Βόλφγκανγκ Μούνχαου: «Τα λάθη του παρελθόντος στοιχειώνουν την Ευρώπη»

13:01 9/3/2025 - Πηγή: Τα Νεα

To είπαν «σχέδιο μπαζούκα» του νικητή των πρόσφατων εκλογών στη Γερμανία, του χριστιανοδημοκράτη Φρίντριχ Μερτς. Ο εν αναμονή καγκελάριος μιας χώρας «γνωστής για την επιφυλακτική πολιτική της κουλτούρα», όπως έγραψε η «Guardian», ετοιμάζεται να παρακάμψει τους νομικούς περιορισμούς στο δημόσιο χρέος για να αυξήσει τις αμυντικές της δαπάνες τα επόμενα χρόνια, καθώς η Ευρώπη επιδιώκει στρατηγική αυτονομία από τις Ηνωμένες Πολιτείες. «Πρόκειται για μια τεκτονική αλλαγή στη Γερμανία», παρατηρεί ο Βόλφγκανγκ Μούνχαου,

πρώην αρθρογράφος των «Financial Times», ειδικός στα ευρωπαϊκά ζητήματα και ιδρυτής της ιστοσελίδας eurointelligence.

«Εάν κοιτάξουμε τις ΗΠΑ, ξοδεύουν 3,5% του ΑΕΠ σε αμυντικές δαπάνες και πολύ πιο αποτελεσματικά από τους Ευρωπαίους – παράγουν μόνο ένα άρμα μάχης, την ώρα που στην Ευρώπη έχουμε 12 διαφορετικά. Ξοδεύουν περισσότερα αλλά και πιο αποτελεσματικά. Βέβαια, εκείνοι δεν έχουν κοινωνική πολιτική, δεν ασχολούνται ιδιαίτερα με τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια. Εδώ στην Ευρώπη δεν συζητήσαμε ποτέ σοβαρά τις αμυντικές δαπάνες και τώρα καλούμαστε να πληρώσουμε το τίμημα. Στη Γερμανία τώρα, υπάρχει αυτή η πρόταση για δαπάνες ύψους 400 δισ. ευρώ για την άμυνα, μέσω ενός νομικού τρικ. Ομως είναι λεφτά δανεισμένα, οι Ευρωπαίοι δανείζονται τα χρήματα για τις αμυντικές δαπάνες. Ζητάμε δηλαδή, από τις μελλοντικές γενιές να πληρώσουν την άμυνά μας. Είμαι υπέρ της χαλάρωσης για το χρέος εάν πρόκειται να συμπεριλάβει κρίσιμες υποδομές και παραγωγικές επενδύσεις, όπως τηλεπικοινωνίες και τέτοια. Ομως η άμυνα δεν πρέπει να χρηματοδοτείται μέσω χρέους. Αρα πάμε από έναν εφησυχασμό στον άλλον χωρίς πραγματική στρατηγική. Δεν δρούμε. Μόνο αντιδρούμε στα όσα κάνουν οι ΗΠΑ».

Εχοντας καλύψει επί πολλά χρόνια θέματα της Ευρωπαϊκής Ενωσης και της πατρίδας του της Γερμανίας, με εξειδίκευση στην οικονομία, ο Μούνχαου έγραψε ένα βιβλίο που σόκαρε πολλούς με τίτλο «Καπούτ: Το τέλος του γερμανικού θαύματος», όπου περιγράφει πώς η γερμανική οικονομία έχει φτάσει στα όριά της και πώς αυτή η κατάρρευση ήταν μια διαδικασία αρκετών δεκαετιών. Το βιβλίο κυκλοφόρησε τέλη Νοεμβρίου αλλά μόλις τρεις μήνες αργότερα βρισκόμαστε σε έναν νέο κόσμο, με καταιγιστικές αλλαγές. «Πρέπει να γράψω ένα άλλο», μας λέει γελώντας. «Τα πράγματα τρέχουν πολύ γρήγορα. Κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει αυτά που ζούμε. Στο βιβλίο δεν προσπάθησα να προβλέψω, αλλά να εξηγήσω τι έχει συμβεί μέχρι τώρα».

