Μιλάνε... σφυρίζοντας - Η σφυριχτή γλώσσα της Εύβοιας

05:42 1/9/2021 - Πηγή: Τα Νεα

Τι κοινό μπορεί να έχουν τα νησάκια Λα Γκομέρα και Ελ Ιέρο στα Κανάρια Νησιά της Ισπανίας με το ορεινό χωριό Αας στα Πυρηναία της Γαλλίας, το νησί Αγιος Λαυρέντιος στον σιβηρικό βορρά και τα χωριά Αντιάς, Σιμικούκι και Ευαγγελισμός στην Κάρυστο της Εύβοιας και δεκάδες ακόμη περιοχές του πλανήτη; Οι κάτοικοι των αυτών τόπων μπορούν να επικοινωνούν από μεγάλες αποστάσεις σφυρίζοντας. Οχι απλώς συνθηματικά, ή με τη μελωδία ενός

κομματιού αλλά σε κανονική διάλεκτο. Πρόκειται για τη σφυριχτή γλώσσα ή όπως την αποκαλούν οι ντόπιοι στα χωριά της Εύβοιας, «σφυριά». Οπως λέει ο Νταβίντ Ντίζα Ράγιες ο οποίος είναι εθνομουσικολόγος, ερευνητής αλλά και δάσκαλος της γλώσσας αυτής «οι καλοί σφυριχτές μπορούν να καταλάβουν όλα τα μηνύματα». Σε αυτή η μέθοδος επικοινωνίας, τη διαδεδομένη σε 80 τουλάχιστον περιοχές σε όλο τον κόσμο, κάθε σφύριγμα αντιστοιχεί σε ένα γράμμα της αλφαβήτου της κάθε γλώσσας - και η σύνθεσή τους οδηγεί στη δημιουργία των σφυριχτών λέξεων και κατ' επέκταση προτάσεων, όπως διαβάζουμε στο περιοδικό Smithsonian.

Εχουν διατυπωθεί πολλές εκτιμήσεις γύρω από τη δημιουργία και τη διάδοση αυτού του ιδιαίτερου τύπου διαλόγου. Μια εκδοχή θέλει, για παράδειγμα, τους κατοίκους του Αντιά να είναι απόγονοι περσών στρατιωτών, οι οποίοι φρουρούσαν έλληνες αιχμαλώτους στην περιοχή της Καρύστου. Επειτα από την ήττα τους στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας, ο περσικός στρατός εγκατέλειψε τους φρουρούς της Καρύστου που  κατέφυγαν στις ορεινές περιοχές γύρω από την Αντιά. Επειτα αναμείχθηκαν με τους τοπικούς πληθυσμούς και στη συνέχεια αφομοιώθηκαν από αυτούς. Αλλη θεωρία υποστηρίζει ότι οι κάτοικοι του Αντιά κατάγονται από τους Δωριείς και αυτό γιατί, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους πληθυσμούς της περιοχής, δεν μιλούν αρβανίτικα. Υπάρχει και μία - λιγότερο δημοφιλής - εκδοχή σύμφωνα με την οποία  θεωρεί ότι «πατέρες» της σφυριχτής ήταν μία ομάδα από κατοίκους του Αίνου στη Θράκη, οι οποίοι ήρθαν στην περιοχή το 1469 ως αιχμάλωτοι των Βενετών. Η ιδιαίτερη αυτή γλώσσα έγινε γνωστή τον Μάρτιο του 1969 από σωστικά συνεργεία που προσπαθούσαν να εντοπίσουν τη σορό ενός πιλότου του οποίου το αεροπλάνο προσέκρουσε στην περιοχή του όρους Οχη.

