Μετρό Θεσσαλονίκης : Η μάχη για την «Βυζαντινή Πομπηία» φτάνει στο Συμβούλιο τα Επικράτειας

09:11 5/11/2020 - Πηγή: Τα Νεα

Το 2012 κατά τη διάρκεια των έργων κατασκευής του Μετρό Θεσσαλονίκης και πιο συγκεκριμένα του Σταθμού Βενιζέλου έγινε μια μοναδική αρχαιολογική ανακάλυψη.  Αποκαλύφθηκε σε έκταση 1513 τ.μ. το σημαντικότερο σταυροδρόμι της βυζαντινής πόλης.  Στο φως ήρθαν τμήματα δύο οδών από την αρχαία πολεοδομική οργάνωση της πόλης και δη της Βυζαντινής Περιόδου, εφόσον το σταυροδρόμι αυτό χρονολογείται στον 4ο αι. μ.Χ.

Ο ένας δρόμος που ήρθε

στο φως είναι ο βασικότερος που διαπερνούσε τη Θεσσαλονίκη (decumanus maximus)· η χάραξή του συμπίπτει με αυτήν της σημερινής Εγνατίας. Πρόκειται για δρόμο που, έχοντας κατεύθυνση Α-Δ, απέληγε στις σημαντικότερες πύλες των τειχών της: τη Χρυσή Πύλη (τη σημερινή Πλατεία Βαρδαρίου) και την Κασσανδρεωτική (το σημερινό Σιντριβάνι). Ο δρόμος αυτός ονομάζονταν από τους Βυζαντινούς Λεωφόρος ή Μέση. Το πλάτος του ήταν 4 μ. (18 μ. μαζί με τις στοές που τον πλαισιώνουν) και αποκαλύφθηκε σε μήκος 77 μ. Ο δεύτερος δρόμος είναι μία κεντρική κάθετη οδός (cardo) που συμπίπτει με την χάραξη της σημερινής οδού Βενιζέλου. Με κατεύθυνση Β-Ν, τεμνόταν με τον προηγούμενο (την decumanus maximus), συνδέοντας την περιοχή του διοικητικού κέντρου στα βόρεια με τον χώρο του λιμανιού στα νότια. Είχε πλάτος 3 μ. (15 μ. μαζί με τις στοές που τον πλαισιώνουν) και αποκαλύφθηκε σε μήκος 20 μ.

Οι ανασκαφές στον σταθμό Βενιζέλου έφεραν στο φως ένα μνημειακό σύνολο, που περιλαμβάνει εκτός από τις αμαξητές οδούς και τις κιονοστήρικτες στοές (δηλ. τα στεγασμένα πεζοδρόμια), οικοδομήματα-μαρτυρίες των διοικητικών και οικονομικών λειτουργιών της Θεσσαλονίκης. Το Σταυροδρόμι σηματοδοτούνταν από ένα οκτάπυλο, οικοδόμημα παρόμοιο με εκείνο του Τόξου του Γαλερίου (της λεγόμενης Καμάρας), στην περιοχή του ανακτορικού συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης. Κατά την ανασκαφή, λοιπόν, βρέθηκαν οι 12 από της 16 συνολικά πεσσούς του οκταπύλου σε μέγιστο σωζόμενο ύψος 3μ., με πεσμένα τα πλινθόκτιστα τόξα της ανωδομής της.

Για τους αρχαιολόγους είναι ένα μοναδικό μνημείο. Είναι μεγάλης έκτασης, πολύ καλά διατηρημένο και έδινε μια εικόνα της πολεοδομικής οργάνωσης και της δημόσιας ζωής της πόλης της Θεσσαλονίκης. Γι’ αυτό και χαρακτηρίστηκε ως η «βυζαντινή Πομπηία» της Θεσσαλονίκης.