Αυτά που περιγράφει προκαλούν την κοινή αντίληψη για την καλοκουρδισμένη γερμανική οικονομία που επέβαλε, μέχρι τώρα, τους όρους της σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Σκιαγραφεί την εικόνα μιας οικονομίας και ενός πολιτικού συστήματος που είναι δυσλειτουργικά σε σημείο «καπούτ». «Ο καγκελάριος Σολτς έκανε λόγο για Zeitenwende, για σημείο καμπής. Ομως όλο αυτό το βλέπω με μεγάλο σκεπτικισμό, διότι υπάρχει μια βαθιά κουλτούρα, για παράδειγμα, εναντίον του ψηφιακού κόσμου, μια αντιτεχνολογική προκατάληψη στη σχολική εκπαίδευση, έλλειψη διάθεσης για καινοτομία στα πανεπιστήμια και τεράστια γραφειοκρατία», λέει. «Ο νεομερκαντιλισμός της Ανγκελα Μέρκελ, όταν οι γερμανικές εξαγωγές “απογειώθηκαν όσο ποτέ άλλοτε”, παρείχε μια διέξοδο για τις εξαγωγές προκειμένου να αντισταθμίσει τις χαμηλές επενδύσεις κατά τη διάρκεια της 16χρονης καγκελαρίας της. Αυτό δεν είναι πολιτική. Είναι ένα σύστημα. Και όλοι στη Γερμανία το υποστήριζαν. Χρειάζεται να αλλάξουν πάρα πολλά».

Η αυτοκινητοβιομηχανία διοικεί

Η γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία θεωρείται ως η ακριβής μεταφορά για την κατάσταση της μεγαλύτερης οικονομίας της Ευρώπης. Οι πρόσφατες ανακοινώσεις της Volkswagen, της μεγαλύτερης αυτοκινητοβιομηχανίας της χώρας, ότι σχεδιάζει να κλείσει εργοστάσια και να απολύσει εργαζομένους έγινε γρήγορα σύμβολο της τρέχουσας πολιτικής και οικονομικής δυσφορίας της Γερμανίας – και ενός αβέβαιου μέλλοντος. Η αυτοκινητοβιομηχανία παίζει κεντρικό ρόλο στο «Kaput», στην αποδόμηση του γερμανικού μοντέλου από τον Μούνχαου. «Δεν διατυπώνω μια θεωρία συνωμοσίας όταν λέω ότι η αυτοκινητοβιομηχανία διοικεί τη Γερμανία», τονίζει. «Οταν ο κλάδος αυτός αρχίσει να παρακμάζει, το ίδιο συμβαίνει και στη χώρα. Η αυτοκινητοβιομηχανία έχει δύο ζητήματα. Το ένα είναι η ανταγωνιστικότητα που προκύπτει από τους υψηλούς μισθούς και τις συνθήκες εργασίας και το άλλο είναι ότι έχει αλλάξει η φύση του προϊόντος – η Γερμανία είναι υπερβολικά αναλογική, δεν έχει επενδύσει στις νέες τεχνολογίες, την ώρα που η Κίνα καλπάζει. Το Βερολίνο υποτίμησε την απειλή από τα ηλεκτρονικά αυτοκίνητα και τώρα το πληρώνει».

Στο βιβλίο του ο δημοσιογράφος τονίζει με κάθε τρόπο πως τα προβλήματα της γερμανικής οικονομίας δεν είναι καινούργια. «Η παρακμή της Γερμανίας είναι παρόμοια με την παρακμή της Ευρώπης. Πάει πολύ πίσω. Οταν έχεις πρόβλημα πρέπει να το λύνεις, δεν μπορείς να προσποιείσαι ότι δεν υπάρχει. Η Γερμανία αυτό έκανε. Τα πράγματα πήγαιναν πολύ καλά τις δεκαετίες του ’50 και του ’60, και μετά στις δεκαετίες του ’80 και του ’90 όταν υπήρχε αρκετή καινοτομία σε τομείς όπως η χημική μηχανολογία. Στη δεκαετία του ’90 είδαμε βελτιώσεις στις διεθνείς αλυσίδες ζήτησης και η Γερμανία επωφελήθηκε. Υπήρχε κρίση στις αρχές της δεκαετίας του 2000, κρίση ανταγωνισμού στην οποία η Γερμανία ανταποκρίθηκε με αλλαγές στην αγορά εργασίας αλλά ήταν μικρές. Ηδη στις αρχές του 2000 η Γερμανία άρχιζε να αποσυνδέεται από την παγκόσμια οικονομία σε κάποιους τομείς επειδή δεν επένδυε στο Διαδίκτυο. Δεν είχε σύγχρονες εταιρείες όπως η Google, η Facebook, η Amazon. Δεν ακολούθησε, συνέχισε να βασίζεται στις παλιές βιομηχανίες».

