Το Χάρβαρντ και η επαναστατημένη Ελλάδα (β’)

12:00 6/4/2021 - Πηγή: Τα Νεα

Από τους πιο ένθερμους και ανιδιοτελείς αμερικανούς φιλέλληνες ήταν ο ελληνιστής Edward Everett. Γεννημένος το 1794 στη Μασαχουσέτη, έγινε δεκτός στο Χάρβαρντ σε ηλικία μόλις 13 ετών. Το 1815 άρχισε να διδάσκει στο ίδιο πανεπιστήμιο, του οποίου τρεις δεκαετίες αργότερα εξελέγη πρόεδρος (1846-1848). Ο Everett έπαιξε επίσης πολύ ενεργό ρόλο στην πολιτική ζωή της Αμερικής: υπηρέτησε ως κυβερνήτης Μασαχουσέτης (1836-1840), υπουργός Εξωτερικών (1850-1853) και γερουσιαστής (1853-1854).

Πολύ νωρίς ανέπτυξε έντονο ενδιαφέρον

για την νεότερη Ελλάδα. Το 1813 δημοσίευσε ένα αξιόλογο άρθρο για τον νεοελληνικό πολιτισμό και γλώσσα, στο οποίο, επηρεασμένος από το πνεύμα του Διαφωτισμού και του Ρομαντισμού και συνδιαλεγόμενος με τον λόρδο Μπάιρον και τον Αδαμάντιο Κοραή, εξέφρασε ενδιαφέρουσες ιδέες για τον νεότερο Ελληνισμό, τον οποίον έβλεπε ως μετεξέλιξη του αρχαίου, παρά τις όποιες διαφορές. Οι απόψεις αυτές αποτελούν σημαντικές συνιστώσες της εν γένει ένθερμης φιλελληνικής πολιτιστικής πολιτικής του Everett, που προσπαθούσε να συστήσει στους συμπολίτες του αξιοσημείωτες πτυχές του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού και να τους πείσει ότι οι νεότεροι Ελληνες είναι άξιοι κληρονόμοι του ένδοξου κλασσικού παρελθόντος τους.

Απηχώντας ιδέες και άλλων φιλελλήνων και βεβαίως και του Κοραή, τόνιζε ότι η πολιτισμική «αναγέννηση» των Ελλήνων συνδέεται αναπόσπαστα με το αίτημα της πολιτικής τους ανεξαρτησίας. Πιο διεξοδικό και βασισμένο σε μία πιο πρακτική προσέγγιση του ελληνικού ζητήματος είναι ένα άλλο άρθρο που δημοσίευσε δέκα χρόνια αργότερα, το 1823, δύο χρόνια πριν την εκλογή του στο Κογκρέσο. Μολονότι συνέχιζε να υπογραμμίζει τις ιστορικές και πολιτιστικές σχέσεις των σύγχρονων Ελλήνων με τους αρχαίους, αυτήν τη φορά επέλεξε να υπογραμμίσει δύο στοιχεία της ελληνικής επανάστασης που, κατά τη γνώμη του, θα ανταποκρίνονταν με πειστικότερο τρόπο στα ιδανικά και στο φαντασιακό των συμπατριωτών του. Παρουσιάζει, λοιπόν, την Ελληνική Επανάσταση ως έκφανση μιας αρχετυπικής αντιπαλότητας μεταξύ ενός χριστιανικού λαού ενάντια και άπιστων («infidels»), ενώ παράλληλα εξαίρει την προσήλωση των επαναστατημένων Ελλήνων και των πολιτικών και πνευματικών τους ταγών στα ιδεώδη στα οποία είχε στηριχθεί και η αμερικανική επανάσταση και η πολιτική συγκρότηση των Ηνωμένων Πολιτειών.