Η μάχη για την τύχη των αρχαιοτήτων

Η αρχική απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού ήταν η απόσπαση ενός μέρους των αρχαιοτήτων και η διάλυση των υπολοίπων. Η απόφαση είχε παρθεί μετά από θετική γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, χωρίς όμως τα μέλη του (ορισμένα εκ των οποίων είχαν επιφυλάξεις) να έχουν κάνει αυτοψία και με βασικό επιχείρημα την τότε θέση της εταιρείας Αττικό Μετρό ότι δεν υπάρχει καμία τεχνική δυνατότητα για τη διατήρηση των αρχαιοτήτων στη θέση τους.

Όμως, ο Δήμος Θεσσαλονίκης (με δήμαρχο Γιάννη Μπουτάρη) έκανε προσφυγή κατά της απόφασης απόσπασης και το ΣτΕ με απόφαση τα Επιτροπής Αναστολών αποφάσισε την αναστολή εκτέλεσής της, με το σκεπτικό με δεδομένη τη μεγάλη σπουδαιότητα του μνημείου έπρεπε να εξεταστούν και εναλλακτικές τεχνικές λύσεις.

Το Υπουργείο Πολιτισμού τότε επανήλθε με υπουργική απόφαση απόσπασης και επανατοποθέτησης των αρχαιοτήτων. Η πρόταση αυτή είχε μια οριακή θετική γνωμοδότηση από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, αφού οκτώ μέλη του ψήφισαν θετικά και επτά μέλη ζήτησαν αναβολή της συζήτησης ώστε να δοθεί χρόνος για να γίνει πραγματογνωμοσύνη από τρίτο φορέα ως προς τη δυνατότητα διατήρησης των αρχαιοτήτων.

Τελικά, το ΣτΕ το 2016 θα απορρίψει την αίτηση ακύρωσης, όμως στο μεταξύ τα δεδομένα θα έχουν αλλάξει.

Η απόφαση του 2015 διατήρηση των αρχαιοτήτων στη θέση τους

Ο Δήμος Θεσσαλονίκης δεν άφησε το ζήτημα. Και έτσι επανήλθε με νέα μελέτη για την ανάδειξη των αρχαιοτήτων κατά χώραν την οποία και υπέβαλε στο υπουργείο Παιδείας. Στη βάση αυτής της μελέτης το υπουργείο Πολιτισμού ανέπεμψε το θέμα στο ΚΑΣ, το οποίο τον Σεπτέμβριο του 2015 ενέκρινε την «πρόταση του Δήμου Θεσσαλονίκης όσον αφορά στην κατά χώρα διατήρηση των αρχαιοτήτων, οι οποίες αποκαλύφθηκαν στην περιοχή του σταθμού “Βενιζέλου” στο πλαίσιο κατασκευής του Μητροπολιτικού Σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης, η οποία κρίνεται αναγκαία για λόγους υπέρτερου δημοσίου συμφέροντος που συνίστανται στη διαφύλαξη και προστασία της αυθεντικότητας του μοναδικού αυτού μνημειακού συνόλου για την παγκόσμια κληρονομιά». Στη βάση αυτή εκδόθηκε σχετική υπουργική απόφαση και ξεκίνησε η προσπάθεια προετοιμασίας για τη διατήρηση των αρχαιοτήτων κατά χώραν.

Τον Ιανουάριο του 2017 εγκρίθηκε ομόφωνα μελέτη κατασκευής του σταθμού Βενιζέλου με κατά χώραν διατήρηση και ανάδειξη των αρχαιοτήτων, «διότι η παρούσα μελέτη εξασφαλίζει την ανάδειξη του αρχαιολογικού συνόλου με την κατά χώραν διατήρηση των αρχαιοτήτων σχεδόν στην ολότητά τους σε επιφάνεια 1.377 τ.μ. (ποσοστό 91%). Επιπλέον με τον ανασχεδιασμό του υπόγειου πλέον Σταθμού Βενιζέλου και την κατά χώραν διατήρηση και ανάδειξη των αρχαιοτήτων, επιτυγχάνονται οι βασικοί στόχοι αξιοποίησης ενός αρχαιολογικού χώρου ενταγμένου σε αστικό περιβάλλον, οι οποίοι είναι η προστασία της υλικής του υπόστασης και η ένταξή του στην καθημερινή ζωή των πολιτών, ώστε η μνημειακή διασταύρωση του παρελθόντος να αναβιώσει μέσα από το σύγχρονο σταυροδρόμι Εγνατίας και Βενιζέλου, διατηρώντας αδιάλειπτα την ιστορική και συλλογική μνήμη».