Η ελληνική κρίση

Ομως υπήρξαν εξελίξεις που τη βοήθησαν. «Εκείνη την εποχή η Γερμανία στάθηκε τυχερή. Υπήρχαν 4-5 πράγματα που συνέβαλαν, όπως η διεύρυνση της ΕΕ στην Ανατολική Ευρώπη που μείωσε το κόστος στις αλυσίδες παροχής, από την οποία οι γερμανικές εταιρείες επωφελήθηκαν. Μετά ήταν η ελληνική κρίση – η ισοτιμία του ευρώ έπεσε κατά 20%-30%, δεν υπήρχε πληθωρισμός και έτσι οι γερμανικές εταιρείες έγιναν πιο ανταγωνιστικές. Οι μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας που είχε ξεκινήσει ο Γκέρχαρντ Σρέντερ επίσης βοήθησαν, υπήρχε μεγαλύτερη ευελιξία για τις εταιρείες, ιδιαίτερα τις μεγάλες. Τα πράγματα πήγαιναν καλά για τη Γερμανία. Μέχρι το 2017. Τότε συνέβη το Brexit. Το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν η πηγή του μεγαλύτερου πλεονάσματος εξαγωγών εκείνη την εποχή. Αυτό άλλαξε. Οι γερμανικές εταιρείες άρχισαν να επανεθνικοποιούν τις αλυσίδες προσφοράς. Μετά ήρθε η πανδημία, που κατέστρεψε τις αλυσίδες αυτές και οι γερμανικές επιχειρήσεις υπέστησαν μεγάλες ζημιές. Δεν επανήλθαν όλες. Ακολούθησε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, που αποκάλυψε τις αδυναμίες στην ενέργεια, και οδήγησαν στην άνοδο των τιμών. Πληρώσαμε πολιτικές των περασμένων δεκαετιών όπως την κατάργηση της χρήσης πυρηνικής ενέργειας, την εξάρτηση από το ρωσικό αέριο, τη μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που, ναι μεν, ήταν σωστή αλλά και ριψοκίνδυνη με τον τρόπο που έγινε σε βάρος άλλων ειδών ενέργειας, καθώς έγινε χωρίς back up. Μπορεί να το κάνεις εάν έχεις εναλλακτικό σύστημα, κάτι που δεν υπήρχε».

Ιδιότυπος προστατευτισμός

Ολα αυτά έγινε προσπάθεια να διορθωθούν; «Η γερμανική οικονομία βρίσκεται σε σταθερή πτώση από το 2017. Και συνεχίζεται. Οι δασμοί που θα επιβάλλει η κυβέρνηση Τραμπ στην Ευρώπη – η συζήτηση είναι για 25% – είμαι σίγουρος ότι θα αφορά τα αυτοκίνητα, αλλά και τη φαρμακοβιομηχανία και τα χημικά που είναι οι βασικές εξαγωγές της Ευρώπης. Μπορεί να το κάνει και σε άλλα προϊόντα. Οι Αμερικανοί αγοράζουν περισσότερα αγροτικά προϊόντα από την Ευρώπη από όσα αγοράζουμε εμείς από εκείνους. Στην Αμερική ένα αυτοκίνητο κοστίζει το μισό απ’ όσο στην Ευρώπη. Και η διαφορά δεν είναι μόνο στους δασμούς, υπάρχει και το κανονιστικό πλαίσιο. Τα ευρωπαϊκά αυτοκίνητα χρειάζεται να έχουν καλύτερα φρένα σε σύγκριση με τα αμερικάνικα, γιατί εδώ στην Ευρώπη το όριο ταχύτητας είναι πολύ μεγαλύτερο. Αρα χρειάζονται φρένα ανώτερης ποιότητας. Γι’ αυτό οι Γερμανοί δεν αλλάζουν τα όρια ταχύτητας, δεν έχει να κάνει με την ελευθερία, είναι για να παραμείνει υψηλή η τιμή των αυτοκινήτων. Αν θεσπιστεί κατώτερο όριο ταχύτητας θα μπορούν και άλλες, πιο φθηνές, αυτοκινητοβιομηχανίες όπως οι νοτιοκορεάτικες να ανταγωνιστούν τις γερμανικές επί ευρωπαϊκού εδάφους. Αντίθετα τώρα, ακόμα και κορεάτικα αυτοκίνητα πρέπει να χρησιμοποιούν γερμανικά ανταλλακτικά για να μπορούν να αναπτύσσουν τόσο μεγάλες ταχύτητες». Μπορούμε να πούμε ότι είναι μια μορφή ιδιότυπου προστατευτισμού; «Φυσικά. Ομως τώρα αυτό το πλεονέκτημα καταργείται λόγω των αυτοκινούμενων οχημάτων, διότι δεν θα μπορούν να αναπτύξουν τέτοιες ταχύτητες. Πρόκειται για έναν κόσμο τον οποίο η γερμανική ηγεσία δεν είχε φανταστεί και δεν φαίνεται ακόμα έτοιμη να αντιμετωπίσει αυτή τη μεγάλη πρόκληση».

