Οι προκλήσεις για τον Μπάιντεν στην Αν. Μεσόγειο και οι ελπίδες για Ελλάδα και Κύπρο

13:52 3/12/2020 - Πηγή: Τα Νεα

Στον τρόπο με τον οποίο θα κληθεί ο νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν να διαχειριστεί την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στην Ανατολική Μεσόγειο αναφέρεται άρθρο του Foreign Policy. Στο άρθρο που υπογράφει ο Jonathan Gorvetti γίνεται μια εκτίμηση για το μέλλον των σχέσεων του Μπάιντεν με τον Ερντογάν, καθώς και στην ελπίδα που τρέφουν Ελλάδα και Κύπρος

για αλλαγή στάσης από την Ουάσιγκτον με τρόπο που να καταστεί εφικτή η εκμετάλλευση του υποθαλάσσιου πλούτου στην περιοχή.

Ολόκληρο το άρθρο του Foreign Policy:

«Καθώς ο νέο-εκλεγείς Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν αναλαμβάνει καθήκοντα, αντιλαμβάνεται ότι, η Ανατολική Μεσόγειος απέχει πολύ από την ηρεμία. Στο Αιγαίο, τα τουρκικά και τα ελληνικά πολεμικά πλοία βλέπουν το ένα το άλλο νευρικά, ενώ στην Κύπρο, μια δεκαετία ειρηνευτικής διαδικασίας που επιδιώκει την επανένωση των Τουρκοκυπρίων και των Ελληνοκυπρίων κινδυνεύει να καταρρεύσει αφού η Τουρκία υποστήριξε την επίσημη διαίρεση του νησιού σε δύο κράτη τον Οκτώβριο. Προσθέτοντας λάδι στην φωτιά είναι μια μακρά και άλυτη αντιπαράθεση για τα δικαιώματα θαλάσσιων και υδρογονανθράκων μεταξύ Τουρκίας και Κύπρου, η οποία έχει προσελκύσει διεθνείς εταιρείες πετρελαίου όπως η Exxon Mobil και η Total, καθώς και γείτονες της Ανατολικής Μεσογείου όπως το Ισραήλ και την Αίγυπτος.

Καθώς οι εντάσεις έχουν αυξηθεί κατά το παρελθόν έτος, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν μεταφέρει σε μεγάλο βαθμό τον παραδοσιακό περιφερειακό ρόλο τους ως διαιτητής, διαμεσολαβητή και ενίοτε ως χώρα που συνετίζει με το ραβδί. Ωστόσο, αυτό μπορεί να αλλάξει. Η εκλογή του «Joe Bidenopoulos» – όπως κάποτε συστήθηκε σε μια ομάδα Ελληνοαμερικανών – ακούγεται ως μελωδία στα αυτιά Ελλήνων και Ελληνοκυπρίων που αναζητούν ισχυρότερη υποστήριξη από τις ΗΠΑ στις διαφορές τους με την Τουρκία.

Ωστόσο, παρά την σκληρή ρητορική του Μπάιντεν εναντίον της, η Τουρκία παραμένει σημαντικό κράτος σε αυτήν τη στρατηγικά ζωτικής σημασίας περιοχή. Τον Ιανουάριο, όταν πρόκειται να αναλάβει τα καθήκοντά του, ο νέος Πρόεδρος θα πρέπει να σταθμίσει μια σειρά από ενδιαφέροντα για την πλοήγηση στη θάλασσα των προβλημάτων της Ανατολικής Μεσογείου – και η αντιπαράθεση με την Άγκυρα μπορεί να μην είναι η μεγαλύτερη προτεραιότητά του.

Την τελευταία φορά που η Τουρκία και η Ελλάδα σχεδόν συγκρούστηκαν, σε μια διαμάχη του 1996 για την Ίμια, ένα ζευγάρι ακατοίκητων νησίδων στο Βόρειο Αιγαίο, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον έστειλε αμερικανικά πολεμικά πλοία για να διαχωρίσουν τους αντιμαχόμενους. Κατά την διακυβένρηση του απερχόμενου Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, η χώρα «δεν ήταν εποικοδομητική για την εκτόνωση της άμεσης κρίσης» στα θαλάσσια σύνορα, δήλωσε η Εκάβη Αθανασοπούλου, επίκουρη καθηγήτρια διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Από την πλευρά του ο Μαρκ Πιερίνι, ένας επισκέπτης μελετητής στο Carnegie Europe, προσθέτει λέγοντας ότι «ο ρόλος των ΗΠΑ ήταν μειωμένος».

