COVID-19, ή αλλιώς η πρόβλεψη του Le Chatelier

18:01 12/4/2021 - Πηγή: Huffington Post Greece

Σύμφωνα με τον αρχαίο μύθο, οι αυθάδεις άνθρωποι επιχείρησαν να χτίσουν, στην πόλη της Βαβέλ, έναν πύργο αρκετά υψηλό ώστε να αγγίξει τον ουρανό, χωρίς φυσικά ιδιαίτερη επιτυχία.

Περίπου δέκα χρόνια πριν, έγινα μάρτυρας της ίδιας, θα έλεγε κανείς, “αυθάδειας”: της δημιουργίας ενός αστικού, εκατονταόροφου ουρανοξύστη, πλάι στην πολυκατοικία όπου διαμένω στον Καναδά. Για τρία περίπου χρόνια, γευμάτιζα κάθε πρωί βλέποντας το γιγαντιαίο, τριετές εγχείρημα της κατασκευής του, από τα θεμέλια ως τις τελευταίες πινελιές, που άγγιζαν, θαρρείς, τον ίδιο τον ουρανό.

Τώρα, ξεχωρίζει ως το υψηλότερο

αστικό κτίσμα της χώρας, στεγάζοντας πάνω από τρεις χιλιάδες ανθρώπους, σε χίλια διαμερίσματα, με δέκα ανελκυστήρες. Μόνη εναλλακτική, σε περίπτωση κλειστοφοβίας… τα περισσότερα από χίλια σκαλιά.

Μερικές φορές αναρωτιέμαι – τι θα συνέβαινε σε περίπτωση φωτιάς σ’ αυτό το κτίριο; Σε ένα δυνατό σεισμό, ή μια τρομοκρατική επίθεση; Ευτυχώς, είναι σίγουρο ότι ειδικοί έχουν προνοήσει για όλα αυτά.

Αυτό δεν είναι άλλωστε, και το μεγαλείο του αστικοποίησης - η αξιοποίηση των τελευταίων επιστημονικών και τεχνολογικών ανακαλύψεων, για την ασφάλεια και βελτιστοποίηση της συμβίωσης μας; Στο κάτω κάτω, ο ουρανοξύστης Burj Khalifa, στο Ντουμπάι, είναι σχεδόν διπλασίου ύψους, στα 830 μέτρα.

Ωστόσο… Αξιολόγησαν καθόλου οι δημιουργοί αυτών των κτισμάτων, την πιθανή έκβαση μιας ιδιαίτερα μεταδοτικής λοίμωξης, σε τέτοια πυκνότητα ανθρώπων; Τα γεγονότα του τελευταίου χρόνου δίνουν το έναυσμα για ισχυρές αμφιβολίες.

Αρκετά πριν την έλευση της COVID-19, η ανθρωπότητα κλονίστηκε από πληθώρα άλλων, μικρότερων ή μεγαλύτερων καταστροφών που αφήναν μικρά, διακριτικά μηνύματα προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση.

Φαίνεται ότι, ενώ δόθηκε κάποια προσοχή σε αυτά τα μηνύματα, δεν ήταν αρκετή μάλλον για την αναχαίτιση της χιονοστιβάδας. Ίσως δεν είχαμε καν την πρόθεση για δραστικές αλλαγές πλεύσης, που θα απειλούσαν κεκτημένες και φαινομενικά μη διαπραγματεύσιμες ανέσεις.

Σε αυτό το σημείο, ας μην παρεξηγηθούμε – δεν τασσόμαστε υπέρ της επιστροφής στην Παλαιολιθική Εποχή. Ωστόσο η αλήθεια είναι ότι στην Εποχή εκείνη, ο SARS-CoV2 (ο ιός που προκαλεί την COVID-19), θα είχε μηδενικές πιθανότητες να προκαλέσει πανδημία.

Δε θα είχε καν την ευκαιρία να μολύνει πάνω από μια χούφτα ανθρώπων, αφού οι Παλαιολιθικοί πρόγονοι μας δεν ταξίδευαν με χιλιάδες διατλαντικές πτήσες ανά εικοσιτετράωρο.

