Οι σκιές πίσω από το αμερικανικό όνειρο

15:46 9/3/2025 - Πηγή: Τα Νεα

Ο θεσσαλονικιός συγγραφέας Νίκος Βαβδινούδης είχε κάνει την πρώτη του εμφάνιση στην πεζογραφία το 2021 με τη συλλογή διηγημάτων Ξεφλουδισμένα στόρια. Πλέον κυκλοφορεί από τις εκδ. Πηγή το πρώτο μυθιστόρημά του, Aμerika, το οποίο διαδραματίζεται στο πολιτικοκοινωνικό κλίμα της μακαρθικής Αμερικής, όπου οι μετανάστες δίνουν έναν αδιάκοπο αγώνα για την ένταξή τους στην κοινωνία. Ο Βαβδινούδης σκιαγραφεί ήρωες που ξενιτεύτηκαν και νιώθουν νοσταλγία αλλά δεν επιστρέφουν, που περισσότερο συμμορφώνονται παρά αποφασίζουν,

που ενώ κυνηγούν το αμερικανικό όνειρο καταλήγουν συχνά εγκλωβισμένοι σε αδιέξοδα, αναδεικνύοντας έτσι το υπαρξιακό δράμα των χαρακτήρων του. Στο πρώτο αναγνωστικό επίπεδο είναι ένα μυθιστόρημα για μια οικογένεια μεταναστών, για την προσαρμογή και τη ματαίωση. Ενα βιβλίο που φωτίζει τις σκιές πίσω από το όνειρο. O Βαβδινούδης ξετυλίγει μια οικογενειακή σάγκα, τα μέλη της οποίας περιβάλλονται από πρόσωπα της μαφίας. Η αφήγηση βρίθει αναφορών που σχετίζονται με το πολιτικό περιβάλλον της εποχής, την προτεσταντική ηθική, τις ρεπουμπλικανικές ιδέες. Η Νέα Υόρκη αποτυπώνεται στο μυθιστόρημα σε όλο της το μεγαλείο, αλλά και με τις αντιθέσεις της. Από τις γεμάτες φως και υποσχέσεις λεωφόρους μέχρι τα σκοτεινά σοκάκια και τις φτωχογειτονιές, όπου οι μετανάστες αγωνίζονται να επιβιώσουν.

Αλλά αυτά δεν αρκούν για να περιγράψουν το εντυπωσιακό Aμerika, το οποίο δεν εστιάζει μόνο στην προσπάθεια επιβίωσης και κοινωνικής ένταξης αλλά και στην πάλη για τον προσδιορισμό της προσωπικής ταυτότητας. Μια ταυτότητα που συχνά διαβρώνεται, χάνεται μέσα στους κοινωνικούς θεσμούς και κυρίως ασφυκτιά υπό το βάρος της οικογένειας. Οι σκέψεις του κεντρικού ήρωα, του γιου της οικογένειας, ενός βετεράνου του πολέμου και νυν ζωγράφου που αναγκάστηκε να γίνει μπογιατζής για να επιβιώσει – μια ήττα που αμέσως βυθίζει τον αναγνώστη στην ουσία του βιβλίου –, παραμένουν αγκυλωμένες στη μητέρα του και την καθοριστική της επιρροή. «[…] Η αυστηρότητά της είχε κατακτήσει το σπίτι, το κτήριο, τον δρόμο, και τη γειτονιά. Στέγνωσε για να μας μεγαλώσει. Και στέγνωσε και εμάς […]». Γιατί η μητέρα, στο πρόσωπο της δεσποτικής Μαρίας, διαμορφώνει τον πυρήνα του Aμerika.

Στα λόγια της Μαρίας, η οποία δουλεύει αδιάκοπα στη ραπτομηχανή, αναζητούν την ταυτότητά τους τόσο ο άντρας της, ο Σταύρος, αρχικά πωλητής στην ψαραγορά, όσο και τα παιδιά τους. «[…] Το σπίτι είναι μικρό Σταύρο, δεν μας χωράει πια… Να καθαρίζεις περισσότερα ψάρια. Ή να πας στην bank για δάνειο ή να τα γυρέψεις από τον καινούριο φίλο σου τον μακαρονά. – Δεν ζητάς ποτέ δάνειο από έναν Ιταλό, θα σε διαλύσει […]». Ο Σταύρος τα καταφέρνει τελικά μετά την πίεσή της. «[…] Λεφτά δεν θέλεις; Θα σου φέρω. Θα σου φέρω αυτό που αγαπάς και ας είναι να πλαγιάσω με τη μαφία […]». Και έτσι «μετρούσε τους Alexanders* στo χέρι της Μαρίας» (*αναφορά στο χαρτονόμισμα των 10 δολαρίων που είχε φωτογραφία του Alexander Ηamilton), αφού διακινούσε παράνομα ποτό στα χρόνια της ποταπαγόρευσης. Διαφορετικά, η Μαρία μόνο με περιφρόνια θα τον κοιτούσε. Ομως, όταν ο Σταύρος έμεινε σακάτης, τα λεφτά στέρεψαν και στη γειτονιά έλεγαν: «Οι βρομο-Ελληνες μεγαλοπιάστηκαν και γκρεμοτσακίστηκαν». Οι κόρες της οικογένειας θα σκορπίσουν, αλλά ο γιος θα αποφασίσει να μείνει «για να εκδικηθεί» ακόμα και όταν η Μαρία θα έχει φύγει πια από τη ζωή. «[…] Είμαι Ελληνας, φίλε… Πάντα ψάχνουμε τις μανάδες μας, για να τις αγαπήσουμε και ύστερα να τις σκοτώσουμε […]», θα ξεστομίσει κάποια στιγμή και παράλληλα θα παραδεχτεί ότι όσο μεγαλώνει της μοιάζει όλο και περισσότερο.