Ο Μπάιντεν, από την άλλη πλευρά, γνωρίζει καλά την περιοχή και τους ηγέτες της από την εποχή της θητείας του ως αντιπροέδρου και τις επίσημες επισκέψεις του στην Άγκυρα, την Αθήνα και τη Λευκωσία. Και σε αντίθεση με τον Τραμπ, δεν μοιράζεται στενή σχέση με τον Τούρκο Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Το αντίθετο: Στο παρελθόν, ο Μπάιντεν δεν έκρυψε την εχθρότητά του προς την τρέχουσα τουρκική κυβέρνηση, όπως και την υποστήριξή του προς την Ελλάδα και την Κύπρο. Ενώ ο Τραμπ πόνταρε στη φιλία του με τον Ερντογάν, ο Μπάιντεν τον χαρακτήρισε «μονάρχη» ο οποίος, όπως είπε στους New York Times σε συνέντευξη τον περασμένο Δεκέμβριο, «πρέπει να πληρώσει ένα τίμημα».

Ο Μπάιντεν δεν είναι μόνος του στα συναισθήματά του. Η ανησυχία στην Ουάσινγκτον για την Τουρκία έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια σε όλα τα πολιτικά επίπεδα. Ακόμα κι έτσι, «ο Πρόεδρος Μπάιντεν μπορεί να μην είναι ακριβώς ο ίδιος με τον υποψήφιο Μπάιντεν», δήλωσε τον Νοέμβριο ο Soner Cagaptay, διευθυντής του τουρκικού ερευνητικού προγράμματος στο Ινστιτούτο της Ουάσινγκτον για την Εγγύς Ανατολή.

«Η Τουρκία συνορεύει με τη Συρία, το Ιράν, το Ιράκ και, πέρα ​​από τη Μαύρη Θάλασσα, τη Ρωσία. Όποια κι αν είναι η πολιτική των ΗΠΑ σε αυτά τα μέρη, θα είναι πολύ πιο εύκολο και λιγότερο δαπανηρό να εφαρμοστεί με την Τουρκία σύμμαχό της.»

Τα προβλήματα της περιοχής αποτελούνται από μια σειρά αλληλοσυνδεόμενων διαφορών, οι οποίες έχουν την Τουρκία ως κοινό παρονομαστή, καθώς η Άγκυρα επιδιώκει να αμφισβητήσει αυτό που βλέπει ως άδικο περιφερειακό status quo. «Η Τουρκία αισθάνεται ότι είναι εγκλωβισμένη στην Ανατολική Μεσόγειο», δήλωσε ο Cagaptay.

Αυτό το συναίσθημα εκφράζεται εντονότερα στη θάλασσα, όπου η Τουρκία έχει από καιρό διαμαρτυρηθεί για την αθέμιτη κατανομή των θαλάσσιων εδαφών, υποστηρίζοντας ότι το status quo παραγνωρίζει μια ευρεία παράκτια περιοχή, ενώ οι γείτονές της απολαμβάνουν εκτεταμένες θαλάσσιες ζώνες.

Επομένως, η Άγκυρα αρνείται να αναγνωρίσει αξιώσεις ελληνικών θαλάσσιων συνόρων στο Αιγαίο, όπου δεκάδες ελληνικά νησιά βρίσκονται κοντά στις τουρκικές ακτές. Επίσης, δεν αναγνωρίζει τον ισχυρισμό της Αθήνας για τις θαλάσσιες περιοχές νότια και ανατολικά της Κρήτης – περιοχές που μια συμφωνία του 2019 μεταξύ της Τουρκίας και της αναγνωρισμένης από τον ΟΗΕ κυβέρνησης της Λιβύης στην Τρίπολη θεωρούνται Τουρκικές, αλλά το διεθνές ναυτικό δίκαιο εξακολουθεί να θεωρεί ελληνική.

