Η Μαρία Τσαντσάνογλου μιλάει για το μέλλον των μουσείων και τις γυναίκες που ξεχωρίζει στα εικαστικά δρώμενα

10:40 30/3/2021 - Πηγή: InStyle

Ως Αν. Γενική Διευθύντρια MOMus και Καλλιτεχνική Διευθύντρια MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, η Μαρία Τσαντσάνογλου, συνειδητοποίησε από μικρή ότι η εικαστικότητα θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη ζωή της. Η αγάπη της για την τέχνη έγινε επάγγελμα, και μας παροτρύνει να βλέπουμε το μουσείο ως ένα δικό μας σπίτι. Άλλωστε την φυσική παρουσία δεν μπορεί να την υποκαταστήσει η διαδικτυακή επικοινωνία.

Πώς θα περιγράφατε τη σύγχρονη τέχνη σήμερα;

Η σύγχρονη τέχνη είναι μια πολύ ευρεία έννοια που γίνεται αντιληπτή με διαφορετικούς τρόπους. Κάθε

άνθρωπος καλλιεργεί τη δική του επικοινωνία με το έργο τέχνης, συχνά αυθόρμητη και συγκινησιακή. Προσωπικά, τα έργα σύγχρονης τέχνης μου κινούν το ενδιαφέρον όταν περιέχουν ένα από τα τρία παρακάτω χαρακτηριστικά και με ενθουσιάζουν όταν συνδυάζουν και τα τρία μαζί: α) πειραματισμοί και καινοτομίες ως προς τις τεχνικές, τις συνέργειες με τις άλλες τέχνες και την επιστήμη, τα μέσα και την φόρμα, β) πρόκληση του βλέμματος αλλά και γενικότερα των αισθήσεων, γ) μετάδοση ουσιαστικού και επίκαιρου μηνύματος που αναφέρεται σε πανανθρώπινα ζητήματα κοινωνικής ευαισθησίας – πολιτικά, φιλοσοφικά, ψυχολογικά.

Ποιες είναι οι δικές σας προτάσεις ώστε η τέχνη να προσκελκύσει και να έρθει πιο κοντά στο κοινό που είναι και το ζητούμενο ενός μουσείου;

Ένα μουσείο τέχνης προσφέρει εναλλακτική ψυχαγωγία και πνευματική καλλιέργεια, κριτική ματιά στα θέματα της καθημερινότητάς μας και της επικαιρότητας. Προσφέρει, ακόμα, αισθητικές προτάσεις που μπορούν να συμβάλουν στην αισθητική αντίληψη της ίδιας της ζωής μας. Το μουσείο τέχνης είναι χώρος προόδου, δημοκρατικότητας, ανεκτικότητας, πρωτοπορίας.

Προσφέρει μια διαρκή υπενθύμιση των διεκδικήσεων του παρελθόντος και ένα βήμα στους νέους. Το μουσείο λειτουργεί σαν το ετεροτοπικό μας σπίτι γι’ αυτό είναι σημαντικό εμείς, οι εργαζόμενοι στο μουσείο, να βοηθήσουμε το κοινό να καταλάβει ότι επισκέπτεται ένα δικό του χώρο, ένα χώρο που ανήκει σε όλη την κοινωνία.

MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη. Photo by Στέφανος Τσακίρης

Πιστεύετε ότι ο ρόλος των μουσείων θα αλλάξει μετά την πανδημία;

Είναι ήδη σαφές ότι η επόμενη ημέρα των μουσείων θα είναι διαφορετική. Θα ενισχυθεί ο κοινωνικός ρόλος τoυς κι’ αυτό είναι πολύ θετικό. Πιστεύω πως θα δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην υποστήριξη της καλλιτεχνικής δραστηριότητας, που είναι ούτως ή άλλως βασικός στόχος. Μια τόσο μεγάλη ανθρωπιστική κρίση καθιστά πιο απαραίτητη από ποτέ την ενδυνάμωση της αλληλεγγύης. Η ενίσχυση των συμμετοχικών δράσεων με την εμπλοκή της ίδιας της κοινωνίας στον προγραμματισμό, έρχεται σαν αυτονόητο ζητούμενο.

