Η Αντισυμβατική & Πρωτοπόρα Ραφίκα Σαουίς

18:13 27/9/2021 - Πηγή: InStyle

Μπορεί το σπουδαίο θεατρικό βραβείο Ιψεν να την έκανε γνωστή διεθνώς, η Ραφίκα Σαουίς όμως έχει ήδη διακριθεί για το έργο και το ταλέντο της σε όλο τον κόσμο, ενώ τα σχέδιά της για το άµεσο µέλλον είναι σίγουρα κάτι που θέλουµε να παρακολουθήσουµε, καθώς η τέχνη έχει ανάγκη από δηµιουργούς που οραµατίζονται και καταφέρνουν να υλοποιούν ένα καλύτερο αύριο για τον χώρο που τόσο αγαπούν.

Θεωρείστε από τους πιο πρωτοποριακούς και σημαντικούς νέους δηµιουργούς

και περφόρµερ, µε συµµετοχή στη θεατρική Μπιενάλε της Βενετίας το 2017, στο Εθνικό Θέατρο της Νορβηγίας, µε την κατάκτηση του βραβείου Υποτροφίας Ιψεν από τα οµώνυµα νορβηγικά βραβεία, µε υποτροφίες και χορηγίες (grants), όπως του οργανισµού ΝΕΟΝ, µε συνεργασίες µε το Lincoln Center Theater, το YCA του θεάτρου Maxim Gorki της Γερµανίας και µε το πανεπιστήµιο του Πουέρτο Ρίκο. Εχετε επίσης παρουσιάσει δικές σας περφόρµανς στην Αµερική, στο Μεξικό, στο Πουέρτο Ρίκο και στη Γερµανία, ενώ στην Ελλάδα έχετε συνεργαστεί µε σηµαντικούς οργανισµούς και ιδρύµατα, όπως η Εθνική Λυρική Σκηνή, το ΕΜΣΤ, το Μουσείο Μπενάκη, το Εθνικό Θέατρο κ.ά. Πόσο πιστεύετε ότι µπορεί ένας καλλιτέχνης να τα καταφέρει στην ανεξάρτητη διεθνή σκηνή µόνος του και πόσο αφορά το ελληνικό κοινό ο πειραµατισµός που διακρίνει τη δουλειά σας;

