Επικίνδυνες επιλογές

16:16 22/1/2025 - Πηγή: Τα Νεα

Η επικαιρότητα με αναγκάζει να επανέλθω στο πολύ σοβαρό ζήτημα της σχέσης πολιτικής ορθότητας – τέχνης που είχε απασχολήσει την ανά χείρας στήλη πριν από λίγους μήνες, όταν αφηγήθηκα την ιστορία ενός φίλου σκηνοθέτη, καθηγητή κινηματογράφου σε ιδιωτική σχολή της Αθήνας, ο οποίος βρέθηκε στην πολύ δύσκολη θέση του «υπόλογου» επειδή επέλεξε ως μάθημά του ταινίες ενός σημαντικότατου γερμανού σκηνοθέτη της δεκαετίας του 1970, ανοιχτά ομοφυλόφιλου, του οποίου το έργο, όχι πάντα, αλλά στο μεγαλύτερο μέρος του, θεωρούνταν το ίδιο προκλητικό

με τη θυελλώδη προσωπική ζωή του (πέθανε το 1984).

Και αν θεωρούνταν προκλητικό στην εποχή του (αρκεί να θυμηθεί κανείς την παγκόσμια έκρηξη καλλιτεχνικής ελευθερίας στη δεκαετία του 1970), σήμερα, στην περίοδο βασιλείας της πολιτικής ορθότητας, είναι για κάποιους ανεπίτρεπτο και πολύ απλά θα πρέπει να σβήσει από την Ιστορία. Οι μαθητές στην τάξη του σκηνοθέτη φίλου μου θεώρησαν ανεπίτρεπτο που τους παρουσίασε αυτές τις ταινίες, γιατί, όπως μου είπε, βρήκαν το περιεχόμενό τους «μη πολιτικά ορθό και εναντίον των κοινωνικών συνθηκών και της ηθικής που επιβάλλει η εποχή μας». Οι μαθητές δεν άφησαν τη δυσαρέσκειά τους στην τάξη, αλλά τη μετέφεραν στη διεύθυνση της (ιδιωτικής, επαναλαμβάνω) σχολής, η οποία επέπληξε τρόπον τινά τον φίλο μου για την επιλογή του κάνοντάς του συστάσεις.

Bρισκόμαστε λοιπόν στο σημείο που ως και η επιλογή παρουσίασης του προκλητικού έργου ενός καλλιτέχνη για εκπαιδευτικούς και μόνον λόγους μπορεί να προκαλέσει ακόμα και θέματα επαγγελματικού βιοπορισμού σε αυτόν που την έκανε, στοχεύοντας απλώς στον δημιουργικό, δημοκρατικό διάλογο.

Γιατί όμως αναφέρω στην αρχή του κειμένου τη λέξη «επικαιρότητα»; Διότι το παραπάνω περιστατικό που συνέβη πριν από αρκετό καιρό κάπου στην Αθήνα και ουδείς το πήρε χαμπάρι (εκτός αν είχε διαβάσει την ανά χείρας στήλη), ξαφνικά μεγεθύνεται τρομαχτικά με κάτι σχεδόν παρόμοιο που συνέβη στη Γαλλία και προκάλεσε μεγάλο θόρυβο φτάνοντας ως το… κοινοβούλιο. Τον Δεκέμβριο που μας πέρασε, φεμινιστικές – ακτιβιστικές ενώσεις στο Παρίσι απαίτησαν να μη γίνει η προγραμματισμένη για τις 15 Δεκεμβρίου προβολή της ταινίας του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι «Το τελευταίο τανγκό στο Παρίσι» (1973), χωρίς μια συζήτηση, πριν ή μετά, σχετική με την επίμαχη σκηνή του παρά φύσιν σεξ μετά βουτύρου ανάμεσα στους ήρωες των δύο πρωταγωνιστών της, του Μάρλον Μπράντο και της Μαρία Σνάιντερ.

Η εν λόγω σκηνή γυρίστηκε χωρίς τη συγκατάθεση της Μαρία Σνάιντερ, η οποία μέχρι τον θάνατό της το 2011 θα ισχυριζόταν ότι ο Μπερτολούτσι την «παγίδευσε» με το να μην την προειδοποιήσει, και έτσι, προκειμένου να βγει ένα ζωντανό, αυθόρμητο αποτέλεσμα, τη «βίασε». Αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο οι φεμινιστικές – ακτιβιστικές ενώσεις απαιτούσαν ένα στρογγυλό τραπέζι ή μια συζήτηση πριν ή μετά την προβολή. Βεβαίως, από την αρχή φάνηκε η επιθετική συμπεριφορά των ενώσεων, οπότε δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τι μεσολάβησε υπό όχι τις καλύτερες συνθήκες μέχρι τη ματαίωση της προβολής. «Στη Γαλλία έτσι και ανάψει φωτιά δεν σβήνει εύκολα», όπως μου είπε τηλεφωνικώς ο πρόεδρος της Γαλλικής Ταινιοθήκης Κώστας Γαβράς, που είναι 100% υπέρ της κινητοποίησης του #MeToo, αλλά συγχρόνως ενδιαφέρεται για την προστασία του πολιτιστικού θεσμού της Ταινιοθήκης που πέρυσι σημείωσε περισσότερες από 400.000 εισόδους.

Ολα αυτά με κάνουν να αναρωτιέμαι, πρώτον, τι μπορεί να σημαίνει «ηθική» της εκάστοτε εποχής και, δεύτερον, πόσο ρόλο μπορεί να παίξει απέναντι στην Ιστορία, όχι μόνο του κινηματογράφου αλλά γενικότερα. Η Ιστορία είναι κάτι δεδομένο – έχει συμβεί και καταγραφεί. Κανείς δεν μπορεί να αλλάξει την εικόνα ενός έργου τέχνης άπαξ και κατατέθηκε δημοσίως. Από την άλλη πλευρά, η ηθική, απ’ ό,τι φαίνεται, αλλάζει σαν τη μόδα. Αν πρέπει να σβήσουμε γεγονότα του παρελθόντος που δεν μας βολεύουν γιατί δεν συνάδουν με την ηθική έτσι όπως διαμορφώνεται στην εκάστοτε εποχή, τότε θα χαθεί η μπάλα και μαζί της η ίδια η έννοια του παρελθόντος. Είναι φυσικό η πρώτη αντίδραση στην επίθεση να είναι η άμυνα, η οποία όμως αργότερα μπορεί να γίνει ακόμα πιο ισχυρή επίθεση και ο πόλεμος να μην τελειώσει ποτέ.