Επιστροφή στην κοινωνική δικαιοσύνη

14:52 3/12/2019 - Πηγή: Τα Νεα

Δεν είναι συχνό εκδοτικό φαινόμενο να μένει αμετάφραστος στη γλώσσα μας ένας σημαντικός και από καιρό καθιερωμένος ευρωπαίος στοχαστής του διαμετρήματος ενός Alain Supiot. Κορυφαίος γάλλος νομικός, καθηγητής στο Collège de France, ιδρυτής του Ινστιτούτου Προκεχωρημένων Σπουδών της Nantes, μέλος της Παγκόσμιας Επιτροπής της ΔΟΕ για το Μέλλον της Εργασίας και αντεπιστέλλον μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας, ο Supiot, συγγραφέας του κλασικού πλέον «Homo Juridicus», πέραν του αμιγώς

νομικού του έργου, έχει στο συγγραφικό του ενεργητικό και ορισμένα από τα διεισδυτικότερα δοκίμια της εποχής μας για ζέοντα ζητήματα όπως: η πορεία της υπερφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, η μοίρα της κοινωνικής δικαιοσύνης και η αρχή της αλληλεγγύης στις σύγχρονες κοινωνίες, όπου ευημερούν οι αριθμοί και δεσπόζουν οι ποσοτικές μορφές διακυβέρνησης.

Το εκδοτικό αυτό κενό έρχεται να καλύψει η κυκλοφορία του σημαντικού δοκιμίου «Το πνεύμα της Φιλαδέλφειας» από τις εκδόσεις της Επιθεωρήσεως Εργατικού Δικαίου, στην εξαιρετική μετάφραση του Ευάγγελου Αγγελόπουλου, ενώ έχει ήδη μεταφραστεί στα αγγλικά, τα γερμανικά, τα ισπανικά, τα πορτογαλικά, τα ιαπωνικά και τα κορεατικά. Η αφετηρία του βιβλίου είναι λίγο - πολύ γνωστή: στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ υιοθετήθηκε τον Μάιο του 1944 η πρώτη διακήρυξη οικουμενικών θεμελιωδών δικαιωμάτων· η Διακήρυξη της Φιλαδέλφειας της ΔΟΕ, στη βάση των αρχών και των κανόνων της οποίας επιχειρήθηκε, κατά τους δεδηλωμένους σκοπούς των συντακτών της, να συγκροτηθεί μια νέα διεθνής τάξη που θα στηρίζεται όχι πια στην Ισχύ και στη Βία, αλλά στον Νόμο και στη Δικαιοσύνη.

Κατά τον Supiot, το θεμελιώδες χαρακτηριστικό της Διακήρυξης της Φιλαδέλφειας, όπως και όλων των διεθνών κειμένων που, διεπόμενα από το ίδιο πνεύμα, την ακολούθησαν, είναι ότι δεν αποτελεί ούτε ανακάλυψη ούτε αποκάλυψη, αλλά μια ομολογία πίστεως σε θεμελιώδεις ανθρώπινες αξίες και αρχές που αντλήθηκαν από τη φρικιαστική εμπειρία των παγκοσμίων πολέμων. Το δε όργανο που επιτρέπει σε όλους τους ανθρώπους να οικοδομήσουν μια δίκαιη τάξη και να διδαχθούν από το βίωμα της βαρβαρότητας και της πραγμοποίησης του ανθρώπου δεν είναι άλλο από το Δίκαιο.

Ομως, η τρέχουσα φάση της παγκοσμιοποίησης και της κυριαρχίας του ακροφιλελευθερισμού διέπεται από την ακριβώς αντίθετη προοπτική. Παρατηρείται δηλαδή η πλήρης αντιστροφή του πνεύματος που διαπνέει τη Διακήρυξη της Φιλαδέλφειας («αντεπανάσταση» την αποκαλεί ο Supiot), η οποία σήμερα έχει σαρώσει όσα κοινωνικά διδάγματα αντλήθηκαν από την ιστορική εμπειρία της περιόδου 1914-1945.