Θυμός και επιβίωση

Ο γιος, όταν δεν πίνει, εργάζεται ως μπογιατζής για 0,59 δολάρια την ώρα, ενώ τα καλοκαίρια ζωγραφίζει πορτρέτα τουριστών για 3 δολάρια. Από τη μητέρα του πιστεύει ότι κληρονόμησε το ταλέντο του στη ζωγραφική αφού «Αυτή ζωγράφιζε τόσο καλά στο πρόσωπό της την απαξία», ενώ την ίδια στιγμή τού έσκιζε τις ζωγραφιές του φωνάζοντας ότι «μόνο οι ακαμάτες και οι γυναικωτοί βαστάν στα χέρια τα κραγιόνια» και πετούσε τους πίνακές του στον κάδο των σκουπιδιών. Περιτριγυρίζεται από διάφορες γυναίκες, κάθε δεκαπέντε μέρες συνευρίσκεται με τη Molly, μια όμορφη ιρλανδέζα γκαρσόνα, ίσως η μόνη θετική πινελιά στη ζωή του. Δεν μπορεί όμως να βλέπει ευτυχισμένους ανθρώπους. Τον γυροφέρνει ο θυμός. Είναι η ευτυχία «ένα παγιδευμένο δηλητήριο στο μυαλό του και τον τρώει». Και ταυτόχρονα, παραμένει ο γιος του Steve the Shiv (Σταύρος το μαχαίρι) και εμπλέκεται και εκείνος με τη μαφία για να επιβιώσει. «[…] Σκέφτομαι τι γεύση μπορεί να έχει η ήττα στο στόμα… Είναι μια γλυκόξινη αηδία σαν τις σάλτσες των Ασιατών που ντύνει το μπαγιάτικο κρέας που το λένε ζωή […]».

Σε μια υπόθεση της μαφίας που αναλαμβάνει θα γνωριστεί με τη Mary Coleman, η οποία έχει σπουδάσει στο Columbia και είναι μέλος σε σύλλογο ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μια γυναίκα που η εμφανισιακή ομοιότητά της με τη μάνα του είναι υπερβολική. Και τι θα συμβεί αν τον ρωτήσει «Είσαι αρκετά επαναστάτης για μένα;». Οπως όταν η μητέρα του ρωτούσε συνεχώς τον πατέρα του, σιωπηλά, με το βλέμμα της γεμάτο αποδοκιμασία «Είσαι αρκετός για μένα;».

Ακριβοπλήρωσαν, τελικά, οι μετανάστες το αμερικανικό όνειρο και σε ποιον βαθμό; Πίστευε η Μαρία στις απεριόριστες ευκαιρίες για μια καλύτερη ζωή, όταν έφτασε στη Νέα Υόρκη το 1913, και εν τέλει πόσο καταδυνάστευσε αυτό το όραμα την ίδια αλλά και την οικογένειά της, ώστε ο γιος της «να κουβαλά σα ρυτίδες τους νεκρούς του γονιούς»; Πολύπλοκη η σχέση των μελών της οικογένειας, έμπλεη ανέκφραστων συναισθημάτων, ενοχών και αποστάσεων. «Τα αδέρφια δεν χρειάζονται πολλές σφαίρες για να πετύχουν το ένα το άλλο». Στο τέλος η κάθαρση έρχεται αιμοσταγής και αποτυπώνεται ευφάνταστα στους πίνακές του. O Βαβδινούδης προσεγγίζει θεματικά τις ψευδαισθήσεις, τις διαψεύσεις και την ατομική συντριβή που νομοτελειακά πλησιάζει με σταθερό βηματισμό. Ενα κατορθωμένο βιβλίο.

H Ντίνα Σαρακηνού είναι συγγραφέας, διευθύντρια του λογοτεχνικού online περιοδικού Literature.gr