Επίσης, οι ψηφιακές υποδομές και η ψηφιακή επιμόρφωση είναι ζητούμενα για τα οποία θα δώσουμε μεγαλύτερη σημασία από ό,τι τα προηγούμενα χρόνια. Είναι σίγουρο ότι η αυξημένη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας συνέβαλε στην κατάργηση των γεωγραφικών αποστάσεων και στη βελτίωση της επικοινωνίας. Δεν θα εγκαταλείψουμε τα απομακρυσμένα προγράμματα χωρίς, βέβαια, αυτό να σημαίνει ότι η διαδικτυακή επικοινωνία μπορεί να υποκαταστήσει τη φυσική παρουσία στο μουσείο.

Πως εφαρμόζεται την τέχνη στην προσωπική σας ζωή;

Νομίζω πως πολύ νωρίς συνειδητοποίησα ότι η ποιητικότητα και η εικαστικότητα έχουν ζωτική σημασία στην ύπαρξή μου. Καθοδηγούν την αισθητική μου και τις επιλογές μου με κάθε λεπτομέρεια τόσο στις λέξεις όσο και στα αντικείμενα. Η τέχνη με βοήθησε να είμαι πολύ παρατηρητική. Προσέχω τις ισορροπίες των γραμμών, την υφή και την πυκνότητα των πραγμάτων, τις κινήσεις των ανθρώπων, τους τονισμούς, προσπαθώ να καταλάβω πίσω από τις λέξεις και τις εκφράσεις, προσπαθώ να αφαιρέσω το περιττό.

Τελικά συνειδητοποίησα πως αυτό το «ξεκαρτάρισμα» των άχρηστων εικόνων που μας βομβαρδίζουν καθημερινά έως ότου μείνουν μόνον εκείνες οι εικόνες που από μόνες τους δίνουν νόημα στη ζωή μας λέγεται καλλιτεχνική επιμέλεια, curating. Αυτό είναι εδώ και χρόνια το επάγγελμά μου, κάτι που όμως εφαρμόζω και στην προσωπική μου ζωή.

MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη. Photo by Στέφανος Τσακίρης

Μιλήστε μας για τον ρόλο του MOMus που το απαρτίζουν πέντε πολιτιστικοί φορείς.

Το MOMus είναι μια πλατφόρμα για την τέχνη που ενώνει 5 φορείς που επικοινωνούν μεταξύ τους και μοιράζονται το ίδιο όραμα και την ίδια πολιτική για τον σύγχρονο πολιτισμό και ταυτόχρονα έχουν και τους δικούς τους καταστατικούς σκοπούς που υλοποιούνται μέσα από τον προγραμματισμό τους. Είναι στη Θεσσαλονίκη το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης – Συλλογή Κωστάκη, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης – Συλλογές Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, το Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, το Πειραματικό Κέντρο Τεχνών και στην Αθήνα το Μουσείο Άλεξ Μυλωνά.

Το MOMus εργάζεται για την ανάδειξη της μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης σε όλες τις εκφάνσεις τους, της φωτογραφίας, των νέων μέσων και ενθαρρύνει την πειραματική και καινοτόμα δημιουργία. Είναι ο μεγαλύτερος εποπτευόμενος οργανισμός του Υπουργείου Πολιτισμού για τις εικαστικές τέχνες με πέντε κτήρια, με εκθεσιακούς χώρους που ξεπερνούν τα 8500 τ.μ., με βιβλιοθήκες και σπάνια αρχεία, με τη μοναδική συλλογή Κωστάκη με 1275 έργα ρωσικής πρωτοπορίας κι ένα μοναδικό αρχείο, με πάνω από 4500 έργα σύγχρονης τέχνης και 80.000 φωτογραφίες.