Η ενεργειακή εξάρτηση της Γερμανίας από τη Ρωσία αποδεικνύεται σήμερα μοιραία. «Ο Γκέρχαρντ Σρέντερ την ξεκίνησε ως καγκελάριος. Νωρίτερα όταν ήταν πρωθυπουργός του κρατιδίου της Κάτω Σαξονίας, που είναι μέτοχος της Volkswagen, ήταν μέλος του ΔΣ της εταιρείας. Είναι γνωστό πλέον, ότι τις μεταρρυθμίσεις του Σρέντερ για το κοινωνικό κράτος, τις συνέταξε ουσιαστικά στέλεχος της εταιρείας αυτής. Ως καγκελάριος έκλεισε συμφωνία γερμανικών ενεργειακών εταιρειών, στις οποίες ήταν στελέχη πρώην υπουργοί του, με τη Ρωσία. Ακολούθησε η Μέρκελ η οποία στήριξε την πολιτική του αγωγού Nord Stream. Δηλαδή τόσο οι Σοσιαλδημοκράτες όσο και οι Χριστιανοδημοκράτες στήριξαν τη συγκεκριμένη προσέγγιση. Από όλα αυτά κατανοείτε πως η γερμανική οικονομία δεν μοιάζει με άλλες. Παρά το μέγεθος της χώρας εξαρτάται από πολύ μικρό αριθμό επιχειρήσεων».

Η σχέση µε τις ΗΠΑ

Υπάρχει και το θέμα του μεγάλου εμπορικού πλεονάσματος με τις ΗΠΑ. «Είναι όντως τεράστιο, άνω των 200 δισ. δολαρίων. Στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, η Ευρώπη μπήκε σε λιτότητα και άρα δημιουργήθηκαν μεγάλα εμπορικά πλεονάσματα με τον υπόλοιπο κόσμο. Ο Τραμπ ασχολείται με αυτό. Δελεάζει τις εταιρείες να πάνε στις ΗΠΑ αλλιώς οι δασμοί που θα επιβάλλει είναι πολύ μεγάλοι. Αυτό λειτουργεί ως σοκ, πολλές εταιρείες θα πάνε στις ΗΠΑ και αυτό σημαίνει πολύ πιο αργή ανάπτυξη στην Ευρώπη. Οταν ο αμερικανός πρόεδρος, μέσα στις επόμενες εβδομάδες, επιβάλει οικονομικούς δασμούς στην Ευρώπη, τα πράγματα θα σοβαρέψουν πολύ. Σκεφτείτε: θα πρέπει να ξοδέψουμε πολλά περισσότερα για την άμυνα, θα κερδίζουμε πολύ λιγότερα από τις εξαγωγές μας. Δεν είμαι αισιόδοξος. Δεν βλέπω να διεξάγεται μια έξυπνη συζήτηση για το πώς η Ευρώπη θα γίνει πιο ανεξάρτητη, πιο παραγωγική, στραμμένη στο μέλλον. Νομίζω ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση βαδίζει σε λάθος κατεύθυνση εδώ και καιρό. Και έφτασε η στιγμή όπου όλα τα πράγματα που δεν κάναμε στο παρελθόν, ήρθαν να μας στοιχειώσουν».