Ευχαριστώ πολύ καταρχήν για την αναφορά στους σταθµούς της δουλειάς µου. ∆εν θεωρώ τη δουλειά µου περισσότερο ή λιγότερο πειραµατική από τη δουλειά οποιουδήποτε δηµιουργού ή ερµηνευτή στον χώρο των παραστατικών τεχνών, κι αυτό γιατί σε κάθε δουλειά ο καθένας καταθέτει µια νέα, ιδιαίτερη ανάγνωση, τη δική του. Το θέατρο διαρκώς εξελίσσεται και εµπλουτίζεται µε νέες αναγνώσεις και νέες εµπειρίες. Ετσι, κατά µία έννοια, ο πειραµατισµός είναι αυτονόητος σε κάθε παραγωγή και απαραίτητος για την εξέλιξη της θεατρικής τέχνης. Η δική µου δουλειά διακρίνεται από διακαλλιτεχνικά χαρακτηριστικά. Χρησιµοποιεί την εικαστική γλώσσα αλλά επικεντρώνεται και στο σώµα. ∆εν µου αρέσει απλώς να λέω µια ιστορία, έχω την ανάγκη να τοποθετήσω την ιστορία αυτή σ’ έναν κόσµο. Κατασκευάζω λοιπόν και το περιβάλλον της ιστορίας. Προσπαθώ µετά να δω πώς η ανθρώπινη εµπειρία που διηγείται το έργο, η ιστορία που αφηγούµαι, αγγίζει και υπάρχει στο σώµα. Πού κατοικούν οι µνήµες και οι πόνοι µας στο σώµα. Οταν λοιπόν παρουσιάζω ένα έργο, µε ενδιαφέρει να δηµιουργήσω και το περιβάλλον του, και εκεί µπαίνει η εικαστική γλώσσα. ∆εν εστιάζω δηλαδή µόνο στη σηµαντική σκηνογραφία, αλλά και στην κατασκευή ενός διαδραστικού κόσµου/εγκατάστασης. Επίσης, µε ενδιαφέρει η συναισθηµατική µνήµη στο σώµα µας και πώς αυτό αντιδρά, από µικρές ανεπαίσθητες κινήσεις και ρυθµούς µέχρι και µεγαλύτερες αντιδράσεις. Βλέπω σηµαντικές για εµένα αναγνώσεις έργων στο θέατρο από πολλούς συναδέλφους µου. Και στην Ελλάδα νοµίζω ότι υπάρχει µια πολύ ενδιαφέρουσα θεατρική σκηνή, µε πολλές και ετερόκλητες φωνές που δηµιουργούν την απαραίτητη και αναγκαία πολυχρωµία. Μου αρέσει πολύ να συνεργάζοµαι µε συναδέλφους ερµηνευτές και σκηνοθέτες, αλλά και µε καλλιτέχνες από κάθε τοµέα της τέχνης, γιατί η ανταλλαγή εργαλείων, η συνύπαρξη, η συµµετοχή, η ενσυναίσθηση και η συνέργεια είναι νοµίζω η µόνη διέξοδος σε αυτές τις τόσο σκοτεινές και περίεργες µέρες που ζούµε όλοι. Πιστεύω πολύ στην έννοια της συνύπαρξης, έστω κι αν υπάρχει ελάχιστη συσχέτιση. Πιστεύω στην έννοια της κοινότητας και µε κάνει να αισθάνοµαι ασφαλής σε κάθε πλαίσιο. Ως γυναίκα, έχω περάσει πολλές δυσκολίες λόγω της πατριαρχίας και των κυριαρχικών συναισθηµάτων που υπάρχουν δυστυχώς ακόµα στις κοινωνίες µας. Ωστόσο, έπειτα από πολλές πόρτες που µου έκλεισαν στη µούρη ως αντίποινα επειδή κράτησα τη θέση µου, θεωρώ ότι η επιµονή, η πίστη σε αυτό που αγαπάς, η χαρά να συνεχίζεις να ονειρεύεσαι αλλά και η συνέργεια και η συνύπαρξη µε πολλούς «οµοϊδεάτες» στον εργασιακό µου χώρο µε έχουν βοηθήσει να µη χάσω τον δρόµο µου και να συνεχίζω µπροστά – η συνύπαρξη δηλαδή είναι τα ψωµάκια στο µονοπάτι… Είµαι φυσικά τυχερή γιατί δεν έπεσα θύµα µιας ανεξέλεγκτης κατάστασης, όπως έχει συµβεί σε πολλούς ανθρώπους. Η απάντησή µου λοιπόν σε σχέση µε την ανεξάρτητη σκηνή είναι η συνύπαρξη και ο διάλογος µεταξύ καλλιτεχνών. Επίσης, ονειρεύοµαι ένα Υπουργείο Πολιτισµού που δηµιουργεί τις δοµές ώστε να εξάγει τον σύγχρονο πολιτισµό του καθώς και να ενώνει στην ευρωπαϊκή σκηνή ανεξάρτητες ή κρατικές δοµές µε σκοπό τον διαρκή διάλογο και την ανταλλαγή εργαλείων. ∆εν αρκεί µονάχα το πρώτο στάδιο παραγωγής, που είναι η χρηµατοδότηση. Εστω κι αν αυτό είναι φυσικά η κινητήριος δύναµη.

REDValentino φόρεµα και φούστα, attica. Σουτιέν από προσωπική συλλογή. Kurt Geiger µποτάκια, attica.

Υπήρξατε µαθήτρια του σπουδαίου Βρετανού θεατρανθρώπου Bruce Myers. Τι κερδίσατε κοντά του;

Ο Bruce Myers ήταν πρωταγωνιστής και 40 χρόνια συνοδοιπόρος του Peter Brook. Στην πρώτη πρόβα που κάναµε για ένα έργο που ήθελε να ανεβάσουµε, µε τίτλο Πατεράδες και κόρες στον Σαίξπηρ, µια δική του θεατρική διασκευή, µου λέει: «Τι έφερες τον τόμο του Σαίξπηρ; ∆εν θα κάνουµε ανάγνωση. Θα παίξουµε». «Μα», του λέω, «πώς θα παίξουµε αφού δεν ξέρω ακόµα τα λόγια, είναι η πρώτη πρόβα». «Θα σηκωθούµε, όπως κάναµε όταν ήµασταν παιδιά, µε τα κείµενα στα χέρια και µε µπόλικη φαντασία, και θα παίξουµε». Αυτός ήταν ο Myers. Το παιχνίδι έχει κανόνες, δεν είναι χαοτικό. Είναι πάντα οργανωµένο, αλλά το δικαίωµα στο παιχνίδι είναι τόσο σηµαντικό για τον ηθοποιό. Κάτι άλλο που µου έµαθε ο Myers είναι να µη χρειάζεται να βλέπω τον εαυτό µου ηθοποιό ή σκηνοθέτη. Πίστευε πως στην τέχνη δεν χωράνε ταµπέλες, ειδικά όταν πρόκειται για δύο κοµµάτια που συµπληρώνουν ένα.

