«Ο υπερτουρισμός καταστρέφει τα μνημεία, αλλάζει τις πόλεις»

20:00 30/1/2024 - Πηγή: Τα Νεα

Το 2000 βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών με το Βραβείο της Τάξεως των Γραμμάτων και Καλών Τεχνών για διακεκριμένο νέο αρχιτέκτονα έως 40 ετών. Η Αμαλία Κωτσάκη έχει διακριθεί με 12 βραβεία σε πανελλήνιους και διεθνείς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, ενώ παράλληλα με τη διδασκαλία στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων στο Πολυτεχνείο Κρήτης έχει επιμεληθεί αρχιτεκτονικές εκδόσεις, έχει αρθρογραφήσει και έχει δημοσιεύσει ερευνητικές εργασίες σε θέματα νεοελληνικής αρχιτεκτονικής

και πολεοδομίας. Μέσα από τη μελέτη της για τo Δικαστικό Μέγαρο της Αθήνας κατέγραψε τη σχέση της αρχιτεκτονικής με την πολιτική. Το 2021 ίδρυσε το Εργαστήριο Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής, Πόλης και Πολιτισμού (nearcicutuclab.gr) στο Πολυτεχνείο Κρήτης, του οποίου είναι διευθύντρια. Η ερευνητική οδός την οδήγησε συχνά στο Παρίσι, όπου ανέπτυξε μια ιδιαίτερη σχέση και με τo Ελληνικό Ιδρυμα στη διεθνή πανεπιστημιούπολη, από τη θέση της προέδρου του Συλλόγου Φίλων της Fondation Hellenique.

«Το Ελληνικό Ιδρυμα έχει μια πολύ μεγάλη ιστορία. Ιδρύθηκε το 1927 από τον Νικόλαο Πολίτη, υπoυργό Εξωτερικών του Ελευθέριου Βενιζέλου, στο πλαίσιο μιας μεγάλης ουτοπικής και διεθνούς προσπάθειας εκείνης της εποχής. Με την πτώση των τειχών του Παρισιού απελευθερώθηκε στο άκρο του 14ου Διαμερίσματος πάνω από το Μονπαρνάς, ακριβώς μπροστά από το πάρκο Μον Σουρί, μια έκταση περίπου 37 εκταρίων. Η έκταση δόθηκε για να κατασκευαστούν ιδρύματα από όλες τις χώρες, με σκοπό – εδώ είναι και ο ουτοπικός χαρακτήρας του εγχειρήματος – να φιλοξενηθούν φοιτητές και να συμβιώσουν όλοι μαζί ενισχύοντας το όραμα για ειρήνη. Η συνύπαρξη των νέων επιστημόνων σε μια «παγκοσμιοποιημένη» κοινότητα θα δημιουργούσε τις προϋποθέσεις για την αποτροπή ενός νέου παγκόσμιου πολέμου. Αυτή ήταν η ιδέα, όπως λέω, μιας χτισμένης ουτοπίας. Σε αυτή τη διεθνή πανεπιστημιούπολη βλέπουμε πολύ σπουδαία αρχιτεκτονήματα. Το δικό μας, το Ελληνικό Σπίτι όπως το λέμε, είναι ένα εξαιρετικό κτίριο, όμως ακολουθεί μια κλασικιστική αρχιτεκτονική αντίληψη που δεν έχει τη νεωτερικότητα των άλλων. Είναι μια ελληνική αρ ντεκό, πολύ καλά κατασκευασμένο».

Ποια είναι η συμβολή του στον νεοελληνικό πολιτισμό;

Από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του, το Ελληνικό Ιδρυμα εγγράφηκε δυναμικά στην πανεπιστημιακή και πολιτιστική ζωή της Διεθνούς Πανεπιστημιούπολης. Αναδείχτηκε σε χώρο διανόησης, σκέψης και επιστήμης χάρη στους αξιόλογους ενοίκους του: άνθρωποι των γραμμάτων, της τέχνης, της επιστήμης κατοίκησαν σε αυτό. Το Σπίτι ταυτίζεται από τη μία πλευρά με την καλλιτεχνική και την επιστημονική παραγωγή, με προσωπικότητες κύρους κυρίως των μεταπολεμικών δεκαετιών. Από την άλλη πλευρά συνδέεται με ιστορικές στιγμές για την προάσπιση των ελευθεριών και της δημοκρατίας. Μην ξεχνάμε ότι εκεί φιλοξενήθηκαν όλοι αυτοί που έφυγαν από την Ελλάδα με το «Ματαρόα».

