Βασίλης Βασιλικός: Ο σπουδαίος συγγραφέας, το «Ζ» και το παράπονό του

15:03 30/11/2023 - Πηγή: Τα Νεα

Ο Βασίλης Βασιλικός έφυγε από τη ζωή στα 89 του χρόνια, με την είδηση του θανάτου του να βυθίζει στη θλίψη τον χώρο των Γραμμάτων και Τεχνών.

Ο Βασίλης Βασιλικός, που είχε μπει στη λίστα των δέκα πιο μεταφρασμένων Ελλήνων συγγραφέων, έγινε παγκοσμίως γνωστός με το μυθιστόρημα «Ζ» που μετέφερε στον κινηματογράφο ο Κώστας Γαβράς.

Το «Ζ» μαζί με τον «Αλέξη Ζορμπά» του Νίκου Καζαντζάκη, είναι τα μόνα νεοελληνικά έργα που περιλαμβάνονται στη λίστα της βρετανικής εφημερίδας

«The Guardian», που δημοσιεύτηκε το 2009, με τα «1000 βιβλία που πρέπει να διαβάσει κανείς».

Βασίλης Βασιλικός, η πρώτη εμφάνιση

Στα ελληνικά γράμματα πρωτοεμφανίστηκε, σύμφωνα με το Σαν Σήμερα, το 1949 δημοσιεύοντας ποιήματά του στην εφημερίδα «Μακεδονία», ενώ έγραψε το πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο «Τα Σιλό», που αναφέρεται στην βουλγαρική κατοχή της πατρίδας του (1941-1944) και εκδόθηκε αρκετά χρόνια αργότερα. Το 1953, εξέδωσε το πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο «Η διήγηση του Ιάσονα», με θεματολογία από την αρχαία ελληνική γραμματεία, που επαινέθηκε ιδιαίτερα από την κριτική.

Το 1956, ο Βασίλης Βασιλικός εξέδωσε το μυθιστόρημα «Θύματα Ειρήνης», ένα χρονικό για τους νέους της Θεσσαλονίκης και την εξέγερσή τους.

Μετά την επάνοδό του από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, κυκλοφόρησε η τριλογία του «Το Φύλλο», «Το Πηγάδι» και «Τ’ Αγγέλιασμα» (1961), η οποία τον επόμενο χρόνο τιμήθηκε με το «Βραβείο των Δώδεκα» (Ουράνη). Η τριλογία του αυτή θεωρείται από την κριτική ως η κορυφαία συνεισφορά του στα ελληνικά γράμματα.

Ήταν το 1966 που εκδόθηκε το μυθιστόρημα που έμελλε να γίνει το πιο διάσημο έργο του. Το «Ζ: Φανταστικό ντοκιμαντέρ ενός εγκλήματος», αναφέρεται στη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη από παρακρατικούς το 1963 στη Θεσσαλονίκη και οφείλει πολλά στην κινηματογραφική μεταφορά του από τον Κώστα Γαβρά με τον τίτλο «Ζ» (1969).

Στην περίοδο της δικτατορίας των συνταγματαρχών (1967-1974), ο Βασίλης Βασιλικός έζησε σε χώρες της δυτικής Ευρώπης και τη Νέα Υόρκη, αναπτύσσοντας αντικαθεστωτική δράση. Με τον μεγάλο έρωτά της ζωή του, την πρώτη του σύζυγο Μιμή, ίδρυσε τον εκδοτικό οίκο «8 1/2», από το οποίο εκδόθηκαν πολλά έργα του.

Η επιστροφή στην Ελλάδα και τα βραβεία

Στην περίοδο της δικτατορίας των συνταγματαρχών (1967-1974), ο Βασίλης Βασιλικός έζησε σε χώρες της δυτικής Ευρώπης και τη Νέα Υόρκη, αναπτύσσοντας αντικαθεστωτική δράση. Με την πρώτη του σύζυγο Μιμή ίδρυσε τον εκδοτικό οίκο «8 1/2» από το οποίο εκδόθηκαν πολλά έργα του.

