Οπτικοακουστικός «διάδοχος» του Ηρόδοτου

21:46 11/12/2024 - Πηγή: Τα Νεα

Οταν γράφεται Ιστορία, αυτοί που τη γράφουν δεν γνωρίζουν ότι τη γράφουν. Αυτή είναι δουλειά των ιστορικών που φροντίζουν ώστε το παρελθόν να γίνει παρόν, τα γεγονότα του χθες να προειδοποιήσουν για το σήμερα ή και το αύριο. Ο πρώτος εξ αυτών ήταν Ελληνας, ο Ηρόδοτος, ο Πατέρας της Ιστορίας. Πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του μακριά από την πατρίδα του, «αυτοεξόριστος», κάνοντας τις έρευνες του με ταξίδια στον αρχαίο κόσμο. Εγραψε για τις διαμάχες των λαών, για τους πολέμους και την αντίσταση, για την καταπίεση και την ελπίδα, για τους ήρωες και για τους δειλούς, για τους «πολιτισμένους»

και για τους «βάρβαρους», για τις αρνήσεις και για τις αποποιήσεις, για την ιστορία με πεζό «ι» και για την Ιστορία με κεφαλαίο. Και κάπως έτσι, όλα ξεκίνησαν στην Ελλάδα…  Ενας από τους διαδόχους του Ηροδότου, κατάγεται επίσης από την Ελλάδα. Αυτοεξορίστηκε και αυτός από την πατρίδα του, πήγε στη Γαλλία. Αρχισε και αυτός να εξετάζει τον κόσμο μας για να μεταδώσει την ιστορία του στη μορφή τέχνης που έχει αντικαταστήσει την προφορική αρχαιότητα: τον κινηματογράφο. Ο κινηματογραφικός μας Ηρόδοτος, ο Κώστας Γαβράς, είναι ερευνητής, γιατί την ώρα που οι περισσότερες ταινίες του είναι μυθοπλασίες, με ένα μαγικό τρόπο λειτουργούν και ως ντοκιμαντέρ: έχουν προκύψει από ενδελεχή έρευνα, είναι κατατοπιστικές, βουίζουν από αλήθεια και τοποθετούνται σε κάθε βασανισμένη γωνιά του κόσμου – από την Ελλάδα («Ζ»), μέχρι τη Λατινική Αμερική («Η ομολογία», «Ο αγνοούμενος»), από τον ρατσιστικό νότο της Αμερικής («Το στίγμα της προδοσίας») μέχρι τη ναζιστική Γερμανία και τη σχέση της με την Καθολική Εκκλησία («Αμήν»).  Ο αιώνας του Κώστα Γαβρά – που γεννήθηκε στις 13 Φεβρουαρίου 1933, λίγες μέρες μετά την άνοδο του Αδόλφου Χίτλερ στην εξουσία – ξεκίνησε με μια ευρωπαϊκή καταστροφή. Ο κινηματογράφος του κουβαλά την κληρονομιά του. Γεννήθηκε Ελληνας, στην Αρκαδία, ανάμεσα στα κακοτράχαλα βουνά που ήταν ο καλύτερος σύμμαχος της αντίστασης των ανταρτών προς την ιταλική φασιστική εισβολή και την επακόλουθη ναζιστική κατοχή.  Η Ευρώπη έχει παραστρατήσει. Εκεί γεννήθηκε η Δημοκρατία αλλά και εκεί χάθηκε. Εκεί κηρύχθηκε η ελευθερία, πριν εκεί σταυρωθεί. Και ο Γαβράς, αρκετά χρόνια αργότερα, ως κινηματογραφιστής, θα γινόταν ο απόγονος αυτής της ιστορίας, που κατοικεί στον κινηματογράφο του: μη σκέφτεσαι ποτέ ότι η Ιστορία έφτασε στο τέλος της. Μην αδικείς ποτέ την επιφυλακή σου. Μην υποκύψεις ποτέ στην εξουσία. Μιλώντας ευθύβολα σαν να κοιτάζει στα μάτια τον θεατή, ο Γαβράς μας προτείνει να κοιτάξουμε κατάματα την Ιστορία μας – τα καλά και τα κακά της, τις ελπίδες και τις ήττες της. Μας εμποδίζει να γίνουμε αναίσθητοι, αδιάφοροι, νωχελικοί.

Και σήμερα, ενώ ο ίδιος, ως κινηματογραφιστής, καταθέτει την «Τελευταία πνοή», την τελευταία του δημιουργία, ένα φιλοσοφικό δοκίμιο για το δικαίωμα στην ευθανασία, μια νέα σειρά ντοκιμαντέρ που αφορά τον ίδιο και το έργο του, είναι έτοιμη να παρουσιαστεί στον κόσμο. Ζητήματα όπως ο ναζισμός και το Ολοκαύτωμα, η πτώση του κομμουνισμού, η ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση, η μαζική ανεργία, ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός, η κοινωνία στην τρέλα των ΜΜΕ, η μεταχείριση των μεταναστών, το ρατσιστικό μίσος και η ευρωπαϊκή κρίση μοιράζονται σε δύο μεγάλες ενότητες, την «Ελπίδα» (1950-1980) και την «Αντίσταση» (1990-2021) που περιλαμβάνουν πέντε επεισόδια 52 λεπτών έκαστη ακτινογραφώντας συγχρόνως όλες τις ταινίες του Γαβρά με πλοηγό τον ίδιο τον δημιουργό.

Χωρίς οι συνεντεύξεις του Γαβρά που συμπληρώνουν αυτό το πλούσιο και ποικίλο υλικό να αποτελούν πάντα το αφηγηματικό νήμα της ιστορίας, τακτικά προσφέρουν μια αντίθετη άποψη, μια διορατικότητα, μια διευκρίνιση, ένα σημερινό σχόλιο σχετικά με ένα ιστορικό γεγονός ή μια πτυχή της δημιουργίας των ταινιών του. Με τις παρεμβάσεις του αφηγητή Εντουί Πλεμέλ, ο οποίος έγραψε το σενάριο της σειράς μαζί με τον σκηνοθέτη της Γιανίκ Κερζό, η σειρά δημιουργεί μια διπλή άποψη: μεγεθύνει το έξω και το μέσα, άλλοτε επιβραδύνοντας και άλλοτε επιταχύνοντας την Ιστορία.Τυχεροί όσοι είδαν ορισμένα από αυτά τα επεισόδια στην Α’ προβολή τους στην Ελλάδα στο πλαίσιο του Πρωτοποριακού Φεστιβάλ Κινηματογράφου στην Ταινιοθήκη της Ελλάδας που φέτος τίμησε τον σκηνοθέτη. Τυχερό όμως θα είναι και το τηλεοπτικό δίκτυο που θα εξασφαλίσει τα δικαιώματα για τη μετάδοσή τους στην Ελλάδα, όπου σύντομα ελπίζουμε να τη δούμε.