Η ιστορία του Ελληνικού Ιδρύματος προβάλλει ως μια ενδιαφέρουσα πτυχή της γαλλικής και ελληνικής κοινωνίας αλλά και της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας ιστορίας, καθώς αντικατοπτρίζει ταυτόχρονα την ιστορία δύο κρατών, της Ελλάδας και της Γαλλίας. Γνώρισε πολύ μεγάλη ακμή, αλλά, όπως καταλαβαίνουμε όλοι, τα κτίρια παρακμάζουν, όχι γιατί κάποιος δεν τα φροντίζει, αλλά γιατί ο χρόνος προξενεί φθορές, και το Ελληνικό Σπίτι είχε φτάσει στα όριά του.

Ωστόσο με τις άοκνες προσπάθειες της νυν διευθύντριας Μαρίας Γράβαρη – Μπάρμπα ολοκληρώθηκαν οι εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης εξασφαλίζοντας μεγάλες δωρεές. Με τη φροντίδα της κυρίας Γράβαρη σήμερα οι χώροι της Fondation Hellenique λειτουργούν και ως γκαλερί σύγχρονης ελληνικής τέχνης, όπου παρουσιάζονται έργα ελλήνων καλλιτεχνών.

Τι είναι το σχήμα των Φίλων της Fondation Hellenique;

Το 2018 για να βοηθηθεί η ανακαίνιση συστήθηκε ο Σύλλογος Φίλων του Ελληνικού Ιδρύματος. Μέλη του είναι κατά βάση όσοι έχουν περάσει από το Σπίτι. Αλλά ο σύλλογος είναι ανοιχτός και σε άλλους ενδιαφερομένους. Εχουμε δύο βασικούς στόχους, ο ένας είναι να προβάλλεται στην Ελλάδα το έργο το οποίο παράγεται στο Ελληνικό Ιδρυμα, με εκδηλώσεις που φέρνουν την Ελλάδα στη Γαλλία. Ο δεύτερος στόχος μας είναι να φτιάξουμε ένα ταμείο υποτροφιών ώστε να μπορέσουν και παιδιά με δυσχερή οικονομικά να σπουδάσουν στη Γαλλία.

Επιπλέον ασχολείστε με θέματα πολιτιστικού τουρισμού;

Συμμετέχω ως εκπρόσωπος του Πολυτεχνείου Κρήτης στο δίκτυο 30 πανεπιστημίων UNITWIN UNESCO «Culture, Tourism, Development» – οργανώνουμε συνέδρια και εργαστήρια σε όλον τον κόσμο γύρω από τον τουρισμό και την πολιτιστική κληρονομιά. Είχαμε διοργανώσει και στα Χανιά για τα βενετσιάνικα μοναστήρια της Κρήτης με αφορμή τη στέγαση του Πατριαρχικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Πατριάρχης Βαρθολομαίος» στη βενετσιάνικη Μονή της Αγίας Τριάδας των Τζαγκαρόλων στο Ακρωτήρι Χανίων.

Ποια θεματική συζητάτε τώρα στο UNITWIN UNESCO;

Ο υπερτουρισμός, τα μνημεία και η κλιματική αλλαγή. Θεωρώ ότι υπάρχει επιτακτική ανάγκη αντιμετώπισης του ζητήματος. Γιατί ακόμη δεν έχουμε δει τίποτα. Οι επιπτώσεις αυτού του φαινομένου δεν έχουν φανεί. Σε λίγο καιρό θα τις δούμε και δεν θα περνάνε από το μυαλό μας. Δεν θα είναι εντοπισμένες μέσα στο φαινόμενο του τουρισμού ή της προστασίας των μνημείων. Το ότι θα καταστραφούν τα μνημεία με τόσο κόσμο που τα επισκέπτεται, αυτό είναι το ορατό.