Ο Γάλλος χημικός Le Chatelier θεμελίωσε την ομώνυμη αρχή, που ορίζει πως:

“Όταν μεταβάλλουμε έναν από τους συντελεστές ισορροπίας ενός χημικού συστήματος (θερμοκρασία, πίεση, συγκέντρωση), η θέση της ισορροπίας μετατοπίζεται προς την κατεύθυνση εκείνη που τείνει να αναιρέσει τη μεταβολή που επιφέραμε”.

Συνεπώς, τα ισόρροπα συστήματα όχι μόνο απεχθάνονται τις αλλαγές, αλλά διαθέτουν και τρόπους να τις εξουδετερώνουν.

Αυτή η αρχή βρίσκει εφαρμογή σχεδόν σε όλες τις παραμέτρους της ζωής στη γη, ανεξάρτητα από τη δραστηριότητα των ανθρώπων.

Για παράδειγμα, έχει διαπιστωθεί πως όταν η παραγωγή καρπών στο οικοσύστημα Serengeti στην Αφρική μειώνεται, ο πληθυσμός του ελέφαντα μειώνεται ανάλογα (η εξάρτηση τους από τους καρπούς μηδενίζει την πιθανότητα να διαταραχθεί η ισορροπία του τοπικού οικοσυστήματος, με λίγους καρπούς και πολλούς ελέφαντες).

Όμως τελικά, ποια μεταβολή είναι που επιτελείται στη Γη, τόσο δραστική ώστε να επιφέρει μια καταστροφική φυσική αντιρρόπηση;

Οι απόψεις των ειδικών στις φυσικές επιστήμες συγκλίνουν στο φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής.

Η ανθρώπινη παρέμβαση, και όχι μόνο, μεταβάλλει την ισορροπία μεταξύ όλων των οργανισμών του ζωικού και φυτικού βασιλείου, της ατμόσφαιρας, του νερού, του εδάφους, του κλίματος κ.λ.π.

Οι αλλαγές αυτές είναι δραματικές – σύμφωνα με μια επιθεώρηση του 2020 στο έγκριτο περιοδικό Science, υπολογίζεται ότι σχεδόν 12% από τα 8.5 εκατομμύρια είδη απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση[1].

Ακόμη, περίπου οι μισοί οργανισμοί που υπήρχαν 50 χρόνια πριν έχουν ήδη εξαφανιστεί, για να μην αναφερθούμε σε όσους πιθανώς εξαφανίστηκαν πριν τους ταυτοποιήσουμε.

Αναμφισβήτητα, η ιμπεριαλιστική προσέγγιση του ανθρώπου στο περιβάλλον του συνιστά πράξη τόσο επεμβατική, ώστε να επιφέρει μόνιμες αλλαγές, που στερούν τα προσαρμοστικά πλεονεκτήματα πολλών ειδών, δημιουργώντας συνθήκες εντελώς ακατάλληλες για την επιβίωση τους.

Μια πιθανότητα για την οποία μάλλον δεν ανησυχούμε: Αν τόσα είδη είναι ευάλωτα στην εξαφάνιση, γιατί όχι κάποια στιγμή και οι άνθρωποι;

Έχουμε στ’ αλήθεια καταφέρει να ελέγξουμε το περιβάλλον προς όφελος μας;

Το αν είμαστε τα πιο εξελιγμένα όντα είναι αντικείμενο διαχρονικών συζητήσεων, αφού για παράδειγμα πιεζόμαστε από το σημαντικότατο πρόβλημα της μικροβιακής αντοχής στα αντιβιοτικά, όμως γνωρίζουμε στ’ αλήθεια ποιοι είναι οι εχθροί, και ποιοι οι σύμμαχοι μας;

Διάφοροι μικροοργανισμοί, αλλά ιδιαίτερα ο SARS-CoV2, ζητούν να πληρωθούν με το ίδιο νόμισμα: Εισερχόμενοι στο ανθρώπινο σώμα, προκαλούν νοσηρότητα ή και θάνατο στον ξενιστή, όχι όμως με άμεση τοξική δράση, και εμφανώς χωριστά “στρατόπεδα”.

Ενεργοποιώντας ένα καταρράκτη κυτταροκινών (δικών μας πρωτεϊνών του στρες και της φλεγμονής), προκαλούν το επικίνδυνο “σύνδρομο συστηματικής φλεγμονώδους απάντησης - SIRS” και στρέφουν έτσι το αμυντικό σύστημα του ίδιου του ξενιστή εναντίον του.

