«Κάλλας, η απόλυτη καλλιτέχνιδα»

07:17 3/5/2023 - Πηγή: Τα Νεα

Ο Βασίλης Ζηδιανάκης είναι καλλιτεχνικός διευθυντής και συνιδρυτής του πολιτιστικού οργανισμού ATOPOS cvc. Μέσα από την επιμέλεια εκθέσεων μόδας και σύγχρονης τέχνης προσπαθεί διαρκώς να ερμηνεύσει τη λέξη «άτοπος». Ξεκίνησε τις έρευνές του εστιάζοντας στο ένδυμα με έμφαση στη μελέτη και ανάδειξη της πρωτοποριακής σύγχρονης μόδας. Στη συνέχεια στράφηκε στον βιωματικό και αφηγηματικό χαρακτήρα του φυλετικού και έμφυλου σώματος, στο προσωπικό και συλλογικό τραύμα, στη μνήμη, στα συστήματα

σωματοποιημένης γνώσης, καθώς και στη σχέση του σώματος με την κοινωνική δικαιοσύνη και την οικολογία. Επόμενος σταθμός του το πείραμά του με τη Μαρία Κάλλας μέσα από την επίσκεψή του στο μεγάλο αρχείο της Λυρικής Σκηνής και τις αναθέσεις έργων εικαστικών καλλιτεχνών.

Ποια είναι η γνώμη σου για τη Μαρία Κάλλας;

Είναι δικιά μας. Αυτό το νιώθω τόσο έντονα με την έννοια ότι ενώ αυτή την ντίβα όλοι τη θαυμάζουν και τη στήνουν εκεί ψηλά, όταν μπεις λίγο πιο μέσα στο πράγμα, σε πιάνει πολύ βαθιά. Και πιάνει ακόμα και τους νέους ανθρώπους. Είναι η απόλυτη καλλιτέχνιδα, με την έννοια ότι δεν είναι ποτέ ικανοποιημένη από την ίδια. Γι' αυτό έκανε αυτή την τεράστια πορεία. Αλλά είναι και σπαρακτικό. Θεωρώ ότι είναι κομμάτι του μεγάλου καλλιτέχνη και είναι νομίζω η αιτία που σήμερα μπορεί να ερεθίζει ακόμα και πολύ νέους και ρηξικέλευθους καλλιτέχνες. Αυτή η σχέση μαζί της αφορά τον μύθο που δημιουργήθηκε γύρω από την ίδια. Ουσιαστικά η Κάλλας είναι ένας μύθος που δέχεται ερμηνείες και επιρροές.

Δεν βρίσκεις ότι η κυρίαρχη άποψη την περιορίζει στο να προβάλλεται ως η ντίβα της όπερας;

Αυτό έχει σχέση με τον τρόπο με τον οποίο την αντιλαμβάνεται «ο κόσμος της όπερας». Τα τελευταία χρόνια έχουν γραφτεί βιβλία, έχουν ανοίξει αρχεία, οπότε αρχίζει να φωτίζεται και από άλλες πλευρές. Αλλωστε κι εμείς πιστεύω με το πείραμα που κάνουμε εδώ θα φωτίσουμε μία κάποια άλλη πτυχή της.

Το ονομάσατε unboxing για ποιο λόγο;

Η Λυρική Σκηνή απέκτησε το αρχείο της μετά από δωρεά τη μεγάλη συλλογή του Δημήτρη Πυρομάλλη. Πρόκειται για έναν από τους διεθνείς συλλέκτες της Κάλλας οι οποίοι συλλέγουν οτιδήποτε την αφορά. Ο διευθυντής της Λυρικής Σκηνής, Γιώργος Κουμεντάκης, κάλεσε την Atopos cvc για να δείξουμε τη μεγάλη συλλογή επιλέγοντας κάποια πράγματα, κάνοντας ιστορίες και δημιουργώντας μία έκθεση για τη Μαρία Κάλλας. Αντλεί έμπνευση από το unboxing, όπως αυτό έγινε δημοφιλές μέσα από ψηφιακές κοινότητες, δηλαδή μια τελετουργική διαδικασία καταγραφής της πρώτης επαφής με ένα αντικείμενο. Πρόκειται για μία έκθεση που λειτουργεί σαν ένα εργαστήριο μελέτης για την Κάλλας με όλο αυτό το υλικό.