Οι αόρατες επιπτώσεις σε τι συνίστανται;

Στην κοινωνική τους προοπτική αφορούν τις συνθήκες μέσα στην πόλη, καθώς θα φύγει κόσμος, διότι τα ενοίκια θα πάνε στα ύψη. Αλλά ακόμη και αυτοί που έχουν τα σπίτια τους θα τα νοικιάσουν πανάκριβα και θα πάνε να μείνουν με χαμηλότερα ενοίκια πιο μακριά. Επομένως θα αδειάσουν οι πόλεις. Θα υπάρξουν ζητήματα κοινωνικής συνοχής. Και τα πάντα θα κινηθούν γύρω από έναν άξονα υποστήριξης του τουρισμού. Επίσης το ζήτημα της τροφής σχετίζεται με όλον αυτόν τον κόσμο που έρχεται κατά ορδές. Πού θα φάει και τι θα τρώει; Πιστεύω ότι πάρα πολύ σύντομα θα πρέπει να ληφθούν μέτρα και να χαραχτούν στρατηγικές για το πώς θα αντιμετωπιστεί αυτό το πρόβλημα που είναι διεθνές, όχι αποκλειστικά δικό μας.

Επομένως θα καλλιεργούμε τη γη για να μας θρέφει ή την προορίζουμε για πεδίο εναλλακτικών πόρων ενέργειας;

Πολύ σοβαρό αυτό. Ειδικά στην Ανατολική Κρήτη, επειδή είμαι στο τοπικό Συμβούλιο Μνημείων Κρήτης, το αντιμετωπίζουμε ήδη. Θερμοκήπια εκατοντάδων στρεμμάτων ξηλώνονται και απλώνονται φωτοβολταϊκά και άλλες μονάδες νέων μορφών ενέργειας. Επειδή αυτό για μένα είναι περιττή γνώση δεν με ενδιαφέρει να μου εξηγήσουν για να υποστηρίξω την αλλαγή χρήσης της γης.

Είστε όμως μειοψηφία;

Εχει αλλοιωθεί η κοινωνία της Κρήτης. Η λέξη κρίση δεν υπάρχει στο λεξιλόγιό τους. Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μη σχετίζεται με τον τουρισμό και να έχει εισόδημα μόνο από μία πηγή. Επίσης ο τόπος έχει γεμίσει από τις περίφημες τουριστικές βίλες. Είναι κάτι υπερπολυτελή κτίσματα αλλά στο όριο της υπερβολής, για Ευρωπαίους και Αμερικανούς.

Πώς εμφανίζεται η πολυτέλεια ως υπερβολή;

Ως κάτι εκατοντάδες τετραγωνικά με πισίνες μέσα, έξω, στο ενδιάμεσο, με home theater και παντού κουμπιά για τον τεχνολογικό εξοπλισμό έξυπνου σπιτιού. Κι επειδή χτίζεται ο κόσμος όλος θα περίμενε κανείς να προηγείται η αρχιτεκτονική. Μάταιο. Εχουν διαρκώς εικόνες από το Pinterest ως αναφορά, γιατί ο στόχος δεν είναι να κάνουν αρχιτεκτονική αλλά να εντυπωσιάσουν τον πελάτη – τουρίστα.

Προέρχονται από ντόπιους αρχιτέκτονες ή του εξωτερικού;

Ως επί το πλείστον, από ντόπιους. Δεν είναι άσχημα, είναι όμως υπερβολικά εντυπωσιακά. Δεν προωθούν την αρχιτεκτονική. Είναι ένα γούστο που δημιουργεί την ψευδαίσθηση της πολυτέλειας, δίνοντας την εντύπωση ότι θα μείνεις για παράδειγμα δέκα μέρες σε αυτά και θα νιώθεις μεγιστάνας. Αυτό προσφέρουν.

Δεν υπάρχει ένα κτίσμα που ύστερα από μια εικοσαετία θα εξακολουθεί να έχει ενδιαφέρον;

Ο τουρισμός δεν λειτουργεί με διάρκειες. Τα κτίρια για τον τουρισμό λειτουργούν όπως τα μαγαζιά. Κάθε δέκα χρόνια ανακαινίζονται εκ βάθρων, γι’ αυτό και χτίζονται με ευτελή υλικά, με γυψοσανίδες δηλαδή. Τον χειμώνα όλα αυτά είναι ένα εργοτάξιο, γιατί τα ανακαινίζουν και τα βάφουν. Ολο αυτό είναι μια οικονομία.

Μια μηχανή λοιπόν…

Θεωρώ ότι ο τουρισμός είναι για τον κατασκευαστικό τομέα ό,τι ήταν η αντιπαροχή του ’60. Μια μηχανή που βγάζει χρήμα και δίνει δουλειά σε πολύ κόσμο. Ο τουρισμός είναι πιο μεγάλη μηχανή από την αντιπαροχή.