Αν ζούσε ο Στιβ Τζομπς – Καινοτομία, πολιτική και υπερ-εξουσία

07:12 13/1/2025 - Πηγή: Τα Νεα

Καθώς ο πλανήτης προετοιμάζεται για μια δεύτερη, πιο προβληματική θητεία του Ντόναλντ Τραμπ στις Ηνωμένες Πολιτείες – εκτός αν οι Δημοκρατικοί καταφέρουν να περιορίσουν τις ακραίες πολιτικές του στις ενδιάμεσες εκλογές του 2026 – οι ανησυχίες για την πορεία των ΗΠΑ και τον ρόλο τους διεθνώς πληθαίνουν. Η ιδιότυπη ηγεσία του Τραμπ, που περισσότερο θυμίζει μεγαλοϊδιοκτήτη ακινήτων με «ιδιωτικό στρατό» παρά πολιτικό αρχηγό δημοκρατικής χώρας, εντείνει την πόλωση. Οι

μονομερείς πρωτοβουλίες του επηρεάζουν την αμερικανική κοινωνία και τη διεθνή διπλωματία, συχνά αδιαφορώντας για θεσμικούς κανόνες. Πολλοί αναλυτές εκτιμούν ότι η νέα θητεία του θα οξύνει τα εσωτερικά ρήγματα και θα επιβραδύνει δράσεις σχετικά με την κλιματική αλλαγή και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Παράλληλα, οι Δημοκρατικοί ελπίζουν ότι, αν επικρατήσουν στις ενδιάμεσες εκλογές, θα περιορίσουν τα πιο ακραία σχέδια του προέδρου. Εντούτοις, το ήδη πολωμένο περιβάλλον ευνοεί φιγούρες όπως ο Iλον Μασκ. Με δραστηριότητες από την ηλεκτροκίνηση (Tesla) και τη διαστημική εξερεύνηση (SpaceX), έως τη νευροτεχνολογία (Neuralink) και τις δορυφορικές επικοινωνίες (Starlink), ο Μασκ κινείται σταθερά στο προσκήνιο. Οι ακραίες πολιτικές παρεμβάσεις του και η «ανοχή» του απέναντι σε περιεχόμενο μίσους και ψευδείς ειδήσεις μέσω του Twitter επιδεινώνουν το πολιτικό κλίμα, τόσο στις ΗΠΑ όσο και διεθνώς. Κάποιοι ειδικοί αμφισβητούν ακόμη και τη σταθερότητα του χαρακτήρα του, επισημαίνοντας περιστατικά όπως η αμφιλεγόμενη εμφάνιση του Μασκ με τον μικρό του γιο στην πλάτη στο Κογκρέσο ή τα «ρωμαϊκά» πάρτι στη βίλα Τραμπ.

 Ο αντίποδας του Μασκ και η σκέψη του Καρλ Μαρξ

Σε αυτό το κλίμα γεννιέται το υποθετικό ερώτημα: Tι θα συνέβαινε αν ο Στιβ Τζομπς, ο θρυλικός ιδρυτής της Apple που πέθανε το 2011, βρισκόταν σήμερα στη θέση του Μασκ; Ξεχώριζε για τη σχολαστική προσήλωση στη λεπτομέρεια και τη «μαγική» εμπειρία χρήστη, προτιμώντας αργές και ελεγχόμενες διαδικασίες εξέλιξης κάθε προϊόντος. Αντί να κάνει δημόσια πειράματα με αβέβαιη κατάληξη, φρόντιζε να τελειοποιεί τις ιδέες του πριν τις παρουσιάσει. Παράλληλα, επέβαλλε αυστηρούς κανόνες περιεχομένου και ηθικής, όπως φάνηκε από τις προδιαγραφές του ηλεκτρονικού καταστήματος της Apple: εφαρμογές και υπηρεσίες που δεν πληρούσαν υψηλά στάνταρ αισθητικής ή αξιοπιστίας απορρίπτονταν.

Αν σήμερα διηύθυνε ένα μέσο κοινωνικής δικτύωσης τύπου Twitter, θα επένδυε σε αυστηρότερους ελέγχους απέναντι σε ψευδείς ειδήσεις και ρητορική μίσους. Αυτό θα δημιουργούσε τριβές με πολιτικές φωνές που βασίζονται σε «επιθετικό» δημόσιο λόγο για να κερδίσουν υποστηρικτές. Αυτή η διαφορετική λογική μάς οδηγεί σε μια μαρξιστική προσέγγιση: πόσο η συγκέντρωση τεχνολογικής και οικονομικής ισχύος σε ελάχιστα χέρια απειλεί τη δημοκρατία; Ο Καρλ Μαρξ επισήμανε ότι η άρχουσα τάξη ελέγχει όχι μόνο τα μέσα παραγωγής αλλά και τα ιδεολογικά εργαλεία. Στη σύγχρονη εποχή, τέτοια εργαλεία είναι οι ψηφιακές πλατφόρμες, όπου διαμορφώνεται η κοινή γνώμη.