Ταυτόχρονα, η ίδια η Λυρική Σκηνή έχει πάρα πολύ υλικό και από την περίοδο που η Κάλλας βρισκόταν εντός της Λυρικής και μετά κατά τη μεγάλη της δόξα όταν έγινε η παράσταση της Μήδειας στην Επίδαυρο. Μαζί με όλο αυτό το υλικό στην έρευνά μας προστέθηκαν και άλλες αρχειακές συλλογές. Οπως το αρχείο του ΜΙΕΤ - ΕΛΙΑ όπου υπάρχει το αρχείο του Μινωτή και τις Κατίνας Παξινού. Σε αυτό βρήκαμε ολόκληρα τετράδια, σημειώσεις, αλληλογραφία για τη Μήδεια της Επιδαύρου με την Κάλλας. Εντοπίσαμε σχέδια του Τσαρούχη, μέχρι και τηλεγράφημα της Κάλλας από το Ντάλας που το στέλνει στην Κατίνα Παξινού για να της πει ότι πήγε τέλεια η παράσταση. Επικοινωνήσαμε με το Ιδρυμα Τσαρούχη και φυσικά εκεί βρήκαμε κάποια προσχέδια του Τσαρούχη, αυτές τις «υπέροχες μουτζούρες» που είναι και πολύ κοντά στη σύγχρονη τέχνη. Το unboxing γίνεται σε δύο στάδια. Αφορά την έκθεση που παρουσιάζεται στο φουαγέ της Λυρικής Σκηνής και το δεύτερο μέρος, μετά τον Νοέμβριο, στο τέλος της χρονιάς στη Βιβλιοθήκη.

Ας επικεντρωθούμε στην έκθεση στο φουαγέ της Λυρικής.

Είναι εστιασμένη στον ρόλο της Μήδειας. Ο Κουμεντάκης μας ζήτησε να φτιάξουμε ένα έργο και ένα είδος προλόγου μέσα στη Λυρική Σκηνή για να πλαισιώσουμε τη Μήδεια σε σχέση με την Κάλλας. Προέκυψε η επιλογή του καλλιτέχνη Πάνου Προφήτη για να ξαναδούμε τον μύθο της Κάλλας. Ο Προφήτης δουλεύει πολύ με θεατρικά προσωπεία, τον ενδιαφέρει η μάσκα, είναι αρκετά θεατρικός και κάνει περφόρμανς την εγκατάσταση του έργου του. Ο ίδιος είναι εμμονικός με το μακιγιάζ που έκανε και τόνιζε το αμυγδαλόσχημο των ματιών της η ίδια η Κάλλας. Οπότε δουλέψαμε μαζί και δεν φοβηθήκαμε να αναπαραγάγουμε τη μορφή της, αλλά με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο που είναι μέσα στην εικαστική γραφή του Πάνου. Πρόκειται για ένα γλυπτό στο οποίο η μορφή της Μήδειας και η μορφή της Κάλλας γίνονται ένα. Μπορείς να το δεις και ως η μορφή της Μήδειας να γίνεται Κάλλας. Εκτός από τη γλυπτική εγκατάσταση ετοιμάσαμε και ένα βίντεο με τους ίδιους τους συντελεστές της περφόρμανς και τα κομμάτια του γλυπτού που θα εμφανίζονται στις 74 οθόνες στους χώρους του φουαγέ. Ταυτόχρονα πρόκειται να γίνει μια περφόρμανς γύρω από τον τρόπο που θα στηθεί το γλυπτό μπροστά στον κόσμο. Είναι το πρώτο unboxing, αφού πρόκειται για ένα τεράστιο κουτί στο οποίο βρίσκεται το γλυπτό.

Είναι μια τελετή αποκαλυπτηρίων;

Με βασάνιζαν πάρα πολλά τέτοια ερωτήματα: τι σημαίνει αποκαλυπτήρια, τι σημαίνει η γλυπτική σύνθεση για ένα πρόσωπο σε ένα τέτοιον χώρο που είναι τόσο εμβληματικός; Δηλαδή όλα αυτά είναι στοιχεία για να κάνουμε ακριβώς ένα σχόλιο σε αυτό τον μύθο και στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την Κάλλας σε συνάρτηση με τον μύθο της Μήδειας. Επίσης στον πέμπτο όροφο θα έχουμε αναπτύξει σε προθήκες αρχειακό υλικό που αφορά τις παραστάσεις της Μήδειας στην Επίδαυρο. Τα πρώτα σχέδια του Τσαρούχη, οι σημειώσεις και τα σκηνοθετικά σκαριφήματα του Αλέξη Μινωτή. Αυτά θα τα δούμε τώρα σε μια πρώτη γεύση. Ο χώρος του φουαγέ δεν είναι αμιγώς εκθεσιακός. Πιστεύω όμως ότι παντού μπορείς να δείξεις μία έκθεση και έναν χώρο να τον χρησιμοποιήσεις σαν να ήταν αίθουσα τέχνης, λαμβάνοντας υπόψη τη δυναμική του.