Η δραστηριότητά του ξεφεύγει από τα σύνορα της πόλης και της χώρας. Ήδη πολλές δράσεις του, όπως οι εκθέσεις της συλλογής Κωστάκη, η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης και η Photobiennale Θεσσαλονίκης εγγράφουν το MOMus στον χάρτη των σημαντικών ευρωπαϊκών μουσείων. Ασφαλώς προσπαθούμε να συμβάλουμε όσο μπορούμε και στην ενίσχυση του πολιτιστικού και καλλιτεχνικού προφίλ της Θεσσαλονίκης, η οποία δίκαια μπορεί να χαρακτηριστεί ως πόλη σύγχρονου πολιτισμού που μπορεί να υποδεχθεί δημιουργούς όχι μόνο από την υπόλοιπη Ελλάδα αλλά και από τις γειτονικές μας χώρες και την Ευρώπη γενικότερα, αρκεί αυτό να υποστηρίζεται και να ενισχύεται διαρκώς.

Ο αγαπημένος σας πίνακας με τη γυναίκα στο επίκεντρο;

Θα αναφερθώ σε έναν πίνακα από τη συλλογή Κωστάκη του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης. Πρόκειται για τον μεγάλων διαστάσεων πίνακα της Λιουμπόβ Ποπόβα (Liubov Popova) από το 1915 με τίτλο «Γυναίκα που Ταξιδεύει». Η Λιουμπόβ Ποπόβα πέθανε σε νεαρή ηλικία το 1924 και θεωρείται σήμερα από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της περιόδου της ρωσικής πρωτοπορίας και μία από τις μεγαλύτερες καλλιτέχνιδες του 20ου αιώνα καθώς δεν περιορίστηκε μόνο στη ζωγραφική αλλά επέκτεινε την δραστηριότητά της στην τέχνη της παραγωγής, έκανε μοναδικά γραφιστικά σχέδια, δούλεψε για το θέατρο, σχεδίασε υφάσματα και ρούχα και κυρίως ποτέ δεν έπαψε να πειραματίζεται. Το έργο της άργησε να αναγνωριστεί.

O πίνακας με τίτλο «Γυναίκα που ταξιδεύει», είναι ένα από τα σημαντικότερα έργα της κυβοφουτουριστικής περιόδου της Ποπόβα και αναφέρεται στη δίχρονη παραμονή της στο Παρίσι, σε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες περιόδους της ζωής της. Η Ποπόβα έγινε ενεργή κοινωνός μιας καλλιτεχνικής δημιουργίας που επεδίωκε την τελειότητα της σύνθεσης στην εφαρμογή της τεχνικής μεθόδου, θεμέλιο της οποίας ήταν το χρώμα, η γραμμή, το φως και ο όγκος. Ο πίνακας μάς μεταδίδει τη δύναμη και τη θέληση μιας νεαρής και απελευθερωμένης γυναίκας των αρχών του 20ου αιώνα που επιδιώκει να γνωρίσει τον κόσμο και να προσφέρει στην αισθητική του νέου κόσμου που διαμορφώνεται.

Λιουμπόβ Ποπόβα, Γυναίκα που ταξιδεύει, 1915, λάδι σε καμβά, 158.5 × 123εκ., ©MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη

Ποιες είναι οι γυναίκες που ξεχωρίζετε στα παγκόσμια εικαστικά δρώμενα;

H Elena Guro, η Augusta Savage, η Natalia Goncharova, η Frida Kahlo, η Hannah Höch, η Leonora Carrington, η Maya Deren, η Liubov Popova, η Dorothea Tanning, η Olga Rozanova, η Sophie Taeuber-Arp, η Sonia Delaunay, η Georgia O’Keeffe, η Meret Oppenheim, η Elsa Schiaparelli, η Tina Modotti, η Niki de Saint Phalle, η Louise Bourgeois… Επίσης σέβομαι απεριόριστα το έργο της Ελένης Μπούκουρα-Αλταμούρα, της Άλεξ Μυλωνά, της Βάσως Κατράκη, της Χρύσας Ρωμανού, της Μπίας Ντάβου, της Βούλας Παπαϊωάννου, της Χρύσας Βαρδέα, της Ναυσικάς Πάστρα… Είναι κι άλλες πολλές και δεν αναφέρομαι στις σύγχρονες εικαστικές δημιουργούς που είναι υπέροχες, μοναδικές, προκαλούν έμπνευση, θαυμασμό και πνευματική διαύγεια.