Οι εντάσεις αυξήθηκαν αυτό το φθινόπωρο όταν η Τουρκία έστειλε το ερευνητικό Oruc Reis, σε αυτά τα ύδατα κοντά στην Κρήτη, με αποτέλεσμα ελληνικά και τουρκικά πολεμικά πλοία να τεθούν σε θέσεις μάχης, ενώ ώθησε επίσης τη Γαλλία να αποστείλει ναυτικά σκάφη για την υποστήριξη της συμμάχου της, Ελλάδας.

Ταυτόχρονα, από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974 όταν το νησί μοιράστηκε σε τουρκοκυπριακό βορρά και ελληνοκυπριακό νότο, δεν έχει υπάρξει συμφωνία μεταξύ της Άγκυρας και της Λευκωσίας για το πού βρίσκονται τα αντίστοιχα σύνορα θαλάσσιου και εναέριου χώρου. Αυτό έγινε ένα πολύ πιο διχαστικό ζήτημα μετά το 2012, όταν το φυσικό αέριο ανακαλύφθηκε σε ύδατα που διεκδίκησε η Κύπρος, αλλά το οποίο η Τουρκία ισχυρίζεται ότι της ανήκει.

Οι διαφωνίες σχετικά με τον τρόπο χειρισμού των φυσικών πόρων στην περιοχή έχουν επίσης απασχολήσει τις διαπραγματεύσεις υπό τον ΟΗΕ με στόχο την επανένωση της Κύπρου. Αυτές οι συνομιλίες κατέρρευσαν το 2017, και μετά η Τουρκία άρχισε να στέλνει σεισμικά ερευνητικά σκάφη και γεωτρύπανα στα ύδατα που διεκδικεί από την Κύπρο. Αυτά τα πλοία είναι ακόμα εκεί σήμερα, και η Κύπρος, με την υποστήριξη της Ελλάδας και της Γαλλίας, συνεχίζει να διαμαρτύρεται για την παρουσία τους, ζητώντας από την ΕΕ να τιμωρήσει την Τουρκία με οικονομικές κυρώσεις – μια έκκληση που μέχρι στιγμής δεν έχει πραγματοποιηθεί, αλλά θα επανεξεταστεί από τους ηγέτες της ΕΕ τον Δεκέμβριο.

Αν και υπάρχει ευρεία προσδοκία στην περιοχή ότι μια κυβέρνηση Μπάιντεν θα φέρει νέες πρωτοβουλίες και δέσμευση για άρση του αδιεξόδου, η αντιμετώπιση αυτών των διασυνδεδεμένων ζητημάτων δεν θα είναι εύκολη υπόθεση. Οι εκλογές του Οκτωβρίου στη «Βόρεια Κύπρο», οι οποίες αναγνωρίζονται διεθνώς μόνο από την Τουρκία, περιπλέκουν το θέμα. Ο νέος πρωθυπουργός, Έρσιν Τατάρ, σύμμαχος του Ερντογάν, υποστηρίζει τη νέα τουρκική θέση μιας λύσης δύο κρατών για την Κύπρο. Αυτό θα χώριζε το νησί μόνιμα μεταξύ Τουρκοκυπρίων και Ελληνοκυπρίων, οι οποίοι έχουν χωριστεί από μια προστατευόμενη από το Ηνωμένο Βασίλειο ζώνη από το 1974.

Η θέση της Τουρκίας έρχεται σε αντίθεση με τις διαπραγματεύσεις των τελευταίων πέντε δεκαετιών υπό τον ΟΗΕ, οι οποίες στοχεύουν πάντα – ανεπιτυχώς – σε μια ολοκληρωμένη διευθέτηση για την επανένωση του νησιού. Αυτός ο στόχος εξακολουθεί να υποστηρίζεται από την ελληνοκυπριακή ηγεσία, την Ελλάδα, την ΕΕ, τις Ηνωμένες Πολιτείες και την ευρύτερη διεθνή κοινότητα. Ωστόσο, η Τουρκία υποστηρίζει ότι μετά από πέντε δεκαετίες αποτυχημένων διαπραγματεύσεων, η επανένωση είναι χάσιμο χρόνου και η de facto διαίρεση του νησιού πρέπει να γίνει de jure.

