“H πόλη και η πόλη” των Χρήστου Πασσαλή και Σύλλα Τζουμέρκα

11:56 5/4/2022 - Πηγή: InStyle

Τίποτα δεν μας είχε προετοιμάσει για αυτό που θα βιώναμε στην προβολή της ταινίας «Η πόλη και η πόλη», των Χρήστου Πασσαλή και Σύλλα Τζουμέρκα, στην αίθουσα της Λυρικής. Είχαμε διαβάσει τα δελτία τύπου και τις ανταποκρίσεις από το Φεστιβάλ Βερολίνου, όπου έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της, είχαμε μάθει για την ενθουσιώδη υποδοχή της, αλλά δεν μπορούσαμε να φανταστούμε ότι επί μιάμιση ώρα θα παρακολουθούσαμε την περιήγηση στην τραγική ιστορία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης

μαρμαρωμένοι, σοκαρισμένοι και απόλυτα σιωπηλοί.

Αρκετοί έχουν μια αμυδρή εικόνα για το ξεκλήρισμα της εβραϊκής κοινότητας της πόλης- από τους 46.000 ανθρώπους που την αποτελούσαν επέζησαν οι 1000. Χάθηκε το 96%. Αρκετά λιγότεροι, όμως, γνωρίζουν ότι αυτήν την αποτρόπαια εξαφάνιση δεν την υπέγραψαν αποκλειστικά οι ναζιστικές δυνάμεις του Χίτλερ. Ελάχιστοι ξέρουν ότι μέρος του ΑΠΘ, του πολυαγαπημένου μας πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης, στέκεται πάνω στο βάρβαρα ισοπεδωμένο εβραϊκό νεκροταφείο. Σχεδόν κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί ότι η σκόνη από τα οστά των νεκρών χρησιμοποιήθηκε κάποτε, σε διάφορες κατασκευές, ως οικοδομικό υλικό.

Οι δύο δημιουργοί του δραματοποιημένου ντοκιμαντέρ (μια συμπαραγωγή της ΕΛΣ και της Homemade Films, με τη συνεργασία του Φεστιβάλ Kινηματογράφου Θεσσαλονίκης, που υπογράφει η Μαρία Δρανδάκη, σε επιμέλεια Ορέστη Ανδρεαδάκη) στηρίχθηκαν σε αρχεία, έρευνες και μαρτυρίες. Προκειμένου να ενώσουν τη Θεσσαλονίκη του προηγούμενου αιώνα με τη Θεσσαλονίκη του σήμερα, χώρισαν το έργο τους σε έξι κεφάλαια, βασίστηκαν σε ένα καταπληκτικό επιτελείο ηθοποιών, μεταξύ των οποίων η συγκλονιστική Θέμις Μπαζάκα, ο Αργύρης Ξάφης, η Αγγελική Παπούλια, η Νίκη Παπανδρέου, η Μαρίσσα Τριανταφυλλίδου και ο Λαέρτης Μαλκότσης, και απέφυγαν με κάθε τρόπο τη μελό προσέγγιση και τον διδακτισμό.

Η ταινία τους είναι σκληρή και απαιτεί γερό στομάχι, παρόλο που η φρίκη περισσότερο υπονοείται παρά οπτικοποιείται. Οι ήρωές τους, ερωτευμένοι, αυστηροί, χαρούμενοι, τρομαγμένοι, πονεμένοι, σαστισμένοι, γενναίοι ή παραδομένοι, εμφανίζονται και χάνονται ταξιδεύοντας στον χρόνο, πότε σε ασπρόμαυρα, πότε σε έγχρωμα πλάνα. Η αφήγηση είναι ένα σύνολο αποσπασματικών ματιών, που όμως συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους και σχηματίζουν το νήμα που ενώνει την πόλη του χτες με την πόλη του σήμερα. Τα δραματοποιημένα θραύσματα διακόπτονται από σοκαριστικές φωτογραφίες και ακόμα πιο σοκαριστικά στοιχεία.
Οι ήχοι έχουν αναλάβει κυρίαρχο ρόλο στη δημιουργία συναισθημάτων: οι γλώσσες (τουρκικά, ποντιακά, εβραϊκά, γαλλικά, ελληνικά) εναλλάσσονται διαρκώς. Μια κραυγή θα σε αναγκάσει να μαντέψεις την αόρατη εικόνα. Ο ανελέητος θόρυβος ενός τρακτέρ θα σου τριβελίσει το μυαλό. Ένα τραγούδι θα συνοδέψει τρυφερά και μακάβρια την πομπή των μελλοθάνατων. Επαναλαμβανόμενοι κρότοι, πυροβολισμοί. «Η πόλη και η πόλη» δεν θα σε αφήσει να ησυχάσεις ούτε στιγμή.

Όλη η ταινία παίζει με τις αντιθέσεις: η ωμότητα απέναντι στη γαλήνια αρμονία της φύσης. Ένας τρυφερός χορός απέναντι στον εξευτελισμό. Ένα γράμμα με λόγια ανόθευτης μητρικής αγάπης απέναντι σε μια εκτέλεση. Η τιμωρία των ενόχων τη δεκαετία του ΄50 σε αντιδιαστολή με μια ανέμελη, κιτς βραδιά διασκέδασης της δεκαετίας του ΄80- τότε που όλα έμοιαζαν να έχουν θαφτεί και ξεχαστεί για πάντα.
Είχαμε, όμως, το δικαίωμα να ξεχάσουμε; Αυτό είναι ένα από τα ερωτήματα που σε ακολουθούν όταν πέφτουν οι τίτλοι τέλους και επιστρέφεις σε μια πραγματικότητα που δεν απέχει και πολύ από όσα μόλις παρακολούθησες. Σήμερα, οι πρωταγωνιστές είναι άλλοι, όμως το έργο είναι παρόμοιο: ο καινούριος πόλεμος δίπλα μας και η αυξανόμενη βία γύρω μας μαρτυρούν ότι δεν απομακρυνθήκαμε ποτέ ολοκληρωτικά από το σκηνικό της ανεξήγητης διχόνοιας και της φονικής σκληρότητας, ότι ίσως είμαστε ακόμα εκεί, και ότι οι ρόλοι των θυτών και των θυμάτων θα εναλλάσσονται αέναα, όπως το σκοτάδι και το φως στην ανεξερεύνητη, αινιγματική ψυχή του ανθρώπου.

Info: Πριν συνεχίσει το ταξίδι της στη Νέα Υόρκη, «Η πόλη και η πόλη» θα προβληθεί, σε διανομή της Weirdwave, στον αθηναϊκό κινηματογράφο «Άστορ», τη Δευτέρα 11 και τη Δευτέρα 18 Απριλίου (θα ακολουθήσουν συζητήσεις με τους συντελεστές). Στη Θεσσαλονίκη θα προβάλλεται από την Πέμπτη 7 Απριλίου στον κινηματογράφο «Ολύμπιον».

Πηγή: real.gr / Μαρίνα Τσικλητήρα