Αμέσως μετά Μεταπολίτευση επέστρεψε στην Ελλάδα, αν και κατά διαστήματα έζησε στο εξωτερικό τα επόμενα χρόνια. Το 1977 έλαβε το βραβείο «Premio Mediterraneo Internazionale» στο Παλέρμο της Σικελίας για το μεταφρασμένο και στα ιταλικά μυθιστόρημά του «Ο Μονάρχης» (1974). Το 1980 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος (ο ίδιος δεν το αποδέχτηκε) για το έργο του «Το τελευταίο αντίο», μια ερωτική ιστορία-αναφορά στη ζωή του με τη σύντροφό του Μιμή, που εν τω μεταξύ είχε εγκαταλείψει τα εγκόσμια. Το μυθιστόρημα του αυτό μεταφέρθηκε στην τηλεόραση το 1995 (Mega) με πρωταγωνιστές την Καρυοφυλλιά Καραμπέτη και τον Γιώργο Κιμούλη.

Η πολιτική σταδιοδρομία

Με την ανάληψη της εξουσίας από το ΠΑΣΟΚ το 1981 ανέλαβε τη θέση του αναπληρωτή γενικού διευθυντή της ΕΡΤ, από την οποία παραιτήθηκε το 1984. Για χρόνια παρουσίαζε από την δημόσια τηλεόραση την εκπομπή για το βιβλίο «Άξιον Εστί». Από το 1994 έως το 1996 και από το 2014 έως το 2015 διετέλεσε δημοτικός σύμβουλος του Δήμου Αθηναίων. Το 1997, με απόφαση της κυβέρνησης Σημίτη διορίστηκε πρεσβευτής της Ελλάδας στην ΟΥΝΕΣΚΟ, τον πολιτιστικό βραχίονα του ΟΗΕ και παρέμεινε στην θέση αυτή έως το 2004. Στις εκλογές της 7ης Ιουλίου 2019, εξελέγη βουλευτής ως επικεφαλής του ψηφοδελτίου Επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ και ολοκλήρωσε την κοινοβουλευτική του θητεία στις 22 Απριλίου 2023.

Όλα αυτά τα χρόνια συνέχισε τη συγγραφική του δράση και το έργο του ξεπερνά πλέον τα 120 αυτοτελή έργα. Εκτός από τα πεζά του έχει εκδώσει ποιητικές και θεατρικά έργα.

«Αγαπώ αυτό το βιβλίο περισσότερο απ’ όσα έχω γράψει»

Ο ίδιος θεωρούσε ως το πιο σπουδαίο έργο του το μυθιστόρημα «Γλαύκος Θρασάκης», το οποίο άρχισε να γράφει την περίοδο της δικτατορίας και η οριστική του έκδοση κυκλοφόρησε το 2017.

«Αγαπώ αυτό το βιβλίο περισσότερο απ’ όσα έχω γράψει. Ο λόγος είναι απλός: είναι το μόνο μυθιστόρημα που υιοθετώ απόλυτα σαν έκφραση του εγώ ως τρίτου[…] Θα το έλεγα βιομυθιστόρημα, αυτομυθιστόρημα ή και αντιβιογραφία[…] Ο Γλαύκος Θρασάκης με συντροφεύει από τις αρχές της δεκαετίας του 1970» είχε πει σε μια συνέντευξη του.

Στο έργο αυτό ένας ανώνυμος βιογράφος-ερευνητής αναλαμβάνει να ανασυστήσει τη ζωή και το έργο του Γλαύκου Θρασάκη, λογοτεχνικό ψευδώνυμο του αινιγματικού συγγραφέα Λάζαρου Λαζαρίδη (1933-1978), που έζησε για χρόνια εξόριστος στο εξωτερικό και κυρίως να προσπαθήσει να εξιχνιάσει τον μυστηριώδη θάνατό του.

