Ο φάκελος του Παύλου Ζάννα, η «γέννηση» του πρώτου τυπογραφείου

08:02 14/4/2023 - Πηγή: Τα Νεα

Μια διαδρομή από την προϊστορική εποχή έως τις δυνατότητες που προσφέρει η τελευταία λέξη της τεχνολογίας χώρεσε στις 500 σελίδες και τις 24 ανέκδοτες μελέτες του τόμου «Αγγελος» που είναι αφιερωμένος στη μνήμη του εμβληματικού, πρώην διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη, Αγγελου Δεληβορριά. Τα κείμενα (ελληνικά - αγγλικά) υπογράφει το επιστημονικό προσωπικό του ιδρύματος και την επιμέλεια η Μαρία Διαμαντή.

Η Ασφάλεια και ο αντιστασιακός

Επιπλέον φως σε μια σελίδα

της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας ρίχνει ο φάκελος που διατηρούσε η Ασφάλεια για τον προοδευτικό διανοούμενο Παύλο Ζάννα, ένας από τους 2.110 που δεν κατέληξαν στην πυρά και παραδόθηκαν στους ίδιους ή τις οικογένειές τους.

Χαρακτηρισμένος ως «αντιστασιακός» ο Παύλος Ζάννας, στον φάκελό του υπήρχαν 235 έγγραφα. Από τα στοιχεία που επισημαίνει ο μελετητής του υλικού, γιος του και επιμελητής στο τμήμα ιστορικών αρχείων του Μουσείου Μπενάκη, Αλέκος Ζάννας, ξεχωρίζουν τα εξής: πρώτον, ενώ στον φάκελο καταγράφονται ανούσιες πληροφορίες, λείπουν σημαντικές όπως π.χ. η συνάντηση Ζάννα - Κύρκου.

Δεύτερον, υπάρχουν αναφορές για συζητήσεις μεταξύ κρατουμένων - αποκυήματα φαντασίας - που κατέθεταν πληροφοριοδότες για να τύχουν ευνοϊκής μεταχείρισης στις φυλακές. Και τρίτον, ο φάκελος ενημερωνόταν ως το 1979, πέντε χρόνια μετά την πτώση της χούντας.

Η «Τυπογραφία του Εθνους»

Για πρώτη φορά βλέπει το φως της δημοσιότητας ένα σπάνιο έγγραφο: η προκήρυξη (η πρώτη που τυπώθηκε σε ελληνικό τυπογραφείο) για τη λειτουργία της «Τυπογραφίας του Εθνους», του πρώτου τυπογραφείου που εγκαινιάστηκε στον ελληνικό χώρο στις 19 Μαΐου 1798, λίγες ημέρες μόνο νωρίτερα από τα εγκαίνια του τυπογραφείου του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως (1η Ιουνίου).

Το τυπογραφείο συνδέθηκε με την αγωγή του πολίτη και τη διάδοση νέων ιδεών. Το περιεχόμενο της προκήρυξης, όπως και μια εικόνα της παραγωγής του δραστήριου τυπογραφείου που λειτούργησε μόνο για λίγους μήνες, παρουσιάζει ο υπεύθυνος του τμήματος εκδόσεων του Μουσείου Μπενάκη, Δημήτρης Αρβανιτάκης, βάσει και του μοναδικού έντυπου αντιτύπου της, που έχει διασωθεί στα ελληνικά.

Ο μοναχός της Nelly's

Πού ζούσε ο νεαρός μοναχός με το διαπεραστικό βλέμμα; Στην Πελοπόννησο ή στο Αγιον Ορος;

Και ποιος τον φωτογράφισε; Η διάσημη Nelly's ή μήπως ο σύζυγός της Αγγελος Σεραϊδάρης; Την απάντηση σε αυτό το αίνιγμα δίνει η υπεύθυνη των φωτογραφικών αρχείων του Μουσείου Μπενάκη, Αλίκη Τσίργιαλου.

Και αποδεικνύει πως ενώ το επίμαχο πορτρέτο παρουσιάζεται σε λεύκωμα του συζύγου της με φωτογραφίες από το Αγιον Ορος (1935), τελικά το συγκεκριμένο καρέ όχι απλώς το τράβηξε η ίδια στην Πελοπόννησο το 1927/28, αλλά υπάρχει αναφορά σε αυτό σε αμερικανική φωτογραφική επιθεώρηση το 1930. Η συγγραφέας πιστεύει πως η Nelly's «χάρισε» ένα από τα ωραιότερα πορτρέτα της στον σύζυγό της για τη συγκεκριμένη έκδοση, που είχε πεθάνει τρία χρόνια νωρίτερα.

Μια κεντήστρα στην Πόλη του 17ου αιώνα

Πίσω από μια σειρά από χρυσοκέντητους επιταφίους και τα κοσμημένα με μαργαριτάρια και ασημένιο νήμα άμφια που κυκλοφορούσαν από την Κωνσταντινούπολη έως τη Βλαχία δεν βρισκόταν απλώς μια επώνυμη κεντήστρα, η Δεσποινέτα Αργυραία, αλλά η πρώτη γνωστή γυναίκα που συντηρεί αστικό εργαστήριο κεντητικής στην Πόλη του 17ου αιώνα με βοηθούς, μια γυναίκα τεχνήτρια και επιχειρηματίας.

Και είναι εκείνη που συστήνει στο αναγνωστικό κοινό μέσα από το άρθρο της η επικεφαλής επιμελήτρια του Μουσείου Ισλαμικής Τέχνης, Αννα Μπαλλιάν. Η Δεσποινέτα ζούσε στο σημερινό Μπεσίκτας, περιοχή που κατοικούνταν από την ελίτ, και μέσα από τις πηγές και τα ίχνη που άφησαν τα 23 γνωστά έργα της (ενυπόγραφα και αποδιδόμενα) διαπιστώνεται ότι τόλμησε να καινοτομήσει αφού ως την εποχή της κεντήστρες εκκλησιαστικών χρυσοκεντημάτων ήταν μόνο μοναχοί/ές.

Ενας σπάνιος «Ιππόλυτος»

Eνα μοναδικό στο είδος του αποσπασματικά σωζόμενο πλακίδιο στο οποίο απεικονίζεται ένα επεισόδιο από τον μύθο του Ιππόλυτου και της Φαίδρας μπαίνει στο μικροσκόπιο της επικεφαλής εκθέσεων του μουσείου, Μαρίας Σαρρή.

Το ανάγλυφο οστέινο αντικείμενο που χρονολογείται τον 2ο αι. μ.Χ. είναι εξαιρετικά σπάνιο διότι σε μια εποχή στην οποία τα θέματα που έχουν στο επίκεντρο τον Διόνυσο ή την Αφροδίτη είναι εξαιρετικά δημοφιλή, ο μύθος του Ιππόλυτου δεν φαίνεται να έχει απήχηση. Ισως το πλακίδιο να ήταν νεκρικό δώρο προς έναν ανύπανδρο νέο όπως ο Ιππόλυτος.