Επανειλημμένως ο Everett αναφέρεται στην προώθηση της υπόθεσης της ελευθερίας των Ελλήνων όχι μόνον ως εθνικής υπόθεσης, αλλά και ως πολιτικής. Αναφέρεται στα δικαιώματα της ελευθερίας της σκέψης και της έκφρασης και της πολιτικής αυτοδιάθεσης ως θεμελιώδη προτάγματα της ελληνικής επανάστασης, αντίστοιχα με εκείνα, υπογραμμίζει, που έθεσαν τις βάσεις και της ίδιας της αμερικανικής δημοκρατίας. Ενισχύει τα επιχειρήματά του παραθέτοντας μεταφράσεις του Συντάγματος της Επιδαύρου αλλά και μιας επίσημης έκκλησης της Μεσσηνιακής Συγκλήτου/Γερουσίας. Σε μία ενθουσιώδη αποστροφή προς τους συμπατριώτες του και επιχειρώντας να τους εμφυσήσει τον δικό του φιλελληνισμό, ο Everett με υπερηφάνεια επισημαίνει ότι ήταν η Αμερικανική Επανάσταση που ενέπνευσε αντίστοιχα κινήματα στον υπόλοιπο κόσμο. Χάρη στα ιδεώδη της, επισημαίνει, οι Γάλλοι αποτίναξαν τον ζυγό «της παλαιότερης και λαμπρότερης μοναρχίας στην Ευρώπη», έχοντας «κολλήσει» τoν «ιό» της ελευθερίας από τους Αμερικανούς («under the contagion of liberty caught from us»).

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΠΕΡΙΗΓΗΤΩΝ

Aπό τη Γαλλία το παράδειγμα των Αμερικανών πέρασε και σε άλλους λαούς στην Ευρώπη και ακόμη πιο μακριά: «Από τις ιερές πλαγιές της Ελλάδας και από τις ελάχιστα εξερευνημένες οροσειρές της Νότιας Αμερικής χαιρετισμοί και εκκλήσεις για συμπαράσταση αντηχούν στα αφτιά μας», τονίζει ο Everett, προσκαλώντας τους Αμερικανούς να αναγνωρίσουν την ανεξαρτησία της Ελλάδας, όπως έκαναν και με την «ανεξαρτησία της Νότιας Αμερικής». Στο ίδιο άρθρο, ο φιλέλληνας καθηγητής στο Χάρβαρντ στρέφεται εναντίον των ευρωπαίων περιηγητών στην Ελλάδα που περιέγραφαν τους σύγχρονους Ελληνες με άκρως υποτιμητικούς όρους. Είχαν βεβαίως προηγηθεί αντίστοιχες προσπάθειες εκ μέρους ελλήνων λογίων, κυρίως του Κοραή, τον οποίο ο Everett εκτιμούσε ιδιαιτέρως. Οι Ελληνες, τονίζει ο αμερικανός φιλέλληνας, έχουν αποδυθεί σε μία συστηματική προσπάθεια πολιτιστικής ανασύνταξης και αγωνίζονται για την πολιτική τους ανεξαρτησία από την τυραννία των Τούρκων, ασπαζόμενοι τις ίδιες πολιτικές αρχές που οδήγησαν και στην ίδρυση των Ηνωμένων Πολιτειών.

Οι εκκλήσεις του Εverett δεν έμειναν άκαρπες. Βρήκαν αρκετά ευήκοα ώτα, ανάμεσά τους και ο Daniel Webster, ο οποίος σε έναν αξιοσημείωτο λόγο του στο Κογκρέσο τον Ιανουάριο του 1824 υπερασπίσθηκε την ανεξαρτησία των Ελλήνων, υπογραμμίζοντας, όπως είχε κάνει πριν λίγους μήνες και ο φίλος του Everett, ότι ήταν έτοιμοι να συστήσουν ένα σύγχρονο κράτος δικαίου, εν αντιθέσει με τους κατακτητές τους που είχαν επιβάλει έναν απόλυτο δεσποτισμό.

Ο Παναγιώτης Ροϊλός είναι καθηγητής Ελληνικών Σπουδών, κάτοχος της Εδρας Γ. Σεφέρη, Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, επιστημονικός εταίρος στο Κέντρο Διεθνών Σχέσεων Weatherhead. Το παρόν σημείωμα αποτελεί συνέχεια εκείνου της 20ής Φεβρουαρίου, όπου ο συγγραφέας αναφερόταν στον Αλέξανδρο Νέγρη και τον Ευαγγελινό Αποστολίδη Σοφοκλή, καθηγητές που δίδαξαν στο Χάρβαρντ το 1828 - 1829