«Έχω αδικηθεί σφόδρα από την κριτική»

Σε συνεντεύξεις του είχε εκφράσει το παράπονο ότι η κριτική δεν τον έχει αντιμετωπίσει όπως τα χρόνια του πενήντα και του εξήντα. «Έχω αδικηθεί σφόδρα από την κριτική γενικά. Δεν ισχυρίζομαι ότι τα βιβλία που έχω γράψει μέχρι σήμερα, είναι καλά. Όμως δεν απασχόλησαν τους αρμόδιους, οι οποίοι στρέφουν το ενδιαφέρον τους σε άλλα έργα. Σε όλες τις κουλτούρες υπάρχουν «κλειστά κυκλώματα». Εμείς τα αναπτύξαμε καθ’ υπερβολήν».

Ο Βασίλης Βασιλικός ήταν παντρεμένος με την υψίφωνο Βάσω Παπαντωνίου και είχαν αποκτήσει μια κόρη, την Ευριδίκη.

Το πλούσιο έργο του Βασίλη Βασιλικού

(1949) Τα Σιλό, (μυθιστόρημα για την βουλγαρική κατοχή στην Καβάλα), (1976) Λαδιάς, (1983) Δωρικός, (2018) Εκδ. Gutenberg

(1950) Το καλοκαίρι του Ερωτόκριτου, (1974) εκδ. Ίκαρος

(1952) Ο άνθρωπος με το άδειο, (1976) εκδ. Καστανιώτης

(1953) Η διήγηση του Ιάσονα [Νουβέλα], ιδιωτική έκδοση, Θεσσαλονίκη, (1995) εκδ. Λιβάνη, (2011) εκδ. Γκοβόστη

(1953) Αναμνήσεις από τον Χείρωνα, (1974) Βιβλιοπωλείον της Εστίας

(1955) Το λιμάνι της αγωνίας, (1979) Λιβάνης-Νέα Σύνορα

(1956) Θύματα ειρήνης [Ιστορικό χρονικό], ιδιωτική έκδοση, Αθήνα, (2014) εκδ. Γκοβόστη

(1957) Μια ιστορία αγάπης εκδ. Εστία, (1975) Λιβάνης-Νέα Σύνορα, (1977) Βιβλιοπωλείον της Εστίας, (1996) εκδ. Λιβάνη

(1964) Οι φωτογραφίες, Βιβλιοπωλείον της Εστίας

(1965) Εκτός των τειχών

(1964) Η μυθολογία της Αμερικής [Ταξιδιωτικό], Βιβλιοπωλείον της Εστίας, (2012) εκδ. Γκοβόστη

(1966) Ζ, εκδ. Λιβάνη, (2008) εκδ. Ελευθεροτυπίας, (2011) Διόπτρα, (2016) Εκδ. Gutenberg

(1969) Λούνικ II

(1972) 20.20′ και Φίφτυ Φίφτυ

(1973) Ο μονάρχης

(1976) Εικοσιπενταετία, εκδ. Παπαζήση

(1976) Ο ιατροδικαστής, εκδ. Ερμής, (2002) εκδ. Λιβάνη και (2017[9]) εκδ. Ιωλκός

(1977) Οι ρεμπέτες και άλλα διηγήματα, εκδ. Χιωτέλλη & εκδ. Κέδρος (2019)[10]

(1981) Μαθήματα ανατομίας, εκδ. Θεμέλιο

(1982) Χρονογραφήματα, εκδ. Μπαρμπουνάκη

(1993) Μάγια, εκδ. Λιβάνη

(1994) Το φύλλο. Το πηγάδι. Τ’ αγγέλιασμα [Α΄ Κρατικό βραβείο της ομάδας των κορυφαίων Ελλήνων λογοτεχνών «έπαθλο Κώστας Ουράνης» το 1962], εκδ. Λιβάνη, (2007) εκδ. Τόπος

(1994) Les lotophages, εκδ. Kauffmann

(1994) Η φλόγα της αγάπης, εκδ. Λιβάνη

(1994) Το τελευταίο αντίο [Βραβεύτηκε με το Α΄ Κρατικό Βραβείο Διηγήματος το 1980], εκδ. Λιβάνη