ΕΕ χωρίς στρατηγική νίκης

Πότε έπρεπε, κατά τη γνώμη του, να έχουν ληφθεί κρίσιμες αποφάσεις. «Η ΕΕ χρειαζόταν δημοσιονομική ένωση, τραπεζική ένωση – δομές που έπρεπε να έχουν δημιουργηθεί γύρω στο 2010-2012. Θα είχαν λυθεί πολλά μακροοικονομικά προβλήματα. Θα υπήρχε λιγότερη λιτότητα, θα υπήρχε χώρος για πολιτικές παρόμοιες με αυτές των ΗΠΑ, θα ήμασταν πολύ πιο ανεξάρτητοι. Το 2014, όταν ο Πούτιν εισέβαλε στην Κριμαία, θα έπρεπε να έχουμε κατανοήσει ότι χρειάζεται επειγόντως να ενισχύσουμε τις άμυνές μας. Η αμυντική πολιτική χρειάζεται πολύ χρόνο. Εάν αυξήσεις τις αμυντικές σου δαπάνες από το 1,5% του ΑΕΠ στο 2%, χρειάζονται περίπου 5 χρόνια, διότι πρέπει να οικοδομήσεις τις αμυντικές σου δυνατότητες και να φτιάξεις την αμυντική βιομηχανία. Εάν ξεκινήσουμε σήμερα, ίσως είμαστε έτοιμοι το 2030. Δεν έχει να κάνει με την Ουκρανία. Εχει να κάνει με εμάς και τη Ρωσία στο απώτερο μέλλον. Στο άμεσο μέλλον βλέπουμε ότι ο Τραμπ θα κάνει ό,τι θέλει. Θα κάνει ειρήνη με τον Πούτιν και η Ουκρανία θα πρέπει να αποδεχτεί την ήττα της επειδή δεν διαθέτει κάποια άλλη στρατηγική. Η ΕΕ δεν έχει στρατηγική για νίκη, ας μην κοροϊδευόμαστε».

Ψηφίζοντας τον πιο θυµωµένο

Και πώς θα χρηματοδοτήσουμε τις αμυντικές δαπάνες αν όχι μέσω χρέους; «Για μόνιμη αύξηση αμυντικών δαπανών πρέπει να ληφθούν σκληρές αποφάσεις όπως αύξηση φόρων ή μικρότερες δαπάνες στην κοινωνική πολιτική ή το περιβάλλον». Ομως αυτό οδηγεί στην ενίσχυση των λαϊκιστών. «Οι λαϊκιστές ενισχύονται επειδή γίνεται λανθασμένη διαχείριση της οικονομίας. Η διαχείριση είναι λάθος από την εποχή της ελληνικής κρίσης χρέους: χαμηλή παραγωγικότητα, είμαστε πίσω στην καινοτομία, οι νέοι δεν έχουν προοπτική ευημερίας καλύτερη από τους γονείς τους. Είναι μια ζοφερή προοπτική και οι λαϊκιστές και η Ακροδεξιά εκμεταλλεύονται την απογοήτευση. Αυτό είναι το αποτέλεσμα της αποτυχίας μας να έχουμε μια λειτουργική οικονομία. Το είδαμε και στις ΗΠΑ όπου πολλοί ψηφοφόροι που αισθάνθηκαν στο περιθώριο οικονομικά και ότι δεν έχουν ελπίδα, ψήφισαν τον πιο θυμωμένο. Οχι ότι ο Τραμπ θα τους βοηθήσει πραγματικά. Αλλά βγάζει νόημα το ότι θυμωμένοι πολιτικοί όπως ο Τραμπ κερδίζουν εκλογές, όταν όλοι οι άλλοι αποτυγχάνουν».

Τελικά τι μπορεί να γίνει; «Η μόνη λύση πιστεύω ότι είναι όσα προτείνει ο Μάριο Ντράγκι στην έκθεσή του. Χρειαζόμαστε 800 δισεκατομμύρια σε επενδύσεις κάθε χρόνο. Χρειάζεται μια επιχειρηματική επανάσταση, να διαμορφώσουμε υποδομές που θα μετατρέψουν τις νεοφυείς επιχειρήσεις σε γίγαντες. Και αυτό δεν το διαθέτουμε ακόμα».