Και στη βάση αυτής της μελέτης εκδόθηκε η σχετική υπουργική απόφαση. Τα επόμενα χρόνια θα υπάρξει πρόοδος και ως προς την επεξεργασία των σχετικών μελετών και ως προς πλευρές του ίδιου του έργου.

Η ανατροπή του 2019

Ωστόσο, το 2019 η Αττικό Μετρό, ενώ μετά το 2017 φαινόταν να έχει αποδεχτεί τη λύση της κατά χώραν διατήρησης των αρχαιοτήτων, άλλαξε στάση και υπέβαλε αίτημα προς την Υπουργό Πολιτισμού για την έκδοση Υπουργικής Απόφασης σχετικής με την έγκριση της μελέτης κατασκευής του Σταθμού Βενιζέλου με προσωρινή απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων.

Η αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης, που έχει και την πληρέστερη γνώση του αρχαιολογικού χώρου, θα τοποθετηθεί αρνητικά για την μελέτη της Αττικό Μετρό, υποστηρίζοντας ότι επιστρέφει στη λογική ότι μόνη λύση είναι η απόσπαση, ενώ εντόπισε και σημαντικές ανακρίβειες στα στοιχεία της μελέτης, ενώ επεσήμανε προβληματική μεθοδολογία στον τρόπο υπολογισμού του κόστους και υπογράμμισε ότι δεν περιλάμβανε, παρότι όφειλε, τη μεθοδολογία με την οποία θα γίνει η απόσπαση. Γι’ αυτό και έκανε αρνητική εισήγηση.

Στη συνεδρίαση του ΚΑΣ η Διεύθυνση Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων (οι ανευρεθείσες αρχαιότητες είναι βυζαντινές) και η προϊσταμένη αυτών Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, επίσης τάχθηκαν ενάντια στην επιλογή της απόσπασης και επανατοποθέτησης.

Ωστόσο, η απόφαση του ΚΑΣ θα είναι τελικά υπέρ της μελέτης απόσπασης και επανατοποθέτησης κάτι που θα επικυρωθεί με υπουργική απόφαση στις 4 Μαρτίου 2020.

Σημειώνουμε εδώ ότι η σύνθεση του ΚΑΣ είναι αρμοδιότητα του εκάστοτε υπουργού Πολιτισμού και γι’ αυτό δεν είναι λίγοι αυτοί που έχουν κατηγορήσει την υπουργό Πολιτισμού ότι διαμόρφωσε τη τρέχουσα σύνθεση και με κριτήριο να εξασφαλιστεί η απόφαση για απόσπαση και επανατοποθέτηση. Ενδεικτικά και τα όσα είπε ο ομότιμος καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών κ. Παναγιώτης Βοκοτόπουλος: «Ας σημειωθεί ότι την κατά τη γνώμη μου ορθή λύση η οποία είναι συμβατή με την προστασία των αρχαίων και για την οποία υπάρχει μελέτη από ειδικό γραφείο εξειδικευμένο σε υπόγειες κατασκευές την είχαν δεχθεί ο τότε αρμόδιος προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλεως Θεσσαλονίκης και αρκετα μέλη του Συμβουλίου. Ο μεν προϊστάμενος τότε της Εφορείας ξηλώθηκε, τα δε μέλη του Συμβουλίου τα οποία είχαν αντίθετη γνώμη από την ανωτάτη ηγεσία όταν έγιναν αναμόρφωση του Συμβουλίου αποκλείστηκαν. Αυτές οι πρακτικές μας πηγαίνουν πίσω σε εποχές που νομίζαμε ότι έχουν παρέλθει, την εποχή του διαβοήτου πρωθυπουργού Βούλγαρη ή Τσουμπέ και σε εποχές όπως η επταετία, οπόταν ένας υπάλληλος διαφωνούσε με το υπουργείο υφίστατο συνέπειες είτε με την κατάρτιση φακέλου είτε με άλλες κυρώσεις».