Ενώ τα πιο σύνθετα είδη εξελίσσονται σχετικά αργά, οι περισσότεροι ιοί υφίστανται πλειάδα μεταλλάξεων στο γονιδίωμα τους κάθε φορά που εισβάλλουν σε νέο οργανισμό (όχι μόνο νέο είδος), αφού χρησιμοποιούν και “συναλλάσσονται” με τα δικά του, μοναδικά κύτταρα για τον πολλαπλασιασμό τους.

Δεν προσδίδουν όλες οι μεταλλάξεις πλεονέκτημα στον ιό- οι περισσότερες δεν τον επηρεάζουν καθόλου, ενώ κάποιες ενδέχεται και να αναστείλουν την επιβίωση του.

Όμως η πολύ μεγάλη μεταδοτικότητα δημιουργεί συνθήκες για τεράστιο αριθμό μεταλλάξεων, διαφορετικών για κάθε άτομο που προσβάλλεται, και αυτό επιτρέπει τη δημιουργία νέων, ισχυρότερων στελεχών (μορφών), με κλινική σημασία, π.χ. πιο λοιμογόνο δράση ή αυξημένη θνητότητα του ξενιστή.

Άρα, είναι εύλογο ότι, μειώνοντας τη μετάδοση, μειώνουμε και την πιθανότητα να χρειαστεί να παλεύουμε επ’ αόριστον με κλινικά σημαντικές παραλλαγές του ιού μιας πανδημίας.

Όταν η ανθρωπότητα συγκλονίστηκε, τη δεκαετία του ’80, από τον ιό HIV, ο οποίος ακόμη προκαλεί σημαντική νοσηρότητα, πιθανές αιτίες θεωρήθηκαν η έλλειψη πρόληψης σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επανάστασης, η αύξηση στη χρήση παράνομων ενδοφλέβιων ουσιών και η διεθνής κινητικότητα.

Κατόπιν, χρειάστηκε να επιλέξουμε μεταξύ του να πληρώσουμε το τίμημα, ή να αλλάξουμε τις πρακτικές μας ως προς την πρόληψη, αφού ακόμη δεν υπάρχει εμβόλιο ή ευρέως διαθέσιμη οριστική θεραπεία. Δεν έφτανε απλώς που επιλέξαμε το δεύτερο: ο HIV σκότωσε 30 εκατομμύρια ανθρώπους.

Ακολούθησαν οι πανδημίες / επιδημίες του ιού SARS το 2000, του MERS και του Ebola λίγο αργότερα.

Η πανδημία της Ισπανικής γρίπης αφαίρεσε τη ζωή 50 εκατομμυρίων ανθρώπων, αλλά ανήκει στο μακρινό παρελθόν και φαίνεται πως η ανθρωπότητα διαθέτει βραχεία μνήμη.

Στο κείμενο αυτό, δε φιλοδοξούμε να αποδώσουμε την περίπλοκη αλληλουχία εμφάνισης της πανδημίας COVID-19 σε μια συγκεκριμένη αιτία. Επιστήμονες υγείας, περιβαλλοντολογίας, οικονομίας, πολιτικής, τοπογραφίας και διεθνών μεταφορών, ειδικότεροι από εμάς εργάζονται ακατάπαυστα επί ένα χρόνο, για ανεύρεση αιτιολογικών συσχετίσεων.

Η επιτακτική ανάγκη είναι να προλάβουμε συλλογικά την επόμενη πανδημία, η οποία ομολογουμένως, είναι θέμα χρόνου.

Ωστόσο, είμαστε βέβαιοι πως η πρωταρχική αιτία της πανδημίας δεν είναι απλώς κακή τύχη, ή συνωμοσιολογική πρόθεση ορισμένων κρατών για μυστικό έλεγχο του πληθυσμού.

Είναι η ακατάπαυστη μάχη μεταξύ 8 δισεκατομμυρίων εξαιρετικά ευφυών αλλά και άπληστων ανθρώπων, και όλων των υπολοίπων συνιστωσών του παγκοσμίου οικοσυστήματος.

Όσο οι άνθρωποι αυξάνουν την εκμετάλλευση του, τόσο ο πλανήτης θα αντεπιτίθεται, σύμφωνα με το Le Chatelier.