Αν ο Τζομπς διέθετε την επιρροή του Μασκ, ίσως εφάρμοζε ένα πιο «ελεγχόμενο» και υψηλής ποιότητας μοντέλο, ενώ ο Μασκ ενθαρρύνει συστηματικά ακραίες φωνές. Ο Τζομπς θα στεκόταν με άλλη οπτική απέναντι σε καθεστώτα όπως της Ρωσίας ή της Κίνας, προτάσσοντας ηθικά και ποιοτικά κριτήρια, αντί να κάνει υποχωρήσεις για χάρη των επιχειρηματικών συμφερόντων του.

 Ο Τζομπς σε ρόλο Μασκ;

Παρά τις επικρίσεις για τον συγκεντρωτισμό του, αν ο Τζομπς αναλάμβανε σήμερα ένα φιλόδοξο διαστημικό σχέδιο, η τελειομανία του θα λειτουργούσε ως «φρένο» στη βιασύνη. Κοινό σημείο ανάμεσα στους δύο είναι η τεράστια περιουσία και τα εκατομμύρια υποστηρικτών, ικανών να στηρίξουν κάθε εγχείρημα. Ωστόσο, διαφέρουν ως προς τη μεθοδολογία: ο Τζομπς θα συγκεντρωνόταν σε λίγα εγχειρήματα για να πετύχει την απόλυτη τελειότητα, ενώ ο Μασκ προχωρά σε πολλά μέτωπα ταυτόχρονα.

Σε έναν κόσμο όπου ο Τραμπ κυβερνά με όλο και λιγότερες δεσμεύσεις, είναι κρίσιμο να υπογραμμιστεί ότι η οικονομική και τεχνολογική ισχύς μπορεί να μετατραπεί σε εργαλείο πολιτικής παρέμβασης. Η οπτική του Μαρξ αναδεικνύει τη διάσταση πως, όταν η ιδιοκτησία σημαντικών μέσων παραγωγής ή – σήμερα – μεγάλων ψηφιακών δικτύων και διαστημικών τεχνολογιών συγκεντρώνεται στα χέρια λίγων, αυτοί μπορούν να ασκούν επιρροή σε ευρεία κλίμακα. Αν συμπέσουν με ηγέτες όπως ο Τραμπ, που δεν διστάζουν να τους παραχωρήσουν χώρο, η επίδρασή τους μεγιστοποιείται.

 Το δίληµµα της υπερ-εξουσίας

Είτε φανταστούμε τον Τζομπς με «τέλεια» σχέδια είτε τον Μασκ με «πολλά και γρήγορα», προκύπτει το ερώτημα: Πώς προλαμβάνεται μια ενδεχόμενη αυταρχική εκτροπή ή / και διεύρυνση των ανισοτήτων; Η επικαιρότητα της σκέψης του Μαρξ έγκειται στο ότι, όσο αποδυναμώνεται το πολιτικό πλαίσιο, τόσο οι τεχνολογικοί κολοσσοί ενισχύουν τη δυνατότητά τους να επηρεάζουν αποφάσεις χωρίς ουσιαστικούς περιορισμούς.

Με μια Αμερική όπου ο Τραμπ επιστρέφει δριμύτερος, γίνεται εξαιρετικά σημαντική η συζήτηση για το πώς επιχειρηματίες τύπου Μασκ ή Τζομπς καθορίζουν τον ρόλο της τεχνολογίας και του δημόσιου λόγου. Χρειάζονται ασφαλιστικές δικλίδες ώστε η καινοτομία να υπηρετεί το κοινό συμφέρον. Στο φανταστικό σενάριο ενός «υποθετικού» Τζομπς, η ποιότητα, ο έλεγχος και η ευθύνη απέναντι στον άνθρωπο έρχονται στο προσκήνιο, ακόμα και όταν η τεχνολογική πρόοδος δείχνει ασταμάτητη.

Ο Θόδωρος Καρούνος είναι ερευνητής στο ΕΜΠ και μέλος του ΔΣ του Οργανισμού Ανοιχτών Τεχνολογιών (ΕΕΛΛΑΚ)