Σε ό,τι αφορά τη διαδικασία εκμάθησης της γλώσσας - και που είναι κοινός τόπος και στις 80 περιοχές του πλανήτη που επιλέγουν να επικοινωνούν ακόμη έτσι - είναι ότι η πλειονότητα των παιδιών αρχίζει να μαθαίνει από την ηλικία των οκτώ ετών. Πρόκειται για μια γλώσσα που χρησιμοποιείται, μεταξύ άλλων, στο Κουρσκόι στην Τουρκία, στο χωριό Αας των Πυρηναίων της Γαλλίας, αλλά και σε απομονωμένες περιοχές σε κάθε ήπειρο, από τη Νότια Αμερική και την Ωκεανία έως τα βάθη της Αφρικής και της Ασίας. Ενα άλλο χαρακτηριστικό που θα μπορούσε κανείς να εντοπίσει είναι ότι η γλώσσα αυτή αναπτύσσεται σε ορεινές περιοχές με απόκρημνη μορφολογία του εδάφους και που οι ασχολίες των κατοίκων έχουν να κάνουν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.  Και αυτό γιατί το σφύριγμα - άρα και το μήνυμα των συνομιλητών που προσπαθούν να επικοινωνήσουν - μπορεί να μεταφερθεί καλύπτοντας μεγάλες αποστάσεις χωρίς να χρειάζεται να μετακινηθούν από την περιοχή της ασχολίας τους.

Συχνότητες

Οπως λέει ο Ζιλιέν Μεγιέ, γλωσσολόγος και βιοακουστικός στο CNRS, στο γαλλικό εθνικό ερευνητικό κέντρο, το οποίο διερευνά το θέμα των σφυρισμένων γλωσσών στην Ετήσια Επισκόπηση της Γλωσσολογίας του 2021 «τα εξειδικευμένα σφυρίγματα μπορούν να φτάσουν τα 120 ντεσιμπέλ - πιο δυνατά από την κόρνα του αυτοκινήτου. Τα σφυρίγματα αυτά  συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο μέρος αυτής της ισχύος σε μια περιοχή συχνοτήτων από 1 έως 4 kHz, που είναι πάνω από το επίπεδο του περισσότερου θορύβου του περιβάλλοντος».

Η σφυριχτή εκδοχή του λόγου δεν περιέχει τόσες πληροφορίες συχνότητας όπως η συνηθισμένη ομιλούμενη γλώσσα, αλλά μεταφέρει αρκετά για να αναγνωρίσει λέξεις. Οταν οι ερευνητές δοκίμασαν να κατανοήσουν τη σφυριχτή γλώσσα στα  τουρκικά, διαπίστωσαν ότι οι έμπειροι ακροατές αναγνώρισαν σωστά μεμονωμένες λέξεις περίπου στο 70% των περιπτώσεων. Για λέξεις μάλιστα που υπάρχουν σε συνηθισμένες σφυριχτές προτάσεις, η ακρίβεια αυξήθηκε περίπου στο 80 έως 90%. Παρά το ενδιαφέρον των τελευταίων δεκαετιών από τους γλωσσολόγους και  ερευνητές, η σφυριχτή εξαφανίζεται σε όλο τον κόσμο όπως στο Tepehua του Μεξικού  όπου δεν υπάρχει πια. Αιτία όπως τονίζει ο Μεγιέ είναι ο εκσυχρονισμός και φυσικά το άνοιγμα των δρόμων. «Η σφυριχτή διασώζεται μόνο σε πολύ απομακρυσμένα μέρη, που είχαν λιγότερη επαφή με τη νεωτερικότητα και λιγότερη πρόσβαση στους δρόμους», λέει.

Εκείνο που εντοπίζουν επίσης οι  περισσότεροι επιστήμονες της σφυριχτής, είναι πως μελετώντας αυτόν τον τύπο διαλόγου ελπίζουν ότι μπορούν να μάθουν περισσότερα για το πώς ο εγκέφαλός μας συλλαμβάνει τα πολύπλοκα ηχητικά πρότυπα ομιλίας. Το βέβαιο, όπως λένε, είναι πως το σφύριγμα είναι ένα στοιχείο που μαρτυρά την προέλευση της ίδιας της γλώσσας.