Μήπως το σωφρονιστικό σύστημα αποτυγχάνει;

21:54 7/2/2025 - Πηγή: Τα Νεα

Kάθε εποχή αντιμετωπίζει το ποινικό της σύστημα ως φυσικό και αναπόφευκτο λέει ο Adam Gopnik στο The New Yorker.

Όταν οι άνθρωποι απαγχονίζονταν στη δημόσια πλατεία, οι διανοούμενοι εξηγούσαν ότι η πρακτική αυτή ήταν τόσο χρήσιμη για τους απαγχονισμένους όσο και διδακτική για το κοινό.

Εκ των υστέρων, οι απαγχονισμοί περιγράφονται μόνο εν μέρει ως απονομή δικαιοσύνης και πολύ πιο σωστά ως επιβολή της εξουσίας και της ταξικής ιεραρχίας.

Ωστόσο, το πνεύμα της κατάργησης έφτασε τελικά στο σημείο που στη Δύση έχουμε πλέον μηδενικές

δημόσιες εκτελέσεις.

Αυτό που έχουμε, ωστόσο, είναι φυλακίσεις σε μια κλίμακα που, παρά τις παγκόσμιες προσπάθειες μεταρρύθμισης, αφήνει άναυδο τον μέσο άνθρωπο.

Είναι οι φυλακές ξεπερασμένες;

Σε απάντηση, έχει ξεκινήσει ένα κίνημα για την κατάργηση των φυλακών – όχι για τη μεταρρύθμιση των φυλακών, αλλά για την πλήρη κατάργηση της φυλάκισης.

Η ιδέα αυτή προωθείται από το βιβλίο της Angela Y. Davis «Are Prisons Obsolete?» («Είναι οι φυλακές ξεπερασμένες;»).

Ήταν κατά τη διάρκεια της χειρότερης από τις αντιδραστικές περιόδους στην Αγγλία, μετά τη Γαλλική Επανάσταση, που ο Γουόρντσγουορθ έγραψε το ποίημά του «Ο κατάδικος», το οποίο με ένα μικρό τρόπο προώθησε την υπόθεση ότι ακόμη και οι δολοφόνοι είχαν δικαίωμα στη συμπόνια και την αποκατάσταση.

«Η φροντίδα μου, αν το χέρι του ισχυρού ήταν δικό μου», γράφει ο ποιητής, βλέποντας τον καταδικασμένο, «θα σε φύτευε εκεί όπου ακόμα θα μπορούσες να ανθίσεις ξανά».

Η παραδοχή της αποτυχίας

Το επιχείρημα κατά των φυλακών μπορεί να τεθεί ως ζήτημα σωστού και λάθους ή ως ζήτημα αποτελεσματικής και αναποτελεσματικής πολιτικής.

«Η μαζική φυλάκιση ως στρατηγική αντιμετώπισης της βίας αποτυγχάνει», γράφει η Danielle Sered στο Until We Reckon.

«Όταν παραδεχόμαστε αυτή την αποτυχία, γινόμαστε υπεύθυνοι να δοκιμάσουμε κάτι διαφορετικό».

Μια καλύτερη συνταγή, κατά την άποψή της, είναι μια προσέγγιση της δικαιοσύνης που είναι «επικεντρωμένη στους επιζώντες, βασισμένη στη λογοδοσία, με γνώμονα την ασφάλεια και φυλετικά δίκαιη».

Όποιος διαβάσει τα πρόσφατα βιβλία για την κατάργηση των φυλακών, θα αφυπνιστεί εκ νέου για τη συχνή κτηνωδία, τις τραγελαφικές ειρωνείες και τη βαθιά ριζωμένη αδιαφορία του σωφρονιστικού μας συστήματος.

Η αναθεώρηση του εγκληματία

Σε πολλές περιπτώσεις, οι άνθρωποι στέλνονται στις σωφρονιστικές δομές και τις φυλακές λόγω συμπεριφοράς που έχει τις ρίζες της στη φτώχεια, την έλλειψη στέγης, την ψυχική ασθένεια και τη χρήση ουσιών και τη μετανάστευση.

Η έρευνα δείχνει ότι οι νεαροί ενήλικες με πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας έχουν 15 τοις εκατό λιγότερες πιθανότητες να φυλακιστούν σε σχέση με εκείνους που δεν έχουν πρόσβαση.

Ωστόσο, τα άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας αναγκάζονται συχνά να υπομένουν τραύματα και ανεπαρκή θεραπεία πίσω από τα κάγκελα, ενώ, αντίθετα, η θεραπεία σε κοινοτικά περιβάλλοντα θα μπορούσε να προσφέρει μια καλύτερη εναλλακτική λύση.

