Eισερχόμενοι στο 2018: O ηγεμονικός ανταγωνισμός τον 21ο αιώνα

10:17 5/1/2018 - Πηγή: Huffington Post Greece

Ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες συνεχίζουν να είναι η δεσπόζουσα και ισχυρότερη δύναμη του πλανήτη διανύουμε μια μετάβαση προς ένα πολυπολικό διεθνές σύστημα το οποίο ωριμάζει ολοένα και περισσότερο.

Τα κύρια χαρακτηριστικά του είναι: πολλές μεγάλες δυνάμεις, διαρκείς ανακατανομές ισχύος που ακατάπαυστα υποκινούν εξισορροπητικές συμμαχίες, τα πυρηνικά όπλα και μεγάλη αστάθεια που προκλήθηκε πρωτίστως λόγω επεμβάσεων που προκάλεσαν κατεδαφίσεις κρατών, κύματα εκατομμυρίων προσφύγων και ενθάρρυναν εξτρεμιστικές τάσεις, κυρίως στα ισλαμικά πεδία.

Όλα

δείχνουν ότι η υπερεπέκταση των ΗΠΑ έφθασε τα όριά της και ότι η εκλογή του Προέδρου Τραμπ, πέραν άλλων κριτηρίων εσωτερικής πολιτικής, ενδέχεται να σηματοδοτεί την αφετηρία ενός νέου στρατηγικού προσανατολισμού αναζήτησης ισορροπίας και ενός modusvivendi γύρω από ένα πλανητικό νέο statusquo.

Όταν όμως λαμβάνουν χώρα μεγάλες ανακατανομές ισχύος ο δρόμος προς μια νέα ισορροπία είναι πάντα σπαρμένος με συγκρούσεις που αφορούν τις ανακατανομές συμφερόντων, έλεγχο ή κατοχή πόρων και γεωπολιτική επιρροή.

Λόγω πυρηνικού όπλου οι ηγεμονικές δυνάμεις δεν συγκρούονται κατευθείαν μεταξύ τους αλλά στις περιφέρειες του πλανήτη. Ένα κεντρικό ζήτημα της της Μεταψυχροπολεμικής εποχής είναι ότι επειδή ακριβώς ένας πυρηνικός πόλεμος μεταξύ των ηγεμονικών δυνάμεων είναι αδιανόητος, οι διαρκείς εξισορροπήσεις με συμβατικά όπλα με σκοπό τον έλεγχο της κατανομής ισχύος στις περιφέρειες είναι το κύριο χαρακτηριστικό του διεθνούς συστήματος τον 21ο αιώνα.

Ως προς αυτό συνοψίζουμε τους κύριους σκοπούς των ηγεμονικών εξισορροπήσεων όπως διατυπώνονται στο εμβληματικό έργο του JohnMearsheimer, «Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων» (Εκδόσεις Ποιότητα) και όπως εξάλλου ολοένα πυκνότερα εκτυλίσσονται μπροστά στα μάτια μας: Επειδή η οικονομία είναι η βάση της ισχύος συμπεριλαμβανομένης της στρατιωτικής προσπαθούν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους όσο μεγαλύτερο μέρος μπορούν του παγκόσμιου πλούτου. Έτσι, επιδιώκουν να εμποδίσουν αντίπαλες μεγάλες δυνάμεις να κυριαρχήσουν σε περιοχές του κόσμου που δημιουργούν πλούτο. Κυρίως, επιδιώκουν να παρεμποδίσουν μια άλλη δύναμη να γίνει περιφερειακός ηγεμόνας γιατί αυτό πιθανό να οδηγήσει σε παγκόσμια επικράτησή της και να θέσει το συμφέρον επιβίωσής τους σε κίνδυνο.

Αναμφίβολα θα ήθελαν να κυριαρχήσουν πλανητικά αλλά αυτό είναι δύσκολο ή ανέφικτο, ιδιαίτερα στην πυρηνική εποχή. Ενώ αναπόφευκτα υποβόσκει ακόμη και η ιδέα για πυρηνική υπεροχή, όσοι ασχολήθηκαν με την πυρηνική στρατηγική γνωρίζουν πως αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει το τέλος της ζωής πάνω στον πλανήτη όπως τον γνωρίζουμε σήμερα.

