«Τα προσωπεία»

17:00 1/8/2024 - Πηγή: Τα Νεα

Πριν από 43 χρόνια, τον Φεβρουάριο του 1981, με αφορμή τότε την κυκλοφορία ενός εξαιρετικού καλλιτεχνικού άλμπουμ του σπουδαίου μας σκηνογράφου και ενδυματολόγου Διονύση Φωτόπουλου, με τίτλο «Μάσκες», είχα γράψει ένα άρθρο, όπου ανέλυα την έννοια του προσωπείου: «Από όλα τα στοιχεία που συναπαρτίζουν την ΟΨΙΝ (τα σκηνικά, τα ενδύματα, τα αντικείμενα, τις μηχανές) τα προσωπεία προϋποθέτουν μια θητεία του καλλιτέχνη στην ποίηση. Τα άλλα οπτικά συμβεβηκότα προσδιορίζουν την ουσία που είναι το προσωπείο. Ανάγονται σε γένη κοινωνικά, υπακούουν στους όρους του ιστορικού γίγνεσθαι,

σημαίνουν το στυλ, το κλίμα, το γούστο, τις οικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές συντεταγμένες της εποχής. Τα άλλα στοιχεία της Οψεως ΜΟΡΦΩΝΟΥΝ ένα περιβάλλον, στις καλύτερες περιπτώσεις αφηγούνται μια ιδεολογία.

Τα προσωπεία παραπέμπουν στο ήθος των θεατρικών προσώπων, οφείλουν να είναι και να φαίνονται ειδικά, ατομικά. Θα είχε ενδιαφέρον η έρευνα γύρω από τα πολλά ονόματα που πήρε το προσωπείο μέσα στην ευρωπαϊκή γλώσσα. Νομίζω πως άλλη σημασία έχει το αρχαιοελληνικό ΠΡΟΣΩΠΕΙΟ, άλλη η ρωμαϊκή PERSONA και άλλη η κοινόχρηστη λέξη ΜΑΣΚΑ. Το προσωπείο είναι μίμηση προσώπου, η persona όργανο, μέσα στο οποίο ηχεί η φωνή (ένα φερέφωνο;), η μάσκα συνήθως ετυμολογείται από το μαύρο (χρώμα). Ενώ και στις τρεις περιπτώσεις υπόκειται η υπαρξιακή ανάγκη για μεταμόρφωση, η μετάβαση σε άλλο είδος και ενίοτε σε άλλο γένος, και όχι σπάνια η βαθιά επιθυμία για αφομοίωση με ομάδες ή Τύπους κοινωνικούς, η καθεμία υπηρετεί διάφορες σκοπιμότητες. Η persona ΛΕΓΕΙ, η μάσκα ΚΡΥΠΤΕΙ, αλλά το προσωπείο ΣΗΜΑΙΝΕΙ, για να θυμηθούμε ξανά πάλι τον σκοτεινό Εφέσιο Ηράκλειτο.

Οπως και να ΄χει το πράγμα, η μεταμόρφωση, είτε ως άμυνα, είτε ως επίθεση, είτε ως ουδετερότητα, είναι ένας μόνιμος τρόπος στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Το φύλλο της συκής, η λεοντή, η μηλωτή είναι απόπειρες απόκρυψης και μεταβάσεις από το ΕΝΑ στο ΑΛΛΟ, στο ΕΤΕΡΟΝ. Στο βάθος αυτή η ετερίωση δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια επιστροφή του ΕΓΩ μέσω του ΕΣΥ. Κρύβοντας τη φύση τους οι πρωτόπλαστοι επέστρεψαν, αφού αποκαλύφθηκε η ετερότητά τους, στην πρώτη άγνοια της διαφοράς. Στις μυητικές τελετές των πρωτόγονων οι έφηβοι μεταμορφώνονται στα ταμπού της φυλής, δηλαδή συμφιλιώνονται με την αναγωγική εικόνα της καταγωγής τους. Η οικειοποίηση του αλλότριου λειτουργεί και αντίστροφα, αλλοτριώνει το οικείο. Μέσα από τη μεταμόρφωση το ΑΥΤΟ και το ΕΤΕΡΟΝ αλληλοδιεισδύουν διαλεκτικά. Κρύβομαι μέσα στον άλλο δεν σημαίνει σβήνω τον εαυτό μου, σημαίνει φανερώνομαι στον ορίζοντα του άλλου και μ΄ αυτόν τον τρόπο τον κατέχω, όσο κατέχομαι απ΄ αυτόν.

Το προσωπείον είναι η διαμονή μου σε ένα άλλο εγώ, μια φιλοξενία από το αλλότριον ήθος. […] Η μάσκα είναι ο μέσος όρος μιας αναλογίας που οι ακραίοι όροι της, ηθοποιοί και κοινό, κοινωνούν ως ετερότητες με ένα κοινόν έτερον, στου οποίου το ήθος φιλοξενούνται. Οταν ο κατασκευαστής του προσωπείου είναι ποιητής, η φιλοξενία γίνεται στον χώρο του φανταστικού, δηλαδή στην άλλη πραγματικότητα. Σε αυτή την περιοχή η διαμονή ονομάζεται ελευθερία του κάλλους ή συνάντηση με τον Μύθο, οπωσδήποτε όμως φιλότης προς το έτερον. Αγάπη. Το προσωπείο είναι καταφυγή του Εγώ στο καταφύγιο του Αλλου».