Νεοφιλελεύθερα δόγματα υπάρχουν και διακινούνται στις μέρες μας πολλά. Ωστόσο ο Supiot δεν επιχειρεί να τα κατατάξει ή να αναλύσει τις ομοιότητες και τις διαφορές τους. Τον ενδιαφέρει κυρίως να καταγγείλει τη νεοφιλελεύθερη εξέλιξη του καιρού μας, αναλύοντας τα ουσιώδη χαρακτηριστικά της. Κατά τον Supiot, μήτρα κάθε νεοφιλελεύθερου δόγματος είναι ο λεγόμενος επιστημονισμός, ο οποίος, κατανοώντας τον άνθρωπο ως ένα ον προκαθορισμένο από τη βιολογική (κατά τον ναζισμό) ή την κοινωνικοοικονομική του (κατά τον κομμουνισμό) ταυτότητα, επιχειρεί να νομιμοποιήσει το νεοφιλελεύθερο δόγμα, με την ψευδαίσθηση ότι η οικονομία κινείται με εγγενείς (έμφυτους) επιστημονικούς (μη θετούς) νόμους (βλ. και «επιστημονικός σοσιαλισμός»). Ετσι, διαμορφώνεται μια εξωανθρώπινη νομιμότητα που υποτίθεται ότι διέπει τη φύση και την κοινωνία. Σε μια τέτοια υπερκείμενη αυθεντία οφείλουν να υποταχθούν το δίκαιο και τα θεμελιώδη δικαιώματα (βλ. το δόγμα της σοσιαλιστικής νομιμότητας στην πρώην ΕΣΣΔ ή, στα καθ' ημάς, την πρόσφατη μνημονιακή περιπέτεια).

Ετσι λοιπόν, συνεχίζει ο Supiot, το ακροφιλελεύθερο πρόγραμμα, υπό τη σημαία της αυθόρμητης τάξης της αγοράς, οδηγεί στην εκθρόνιση της πολιτικής και στην υποβάθμιση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, οδηγώντας σ' αυτό που ο συγγραφέας ονομάζει ολοκληρωτισμό της αγοράς (βλ. το ομώνυμο συνταρακτικό κεφάλαιο)· τουτέστιν, στον ανταγωνισμό όλων εναντίον όλων, στην εξάρθρωση κάθε ιδέας κοινωνικής δικαιοσύνης και αλληλεγγύης ως απολύτως περιττής (Χάγεκ), στην απορρύθμιση των εργασιακών και κοινωνικών δικαιωμάτων, στην αποδιάρθρωση της αργίας της Κυριακής, στο δόγμα της περιορισμένης δημοκρατίας (για να μην ξεχνάμε και τον θεωρητικό του ναζισμού Καρλ Σμιτ) και στην ιδιωτικοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών.

Με το συναρπαστικό αυτό έργο, ο Supiot μάς καλεί «να επανοικειοποιηθούμε το πνεύμα της Διακήρυξης της Φιλαδέλφειας, προκειμένου να απαλλαγούμε από την ψευδαίσθηση της ολοκληρωτικής αγοράς και να ιχνηλατήσουμε τα νέα μονοπάτια της κοινωνικής δικαιοσύνης». Ρομαντισμός; Αντιθέτως, απτός ρεαλισμός. Η υπόθεση της κοινωνικής δικαιοσύνης είναι αναπόδραστη αναγκαιότητα για την επιβίωση της ανθρωπότητας, και το συναρπαστικό δοκίμιο του Supiot μάς το υπενθυμίζει προσφυέστατα, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί για τον έλληνα αναγνώστη ιδανική εισαγωγή στη διεισδυτική σκέψη ενός αμετάφραστου μέχρι σήμερα μείζονος ευρωπαίου στοχαστή.

Ο Ν.Κ. Γαβαλάς είναι διδάκτωρ Νομικής, δικηγόρος, π. εντετ. Διδασκαλίας στο ΔΠΘ, π. εμπειρογνώμων ΕΕ

Alain Supiot
Το πνεύμα της Φιλαδέλφειας
Η κοινωνική δικαιοσύνη απέναντι στην ολοκληρωτική αγορά
Μτφ. Ευάγγελος Αγγελόπουλος
Εκδ. Επιθεώρησις Εργατικού Δικαίου, Οκτώβριος 2019,
σελ. 180
Τιμή: 15,90 ευρώ