Ενώ αυτή η θέση έχει λίγους υποστηρικτές πέρα ​​από την Τουρκία και τη Βόρεια Κύπρο, αυξάνει την πιθανότητα μόνιμης κατάρρευσης των διαπραγματεύσεων των Ηνωμένων Εθνών. Ο υπουργός Εξωτερικών της Κύπρου Νίκος Χριστοδουλίδης εξέφρασε επίσης τους φόβους του το Νοέμβριο ότι η θέση της Άγκυρας θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει σε ενδεχόμενη προσάρτηση του τουρκοκυπριακού βορρά από την Τουρκία.

Αντιμέτωπος με την πιθανή αποτυχία οποιασδήποτε νέας προσπάθειας επανένωσης, τότε, «ο Μπάιντεν ίσως πρέπει να αποφασίσει εάν θα πρέπει να προσπαθήσει να επιτύχει μια ολοκληρωμένη διευθέτηση του Κυπριακού ή εάν πρέπει να αντιμετωπίσει το ζήτημα των υδρογονανθράκων ξεχωριστά και άμεσα», δήλωσε ο Erol Kaymak , καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Ανατολικής Μεσογείου των Κατεχόμενων.

Στο Αιγαίο, εν τω μεταξύ, όπου η Ελλάδα και η Τουρκία έχουν ακόμη πιο αμφισβητούμενες εδαφικές αξιώσεις, «ο Μπάιντεν θέλει αποκλιμάκωση και δεν θα εκπλαγώ αν μια από τις πρώτες του κλήσεις δεν θα ήταν προς τον Ερντογάν να του ζητήσει να βοηθήσει με αυτό », δήλωσε ο Cagaptay. Σε αντίθεση με τον Τραμπ, ο Μπάιντεν δεν θα μπορεί να βασίζεται σε καμία προσωπική σχέση με τον Ερντογάν για να το κάνει αυτό. Αντ ‘αυτού, είναι πιο πιθανό να συνεργαστεί με πολυμερείς οργανισμούς για να ωθήσει την αλλαγή. «Ο Μπάιντεν θα δώσει πολύ μεγαλύτερο βάρος από τον Τραμπ σε συμμαχίες και θεσμούς», δήλωσε ο Ίαν Λιγέρ, αντιπρόεδρος του German Marshall Fund.

Συγκεκριμένα, μπορούμε να περιμένουμε να κοιτάξει στην ΕΕ, δεδομένου ότι η Κύπρος και η Ελλάδα είναι και τα δύο κράτη μέλη της ΕΕ. «Ξεκινώντας από τον Πρόεδρο (Μπαράκ) Ομπάμα», δήλωσε ο Σινάν Ουλγκέν, επισκέπτης μελετητής στο Carnegie Europe στις Βρυξέλλες, «οι ΗΠΑ αναμένουν από την Ευρώπη να αναλάβει μεγαλύτερο ρόλο, ιδίως στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου η διαφωνία είναι, τελικά, μεταξύ Τουρκίας και δύο κρατών μελών της ΕΕ. »

Εν τω μεταξύ, «η Τουρκία θα επαναξιολογήσει επίσης την εξωτερική της πολιτική λαμβάνοντας υπόψη την αλλαγή στον Λευκό Οίκο», δήλωσε ο Ουλγκέν. «Αυτό θα σημαίνει επίσης ότι θα πρέπει να υπάρχει ένας δύσκολος, αλλά πιο ανοιχτός διάλογος μεταξύ των ΗΠΑ και της Τουρκίας σχετικά με μια σειρά μεταξύ τους διαφορών.

Αυτές ξεκινούν από τον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας έως την αγορά των ρωσικών πυραύλων S400 και την απειλή για κυρώσεις από τις ΗΠΑ μετά τις πρόσφατες δοκιμές αυτών των πυραύλων, κάτι που σημαίνει ότι «θα μπορούσε να υπάρξει κάποια νέα αναταραχή στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις», είπε ο Ούλγκεν.

Αυτή η αναταραχή είναι πιθανό να σημαίνει ότι αντί να επιλύσει τα προβλήματα της περιοχής, ο Μπάιντεν ίσως συμβάλλει στο να μεταφερθούν τα ανοικτά μέτωπα στην Ανατολική Μεσόγειο».