Ποια η εµπειρία σας µε τους έφηβους πρόσφυγες για την παράσταση Europeana; Πόσο εύκολο ήταν να τους κάνετε να συµµετάσχουν και να µοιραστούν την ιδέα σας;

H Europeana είναι ένα πρωτότυπο έργο για τα εφηβικά όνειρα, την οµορφιά, την τρυφερότητα και τις ανησυχίες της εφηβείας, που παρουσιάστηκε το 2019-2020. Επίκεντρο του έργου –µια διεθνής παραγωγή (Εθνική Λυρική Σκηνή, Εναλλακτική Σκηνή και Νορβηγικά Βραβεία Ιψεν) που έχει τιµηθεί µε την Υποτροφία Ίψεν από τα σηµαντικά οµώνυµα νορβηγικά βραβεία– αποτελούν 150 καταγεγραµµένες αφηγήσεις ασυνόδευτων προσφυγόπουλων. Οι ελπίδες και τα όνειρα αυτών των µικρών σύγχρονων Οδυσσέων, που διέσχισαν εµπόλεµες και αφιλόξενες περιοχές, συνδέονται µε το κλασικό θεατρικό έργο του Ερρίκου Ίψεν Ο µικρός Εγιολφ, στο οποίο τίθεται υπό αµφισβήτηση η ανθρώπινη ευθύνη. Ο κεντρικός χαρακτήρας, ένα παιδί που προσπάθησε αποτυχηµένα να γίνει αποδεκτό από τους εγωκεντρικούς γονείς του και εν τέλει χάθηκε στον βυθό της θάλασσας, µου έδωσε την αφορµή να στήσω ένα πρωτότυπο «μυθολόγηµα» για τη νέα γενιά. Για να γραφτεί το νέο έργο έγιναν ερευνητικά εργαστήρια, όπου συναντήθηκαν έφηβοι από διαφορετικές χώρες, κοινότητες και τάξεις. Τα παιδιά δηµιούργησαν εκεί µια φωνή. Απαντώντας στην ερώτηση «Πώς προσδιορίζω τον εαυτό µου τώρα και πώς φαντάζοµαι τον εαυτό µου στο µέλλον;» βρήκαν πολλούς κοινούς τόπους, δηµιούργησαν ενσυναίσθηση και µια δική τους κοινωνία, σπάζοντας κάθε τοίχο, αποστιγµατίζοντας τη διαφορετικότητα σεβόµενοι και αποδεχόµενοι τη ζωή κάθε ανθρώπου. Στατιστικά µιλώντας, µε βάση τα εργαστήρια και τις συνεντεύξεις, οι περισσότεροι έφηβοι συναντιούνται στη µοναξιά και σε πολλούς παρόµοιους πόνους.

«Ονειρεύομαι ένα Υπουργείο Πολιτισμού που δημιουργεί τις δομές ώστε να εξάγει τον σύγχρονο πολιτισμό του καθώς και να ενώνει στην ευρωπαϊκή σκηνή ανεξάρτητες ή κρατικές δομές με σκοπό τον διαρκή διάλογο και την ανταλλαγή εργαλείων».

Μόλις επιστρέψατε από τη Σουηδία, από το Εθνικό Περιφερειακό Θέατρο Östgötateatern, µε την παράσταση Φαίδρα. Εχετε αποσπάσει πολύ καλές κριτικές για την ερµηνεία σας στον ρόλο της Φαίδρας, παρά το νεαρό της ηλικίας σας συγκριτικά µε τον ρόλο. Στο πλευρό σας είχατε, µεταξύ άλλων, τις εξαιρετικές Μίνα Αδαµάκη και Σαβίνα Γιαννάτου. Μιλήστε µας για αυτή την επιτυχία, σε µια τόσο δύσκολη για τις τέχνες περίοδο λόγω της πανδηµίας.