Εναντίον της απόφασης του υπουργείου Πολιτισμού έχουν προσφύγει ένα πλήθος φορέων: Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, Πανελλήνια Ένωση Συντηρητών Αρχαιοτήτων, Ενιαίος Σύλλογος Υπαλλήλων ΥΠΠΟΑ Αττικής, Στερεάς και Νήσων, Σύλλογος Εκτάκτων Αρχαιολόγων, Κίνηση Πολιτών Θεσσαλονίκης για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία, Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού.

Τα επιχειρήματα κατά της απόσπασης – επανατοποθέτησης

Η βασική θέση όσων αντιδρούν είναι ότι η διαδικασία της απόσπασης, ακόμη και με επανατοποθέτηση έχει χαρακτήρα ανεπανόρθωτης φθοράς των αρχαιοτήτων, της ακεραιότητας και της αυθεντικότητάς τους παραβιάζοντας τόσο την ελληνική νομοθεσία για την προστασία των αρχαιοτήτων όσο και τις διεθνείς συμβάσεις.

Κατηγορούν ουσιαστικά την Αττικό Μέτρο (και κατ’ επέκταση το υπουργείο Πολιτισμού) ότι κινείται μόνο προς την κατεύθυνση της απόσπασης χωρίς να εξεταστούν άλλες τεχνικές λύσεις που επιτρέπουν την κατά χώραν διατήρηση των αρχαιοτήτων, χωρίς να εξετάσει μελέτες που ήδη υπήρχαν και που θα χρησιμοποιούσαν τεχνικές, που έχουν δοκιμαστεί στο εξωτερικό αλλά και σε έργα όπως το Μετρό της Αθήνας και όπου ουσιαστικά υποστηρίζεται το επίπεδο όπου βρίσκονται οι αρχαιότητες ώστε να μπορέσουν από κάτω να προχωρήσουν τα έργα για το ίδιο το Μετρό. Αντίστοιχα, υποστηρίζουν ότι υπάρχει επαρκής μελετητική υποστήριξη ως προς το ότι δεν θα κινδυνεύουν οι αρχαιότητες εάν διατηρηθούν κατά χώραν.

Ως προς το θέμα των πιθανών καθυστερήσεων στη συνολική διάρκεια κατασκευής του έργου, όσοι είναι αντίθετοι στην απόσπαση επισημαίνουν ότι ούτως ή άλλως για τις μεγάλες καθυστερήσεις δεν ευθύνεται πρωτίστως το συγκεκριμένο ζήτημα και ότι αυτό που προκαλεί την καθυστέρηση είναι η ίδια η προσπάθεια διαρκών αναπομπών του θέματος, ενώ επισημαίνουν τα κατά τη γνώμη τους λάθη στον τρόπο που η Αττικό Μετρό υπολογίζει το επιπλέον κόστος από τυχόν απόφαση για διατήρηση των αρχαιοτήτων κατά χώραν.