(1995) Γλαύκος Θρασάκης, εκδ. Λιβάνη

(1995) Η ατέλειωτη επιστολή, εκδ. Λιβάνη

(1995) Ο τρομερός μήνας Αύγουστος, εκδ. Λιβάνη

(1995) Υπάρχουν όνειρα, εκδ. Λιβάνη

(1996) Δεν μετανιώνω για τα δάκρυα που έχυσα για σένα, εκδ. Λιβάνη

(1997) Αισθημάτων νομίσματα, εκδ. Λιβάνη

(1997) Τα φρύγανα του έρωτα, εκδ. Λιβάνη

(1998) Θύματα ειρήνης, εκδ. Λιβάνη

(1998) Καφενείο «Εμιγκρέκ». Υποθήκες Παπ – Πατ, εκδ. Λιβάνη

(1998) Τα δώρα της αγάπης, εκδ. Λιβάνη

(1998) Το ψαροντούφεκο, εκδ. Λιβάνη

(1999) Η μνήμη επιστρέφει με λαστιχένια πέδιλα, εκδ. Λιβάνη

(1999) Ο Ευρωπέος και η ωραία του υπερπέραν, εκδ. Λιβάνη

(1999) Ό Θάνατος του αμερικάνου, εκδ. Λιβάνη

(2000) Εσύ κι εγώ, εκδ. Λιβάνη

(2001) Εν πτήσει, εκδ. Λιβάνη

(2001) Τα καμάκια, εκδ. Λιβάνη

(2002) Παρίσι – Κορυδαλλός, εκδ. Λιβάνη

(2004) Έγκλημα στην Κοπεγχάγη, εκδ. Λιβάνη

(2005) Κ, Εμπειρία Εκδοτική

(2005) Οι ωραίοι Ωρεοί, εκδ. Ελληνικά Γράμματα

(2006) 290 πρόσωπα, εκδ. Ελληνικά Γράμματα

(2006) Οι λωτοφάγοι, εκδ. Ελληνικά Γράμματα

(2006) Τα ποιήματα, εκδ. Ελληνικά Γράμματα

(2007) Poste Restante, εκδ. Ελληνικά Γράμματα

(2007) Η απολογία του Ζ, Εμπειρία Εκδοτική

(2007) Μάθημα ανατομίας, εκδ. Ελληνικά Γράμματα

(2007) Ο Βάγγος απ’ τα Φάρσαλα έγινε αρχιγκάγκστερ, εκδ. Τόπος

(2008) Γλαύκος Θρασάκης, εκδ. Ελληνικά Γράμματα

(2008) Μπαλέτα λαϊκών χορών Ντόρας Στράτου, εκδ. Τόπος

(2008) Ντίβα, εκδ. Ηλέκτρα

(2009) Ανάπλους, Βιβλιοπωλείο «Η Θόλος»

(2009) Ο μονάρχης, εκδ. Μπαρτζουλιάνος Ι. Ηλίας

(2009) Οι φωτογραφίες, εκδ. Ελληνικά Γράμματα

(2009) Τρεις γυναίκες, εκδ. Άγκυρα

(2010) Foco d’ amor (Η φλόγα της αγάπης), εκδ. Τόπος

(2010) Οι γάτες της Rue d’ Hauteville, εκδ. Πατάκη

(2011) Εκτός των τειχών, εκδ. Ιβίσκος

(2011) Μνήμη από μελάνι, εκδ. Διόπτρα

(2011) Τα χαζά μπούτια, εκδ. Τόπος

(2011) Το τελευταίο αντίο, εκδ. Διόπτρα

(2012) 8 ½, εκδ. Παπαζήση

(2012) Έρως ανίκατε μάχαν, εκδ. Σύγχρονοι Ορίζοντες

(2012) Οι φωτογραφίες, Δ. Ο. Λαμπράκη

(2012) Όναρ ημερόφαντον, εκδ. Ι. Σιδέρης

(2013) Το ελικόπτερο, εκδ. Σύγχρονοι Ορίζοντες

(2014) Θύματα ειρήνης, εκδ. Γκοβόστη

(2014) Περί Λογοτεχνίας και Άλλων Δαιμονίων, εκδ. Gutenberg

(2015) Ημερολόγιο Θάσου, εκδ. Gutenberg

(2020) Ποιήματα [ανθολόγηση-επιμέλεια: Θανάσης Θ. Νιάρχος]