Υπάρχει νέο σύστημα;

Όπου κι αν επιρρίψουμε την ευθύνη, τι πρέπει να γίνει;

Όλα τα βιβλία κάνουν λόγο για ένα νέο σύστημα.

Ίσως προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι το προτεινόμενο μοντέλο αποκατάστασης της Davis για τους κρατούμενους που πιάνονται στον πόλεμο των ναρκωτικών είναι κάποια κλινική αποτοξίνωσης.

Η άποψή είναι ορθολογική – ό,τι είναι διαθέσιμο στους πλούσιους θα έπρεπε να είναι διαθέσιμο και στους φτωχούς.

Αυτό όμως θα συνεπαγόταν τεράστιο δημόσιο κόστος, αλλά το δημόσιο κόστος των φυλακών είναι ήδη τρομακτικό, και είναι πιο ακριβό να κλείσεις έναν άνθρωπο μέσα για τριάντα χρόνια παρά να τον στείλεις σε κέντρο απεξάρτησης για έξι μήνες.

Η Sered, από την πλευρά της, είναι αφοσιωμένη στην πρακτική της «επανορθωτικής δικαιοσύνης».

Είναι η διευθύντρια του προγράμματος «Κοινή Δικαιοσύνη», το οποίο επιδιώκει να αντικαταστήσει τις φυλακές με οικογενειακούς κύκλους και συμπονετική κατανόηση, φέρνοντας σε επαφή τους τραυματισμένους με εκείνους που τους τραυμάτισαν, σε αναζήτηση μιας ορθολογικής διαπραγμάτευσης σε σχέση τόσο με τα αγαθά όσο και με τα συναισθήματα.

Οι διαδικασίες που υποστηρίζει η Sered έχουν αξία εν μέρει επειδή δεν μπορούν να αναχθούν απλώς σε υλικές συναλλαγές.

Στον πραγματικό κόσμο, όμως, το υλικό μέρος της αποκατάστασης έχει μεγάλη σημασία.

Επιπλέον, δεν μπορούμε να ξεχνάμε πως υπάρχουν κάποια εγκλήματα των οποίων ο βαθμός της βίας και το επίπεδο φρικαλεότητας δεν αφήνει περιθώρια για συμπονετική κατανόηση.

Η ρίζα του προβλήματος

Η κατάργηση των φυλακών αντικατοπτρίζει μια αξιοθαύμαστη παρόρμηση, αναγκάζοντάς μας να επανεξετάσουμε τις προϋποθέσεις μας τόσο ριζικά όσο εκείνοι οι άνδρες και οι γυναίκες του δέκατου όγδοου αιώνα αναγκάστηκαν να εξετάσουν τις δικές τους.

Ωστόσο, η εμπειρία δείχνει ότι ο πιο αποτελεσματικός κοινωνικός τρόπος για να εξανθρωπιστεί η τιμωρία του εγκλήματος είναι να μειωθεί η συχνότητα του εγκλήματος.

Και ενώ δεν υπάρχει μία απλή λύση για την μείωση των εγκλημάτων, ένα βασικό πρόβλημα είναι ο φαύλος κύκλος της εγκληματικότητας.

Συχνά μετά την έκτιση της ποινής το στίγμα, το τραύμα  και η συνήθεια δεν αφήνουν άλλη λύση πέρα από την επιστροφή στις εγκληματικές δραστηριότητες και εν τέλει πίσω στη φυλακή.

Από την άλλη, σύμφωνα με την ΜΚΟ Vera, τα άτομα που εγγράφονται σε προγράμματα μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έχουν 48% λιγότερες πιθανότητες να ξαναμπουν στη φυλακή σε σχέση με όσους δεν το κάνουν, και οι πιθανότητες να απασχοληθούν μετά την αποφυλάκιση είναι 12% υψηλότερες.

Οι φυλακές λοιπόν σε πρώτο βαθμό θα πρέπει να εξανθρωπιστούν και να γίνουν τόπος διαπαιδαγώγησης και εκπαίδευσης.

Δυστυχώς σε αυτή τη στιγμή στην ιστορία δεν υπάρχει αληθοφανής κόσμος χωρίς κυρώσεις για τις παραβιάσεις της κοινωνικής διαθήκης.

Αλλά σίγουρα υπάρχουν περιθώρια για φυλακές που θα είναι τόπος αποκατάστασης και όχι τιμωρίας.