Τα επιχειρήματα του υπουργείου Πολιτισμού

Το υπουργείο Πολιτισμού και η αρμόδια υπουργός, κ. Λίνα Μενδώνη, που έχει μακρόχρονη εμπλοκή με το ζήτημα, καθώς ήταν γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού κατά την περίοδο 2009-2015, στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό στις θέσεις όσων υποστηρίζουν ότι δεν είναι τεχνικά εφικτή η κατά χώραν διατήρηση, ότι μόνο τεχνική εφικτή λύση είναι η απόσπαση και επανατοποθέτηση και ότι οποιαδήποτε άλλη λύση θα σήμαινε μεγάλη υπέρβαση κόστους και πρόβλημα με την ευρωπαϊκή χρηματοδότηση εξαιτίας της καθυστέρησης παράδοσης του έργου. Ταυτόχρονα, η κ. Μενδώνη συχνά στις δημόσιες δηλώσεις της «οχυρώνεται» πίσω από τη θετική γνωμοδότηση του ΚΑΣ, έχει υποστηρίξει ότι δεν υπάρχει μελέτη που να τεκμηριώνει τη δυνατότητα κατά χώραν διατήρησης: «Δεν υπεβλήθη καμία μελέτη, που να είναι εφικτή η κατασκευή του Μετρό, με κατά χώρα διατήρηση των αρχαιοτήτων. Δεν υπάρχει μελέτη. Είτε θέλετε να το δεχτείτε είτε όχι. Επομένως, η μοναδική τεχνική λύση για την προστασία και την ανάδειξη των ευρημάτων και για την ομαλή και ασφαλή λειτουργία του σταθμού, και την κατασκευή του Μετρό, είναι η προσωρινή απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων», ήταν η χαρακτηριστική της τοποθέτηση στη Βουλή τον περασμένο Σεπτέμβρη κατά τη διάρκεια συζήτησης ερώτησης του βουλευτή του ΜέΡΑ25 κ. Κρίτωνα Αρσένη.

Στο πλευρό της έχει και την τρέχουσα δημοτική αρχή της Θεσσαλονίκης, υπό τον κ. Ζέρβα που έχει επιλέξει την αντίθετη κατεύθυνση από αυτή του Γιάννη Μπουτάρη και επιμένει για την ανάγκη απόσπασης των έργων.

Μεγάλες ελληνικές και διεθνείς αντιδράσεις από επιστημονικούς φορείς και ανθρώπους του πνεύματος

Ένα πλήθος επιστημονικών φορέων έχουν πάρει θέση κατά της απόσπασης, όπως και προσωπικότητες με σημαντικό ερευνητικό έργο. Ενδεικτικά αναφέρουμε:

– την έκκληση της EUROPA NOSTRA / The voice of Cultural Heritage in Europe, μέσω του εκτελεστικού προέδρου prof. Hermann Parzinger (Χάγη, Ολλανδία)

– τον πρόεδρο της Διεθνούς Ενώσεως Βυζαντινών Σπουδών καθηγητή John F. Haldon (Princeton University, Η.Π.Α.)

– τον πρόεδρο της Επιτροπής Βυζαντινής Αρχαιολογίας της Διεθνούς Ενώσεως Βυζαντινών Σπουδών καθηγητή Αθανάσιο Βιώνη (Πανεπιστήμιο Κύπρου)

– την Επιστολή του Προέδρου της Federazione delle Consulte Universitarie di Archeologia, pres. Giuliano Volpe (FCUA) – Ιταλική Ομοσπονδία των Πανεπιστημιακών Συμβούλων για την Αρχαιολογία, καθ. Giuliano Volpe

– την Επιστολή του ακαδημαϊκού καθηγητή Παναγιώτη Βοκοτόπουλου, πρώην Προέδρου της Ακαδημίας Αθηνών

– τη δήλωση του D. Angelov, Καθηγητή Βυζαντινής Ιστορίας στο Dumbarton Oaks του Πανεπιστημίου Harvard

– την Ελληνική Επιτροπή Βυζαντινών Σπουδών της Διεθνούς Ενώσεως Βυζαντινών Σπουδών (ΕΕΒΣ – Association Internationale des Etudes Byzantines)

– Το Ελληνικό Τμήμα – Ελλληνική Εθνική επιτροπή του Διεθνούς Συμβουλίου Μνημείων και Τοποθεσιών – International Council of Monuments and Sites (I.C.O.MO.S.), ενώ μέσα στο επόμενο διάστημα θα υπάρξει και ψήφισμα συνολικά του ICOMOS.

– Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία. Επιστημονική Εταιρεία για τη μελέτη της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης (ΧΑΕ)

– το Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων (ΕΚΒΜΜ)

– την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ)/ Επίσημη εκπρόσωπος της Europa Nostra στην Ελλάδα (Country Representation of Europa Nostra in Greece) (2 Ψηφίσματα)

– την Εταιρεία Έρευνας και Προώθησης της Επιστημονικής Αναστήλωσης των Μνημείων (ΕΤΕΠΑΜ)

– το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ)

– το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ)

– το Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (ΙΑΚΑ), Βόλος

– το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης (Ρέθυμνο)

– το Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ)

– τη Σύγκλητος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ)

Καμπάνια υπέρ των αρχαιοτήτων από καλλιτέχνες

Προχωρώντας στὸν ἀτέλειωτο χωματόδρομο τοῦ
χρόνου  ἀπαντοῦμε τὶς χιλιάδες ροδεσιὲς ἀπ’ τ’ ἄλλα κάρα.

στὸ δρόμο ποὺ ζητάει νὰ πατηθεῖ
ἐμεῖς ὑψώνουμε τὰ ὄνειρά μας σὲ μεγάλα ὁδόσημα τῆς ἱστορίας.
Τίτος Πατρίκιος, «Γῆ καὶ Θάλασσα», Χωματόδρομος, Αθήνα 1954

Τους στίχους αυτούς του ποιητή Τίτου Πατρίκιου χρησιμοποίησε στην καμπάνια του ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων. που δέχθηκε να διαβάσει αυτούς τους στίχους, αντιπροσωπευτικούς του αγώνα για τη διατήρηση των αρχαιοτήτων της Θεσσαλονίκης στη θέση τους. Στίχους του Τίτου Πατρίκιου διαβάζουν επίσης οι ηθοποιοί Καρυοφυλλιά Καραμπέτη και Λυδία Φωτοπούλου, καλλιτέχνιδες που έχουν δεσμούς με την Θεσσαλονίκη, ενώ η Τάνια Τσανακλίδου διαβάζει Ντίνο Χριστιανόπουλο

Ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος διαβάζει Τίτο Πατρίκιο («Γῆ καὶ Θάλασσα», Χωματόδρομος, Αθήνα 1954)
https://www.youtube.com/watch?v=tGqJsn0YOec

Η ηθοποιός Καρυοφυλλιά Καραμπέτη  διαβάζει Τίτο Πατρίκιο («Γῆ καὶ Θάλασσα», Χωματόδρομος, Αθήνα 1954)
https://www.youtube.com/watch?v=3F9I_ijhbd0

Η ηθοποιός Λυδία Φωτοπούλου διαβάζει Τίτο Πατρίκιο («Γῆ καὶ Θάλασσα», Χωματόδρομος, Αθήνα 1954)
https://www.youtube.com/watch?v=T2m0WiZEts0

Η τραγουδίστρια και ηθοποιός Τάνια Τσανακλίδου διαβάζει Ντίνο Χριστιανόπουλο (Θεσσαλονίκην, οὗ μ᾽ἐθέσπισεν…αύτοβιογραφικὰ κείμενα, Θεσσαλονίκη 2012)
https://www.youtube.com/watch?v=1YF5bGEbG9A

Σημαντικές προσωπικότητες συμμετέχουν και στο βίντεο της Κίνησης Πολιτών Θεσσαλονίκης για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, όπως ο διευθυντής φωτογραφίας Γιώργος Αρβανίτης, η Φιλαρέτη Κομνηνού, ο Σωκράτης Μάλαμας, η Ελένη Γερασιμίδου, ο Γιώργος Καζάντζης, η Λυδία Φωτοπούλου, ο Αργύρης Μπακιρτζής, η Έφη Σταμούλη, ο Γιώργος Μιχαλακόπουλος, ο Παναγιώτης Βοκοτόπουλος κ. ά.

https://www.facebook.com/Kinisi.Politon.Thessalonikis/videos/406401257190193