Αυτό το έργο πραγµατοποιήθηκε µε πολλή αγάπη και πολλή πίστη. Ο σκηνοθέτης της παράστασης, Μάνος Καρατζογιάννης, που για µένα είναι µια πολύ σηµαντική φωνή στο σύγχρονο ελληνικό θέατρο, µίλησε για την πατριαρχία µέσα από αυτό το έργο, ενώ δηµιούργησε έναν διάλογο ανάµεσα στις διαφορετικές Φαίδρες που έχουν γραφτεί στους αιώνες. Γι’ αυτό και η ηλικία δεν είχε σηµασία για τον ρόλο, θέτοντας στο επίκεντρο την τραγωδία του Ιππόλυτου. Ο ρόλος ήταν πολυσχιδής και πολύπλευρος. Ήταν πολύ δύσκολη η αναµέτρηση ανάµεσα στο πάθος για έναν άνθρωπο και στη λογική των πραγµάτων και στα κοινωνικά πρέπει. Επίσης, η διαχείριση της ντροπής και τι σηµαίνει «ντρέποµαι αλλά υποκύπτω στο πάθος µου». Ήταν ένα ταξίδι σηµαντικό για µένα αυτός ο ρόλος. Η παράσταση άρεσε στον καλλιτεχνικό διευθυντή του θεάτρου της Νορβηγίας, Nils Poletti, και µας προσκάλεσε για δύο παραστάσεις στο Νορκόπινγκ της Σουηδίας. Η συνεργασία µε όλους τους συναδέλφους (συµπεριλαµβανοµένων των Σπύρου Περδίου, ∆ηµήτρη Τσίκλη) αλλά και µε όλους τους συντελεστές ήταν µια ευλογία. Πολλές φορές ακούγαµε τη Σαβίνα Γιαννάτου να τραγουδά και έτρεχαν δάκρυα από τα µάτια µας από συγκίνηση, γιατί στερηθήκαµε την αλληλεπίδραση ενάµιση χρόνο τώρα, και η καλή τέχνη σε συγκινεί όπως ένα πανέµορφο ηλιοβασίλεµα θεωρώ. Η Μίνα Αδαµάκη ήταν ένα µάθηµα να την παρακολουθείς. Η Φαίδρα θα συνεχίσει την περιοδεία της στο εξωτερικό και οι επόµενοι σταθµοί θα ανακοινωθούν.

Σας επέλεξε επίσης ο γνωστός Αµερικανός σκηνοθέτης Bryan Doerries (Theater of War Productions) –ο οποίος συνεργάζεται σταθερά µε τους βραβευµένους ηθοποιούς Frances McDormand και Adam Driver–, στο νέο του έργο, A.I. in Fiction, που παρουσιάστηκε στο πλαίσιο του φεστιβάλ Nostos του Ιδρύµατος Σταύρος Νιάρχος τον περασµένο Αύγουστο, µαζί µε την Κατερίνα Λέχου και τον ∆ηµήτρη Λάλο. Πώς ήταν αυτή η εµπειρία;

Ο Bryan Doerries ακολουθεί στα έργα του µια πολύ δική του και ενδιαφέρουσα µορφή, που στηρίζεται στη θεατρική ανάγνωση και στον διάλογο µε το κοινό. Ηταν µια ενδιαφέρουσα συνεργασία και µε τους συγκεκριµένους συναδέλφους και είµαι πολύ χαρούµενη γι’ αυτήν.

Ποια είναι η δική σας συνέχεια εντός και εκτός συνόρων;

Φέτος θα συµµετάσχω στη σκηνοθετική δουλειά του Αλέξανδρου Κοέν σε ένα θεατρικό έργο του Σαίξπηρ. Αρχίζω και τη δική µου περφόρµανς, την Ερηµη χώρα, του T.S. Elliot, σε µετάφραση Γιάννη Αντιόχου, η οποία είναι µια διεθνής συµπαραγωγή και παρουσιάζεται και στη Νέα Υόρκη τον ∆εκέµβριο του 2021, στον εκθεσιακό χώρο Undercurrent. Επίσης, συνεχίζω µε τη Φαίδρα και την Europeana, που θα παρουσιαστούν στο εξωτερικό.

Από την ΕΙΡΗΝΗ ΖΟΥΡΝΑΤΖΗ
Φωτογραφίες ΝΙΚΟΣ ΜΑΛΙΑΚΟΣ 
Styling Πέννυ Ιωαννίδου