Από αυτό το υλικό του πρώτου unboxing, ποιο είναι το πιο δυνατό στοιχείο του που θα ξαφνιάσει τον θεατή;

Ολα μπορεί να τον ξαφνιάσουν. Το γλυπτό σίγουρα θα τον ξαφνιάσει, γιατί ουσιαστικά θα το ανακαλύψει μόνος του, καθώς υπάρχει κάτι το θεατρικό στο έργο του Προφήτη. Υπάρχει μια πλοκή στην επικοινωνία του κοινού με το έργο. Από τη μία η παράσταση της Μήδειας, από την άλλη η Κάλλας. Και το πολύ δυνατό αρχειακό υλικό. Από τα κοστούμια που έκανε ο Γιάννης Τσαρούχης για την παράσταση της Μήδειας στην Επίδαυρο επιλέξαμε το ρούχο του Κρέοντα. Δεν θα το δείξουμε ολόκληρο, αλλά μόνο λεπτομέρεια του ποδόγυρου. Είναι συγκλονιστικός. Δίπλα του τοποθετείται και ένα σκαρίφημα του Τσαρούχη. Ετσι θα παρουσιάσουμε τον κεντημένο ποδόγυρο ενώ το υπόλοιπο ρούχο θα μείνει διπλωμένο, εστιάζοντας στη λεπτομέρεια του κομματιού. Ολα τα τεκμήρια που εκτίθενται τώρα είναι μικρής κλίμακας, χαρτάκια, επιστολές, μικρά αντικείμενα, οπότε δεν ήθελα ένα ρούχο ολόκληρο γιατί θα βγαίναμε εκτός θέματος. Επίσης ο θεατής μπορεί να ανακαλύψει σε ένα ευτελές χαρτάκι το σχέδιο με δύο ρόδες, που είναι το άρμα της Μήδειας στο τέλος της πράξης.

Ενα άλλο πολύ σημαντικό στοιχείο αυτής της πρώτης έκθεσης είναι ο τρόπος με τον οποίο δουλεύουμε με τη Χρυσάνθη Κουμιανάκη τη σηματοδότηση και τη χαρτογράφηση της έκθεσης. Η Κουμιανάκη δούλεψε με τα τετράδια του Μινωτή για τη σκηνοθεσία της Μήδειας και τα σχέδια κινησιολογίας του, το «bloc of people». Είναι μια τεχνική με την οποία σχεδιάζεις τις κινήσεις όχι μόνο του χώρου, αλλά όλων των προσώπων που είναι πάνω στη σκηνή. Φτιάχνουμε λοιπόν μια γλώσσα. Τα πρώτα στοιχεία από αυτή τη γλώσσα θα τα δείξουμε σε αυτή την έκθεση με την αφίσα που φτιάχνει η καλλιτέχνις. Είναι η οπτική ταυτότητα της έκθεσης, αλλά δεν την κάνει ένας γραφίστας. Είναι ένα έργο σε εξέλιξη που το κάνουμε με τη Χρυσάνθη Κουμιανάκη.

Ποια είναι η αισθητική του Unboxing;

Ολο αυτό το υλικό θα μπει μέσα σε ειδικά κουτιά αρχειοθέτησης αντιόξινου χαρτιού. Και θα έχουμε τη δυνατότητα να ανοίγουμε και να κλείνουμε κουτιά, να εμφανίζουμε και να εξαφανίζουμε αντικείμενα με την έννοια ότι κάθε φορά θα μελετάμε και ανάλογα με τους ανθρώπους που θα έχουμε καλεσμένους θα μπορούμε να φτιάχνουμε κάποιες μικρές καινούργιες ενότητες για τις οποίες θα μπορεί να μας μιλήσει καθένας με την ειδικότητά του. Είναι η αισθητική ενός μεγάλου εργαστηρίου στο οποίο μελετάμε. Ο χώρος, μέσα στον οποίο θα γίνει το δεύτερο και μεγαλύτερο μέρος της έκθεσης τον ερχόμενο Νοέμβριο, είναι αυτός της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Είναι ένας χώρος μελέτης, όπου δεν μιλάμε και έχει ενδιαφέρον ο τρόπος να δεις μια έκθεση όταν δεν ακούς κάτι. Και αυτό έχει σχέση με την ιδέα να φέρω τον καθένα σε μια προσωπική επαφή με την Κάλλας. Πέρα από την Κάλλας που δοξάζεται από το πλήθος, υπάρχει και η πλευρά της μεγάλης καλλιτέχνιδας η οποία μπορεί να σου μιλήσει και για την τέχνη και για τα προβλήματά σου και για χιλιάδες πράγματα προσωπικά. Αυτό θα το κάνουμε και με έναν άλλο τρόπο, καθώς θα έχει τη δυνατότητα κάποιος να ακούσει μουσική. Αλλά μόνος του, με παλιά βινύλια.