Οι αντεπιθέσεις του μπορεί να εκδηλώνονται με τη μορφή φυσικών καταστροφών, πυρκαγιών λόγω υπερθέρμανσης, τσουνάμι, πλημμύρες και νέες, απρόβλεπτες ασθένειες και πανδημίες.

Ακόμη κι αν πιστεύουμε ότι πάντα θα διαθέτουμε τα εργαλεία να βρεθούμε ένα βήμα μπροστά και να εξουδετερώσουμε, έστω με καθυστέρηση, την αντίσταση του πλανήτη, είναι αλήθεια πως, φερ ειπείν, τα ισχυρότερα κλιματιστικά συστήματα δεν μπορούν να αναιρέσουν την καταστρεπτική επίδραση του καύσωνα στην ομοιοστασία των βιολογικών λειτουργιών όλων των ανθρώπων [2] , πόσο μάλλον της τροφικής αλυσίδας.

Ξαφνικά, ο πλανήτης μας υποχρεώνει να ξε-μάθουμε, με βάναυσο τρόπο, τις πρακτικές που τον έβλαπταν.

Για παράδειγμα, πριν την COVID-19, ταξίδευα συστηματικά από το Τορόντο στη χώρα καταγωγής μου, την Κύπρο, ώστε να επισκεφθώ συγγενείς. Αυτό συνεπαγόταν 24ωρο ταξίδι σε πολυσύχναστα αεροδρόμια και 12ωρη πτήση – ποτέ δε θεωρούσα ότι θα αποτελούσε ιδιαίτερο υγειονομικό κίνδυνο, αλλά τώρα γνωρίζω πως αυτό ισχύει.

Παρακολουθώντας τοπικά και διεθνή αθλητικά γεγονότα, στριμωχνόμουν σε στάδια χωρητικότητας 20 έως 100 χιλιάδων ατόμων δίπλα σε αγνώστους. Πίστευα ότι ήταν διασκεδαστικό – δεν το πιστεύω πλέον. Μου άρεσαν οι κρουαζιέρες, αλλά τώρα τρομάζω στην ιδέα τέτοιας λοίμωξης και παραμονής στο πλοίο για εβδομάδες.

Είναι πολύ νωρίς για βέβαια συμπεράσματα ως προς την αντίδραση των ανθρώπων, αλλά ευτυχώς, ως τώρα φαίνεται ενθαρρυντική.

Πολυάριθμες εργασίες δημοσιεύονται στη μελέτη νέων τρόπων ανάπτυξης κτιρίων και κατοικιών με τρόπο πιο βιώσιμο ως προς την πρόληψη μεταδοτικών λοιμώξεων [3], μεταξύ άλλων.

Δική μας ευχή είναι ο κώδων κινδύνου που χτυπά τον τελευταίο χρόνο ως προς τις δραματικές επιδράσεις της ανθρώπινης υπερανάπτυξης στο φυσικό περιβάλλον, να φτάσει συλλογικά σε ευήκοα ώτα.

Ο σεβασμός στις έμβιες και μη συνιστώσες του πρέπει να προστατεύει και το ίδιο, όχι μόνο τον άνθρωπο, γιατί η προστασία του ανθρώπου είναι, όπως αποδεικνύεται, πρόσκαιρη.

Ευχόμαστε να καταφέρουμε να θεραπεύσουμε τον πάσχοντα πλανήτη οριστικά, και όχι με αυτό που στην ιατρική καλούμε “συμπτωματική αγωγή”, στις εξάρσεις της “νόσου” του.

Πηγές

Raven PH, Miller SE. Here today, gone tomorrow. Science 2020; 370: 149.

Pennisi E. Living with heat. Science 2020; 370:778-81.

Tokazhanov G, Tleuken A, Guney M, Turkyilmaz A and Karaca F. How is COVID-19 Experience Transforming Sustainability Requirements of Residential Buildings? A Review. Sustainability 2020; 12:8732.

ΠΡΙΝ ΦΥΓΕΤΕΤα εμβόλια φτάνουν στα πέρατα της Γης με βάρκες, σνόουμομπιλ και καμήλεςΧάρτης: Τι ποσοστό πληθυσμού ανά χώρα είναι πλήρως εμβολιασμένοΚορονοϊός: Η μετάλλαξη της Νοτίου Αφρικής φαίνεται να «σπάει» το εμβόλιο της PfizerΓιώργος Σαρρής - Υπόθεση καρδιάς