόμενες κινήσεις του παραμένουν «γρίφος». Ομως έπειτα από δυόμισι δεκαετίες στο «τιμόνι» μιας πυρηνικής δύναμης, ο βασικός γνώμονάς του είναι προφανώς η έννοια της Ιστορίας. Κι αυτό είναι κάτι που κυριαρχεί επίσης στη σκέψη του Ντόναλντ Τραμπ.