Οι κύριες τακτικές και στρατηγικές προσεγγίσεις των μεγάλων δυνάμεων όπως εξετάζονται από τον JohnMearsheimer στο εμβληματικό του έργο είναι συντομογραφικά οι εξής:

Μεταφορά βαρών: προσπάθεια ανάληψης αναχαίτισης από τρίτον όχι κατ’ ανάγκη «σύμμαχο», ενώ το ίδιο παραμένει θεατής Ενθάρρυνση, υποκίνηση, μυστικές μεθοδεύσεις κτλ. Το βλέπουμε καθημερινά στην ευρεία ασταθή ζώνη από την Λιβύη μέχρι το Αφγανιστάν.

Εξισορρόπηση: Δέσμευση αναχαίτισης επιτιθέμενου αντιπάλου κατόπιν τυπικής ή άτυπης διακρατικής συμμαχίας και εμπράκτων μέτρων και δεσμεύσεων. Στην Συρία εδώ και χρόνια είναι ολοφάνερα και συχνά αθέατα καθημερινή πρακτική.

Εκβιασμός: απειλή χρήσης βίας (μπλόφα ή μέτρα για κόστος κατά λιγότερο ισχυρών κρατών, μικρών κρατών και αδυνάμων). Κάθε θέση προς άλλο δρώντα με την οποία θέτεις κόστος εάν δεν συμμορφωθεί είναι διακρατικός εκβιασμός συχνά χωρίς την παραμικρή παρεμβολή διεθνών θεσμών.

Πρόκληση πολέμου για κατατριβή τρίτων: Μέριμνα ούτως ώστε εμπλοκή κάποιου αντιπάλου σε πόλεμο θα οδηγήσει σε μακροχρόνια κατατριβή και αποδυνάμωση. Πρόκληση έτσι εξασθένισης και αποδυνάμωσης «εχθρών» και/ή «φίλων» με πρόκληση μακροχρόνιων συρράξεων και πολέμων. Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση ήταν ο δεκαετής πόλεμος Ιράν-Ιράκ. Μετά το “Irangate” μάθαμε ότι τόσο οι ΗΠΑ όσο και το Ισραήλ μεριμνούσαν αμφότερα τα κράτη, το Ιράν και το Ιράκ, να έχουν αμφότεροι ισχύ για να κατατρίβονται σε ένα μακροχρόνιο πόλεμο.

Παρεμπόδιση άλλων μεγάλων δυνάμεων να έχουν πρόσβαση σε πλουτοπαραγωγικούς πόρους. Αυτό επιτυγχάνεται όταν ασκείται γεωπολιτικός και πολιτικός έλεγχος επί των κρατών μιας περιφέρειας. Κανείς μπορεί να δει αυτή την πτυχή στην πολυετή πλέον συζήτηση για την διέλευση των αγωγών ενέργειας της Ανατολικής Μεσογείου προς την Ευρώπη, τον ρόλο της Τουρκίας και την σχέση της με την Ρωσία και την ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από την Ρωσία, κυρίως της Γερμανίας.

Απόκτηση ισχύος με πόλεμο έχουμε όταν αφού κατακτηθεί ή ελεγχθεί ένας κράτος ελέγχονται οι πλουτοπαραγωγικοί πόροι και οι τιμές τους.

«Softpower». Διευκόλυνση διείσδυσης με αποδυνάμωση του φρονήματος άλλων κοινωνιών και της πίστης τους στην κυριαρχία του κράτους τους. Αυτή είναι εδώ και δεκαετίες μια κύρια τακτική στο πλαίσιο των στρατηγικών κυρίως των μεγάλων και κύρια επιδίωξη είναι η εκπλήρωση σκοπών με το λιγότερο δυνατό κόστος μέσο επηρεασμού των αποφάσεων άλλων κρατών (ακόμη και συμμαχικών).

Προσωρινή παραχώρηση ισχύος σε αυριανούς εχθρούς για να ρυθμιστεί η κατανομή ισχύος. Για παράδειγμα, η βοήθεια ΕΣΣΔ Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά ενδεχομένως αυτά που λαμβάνουν χώρα στην Συρία εδώ και χρόνια τα αίτια των οποίων θα γίνουν γνωστά μετά από πολλά χρόνια.

Εάν σταθούμε στην πυρηνική ισχύ, επειδή μπορεί να είναι μόνο αποτρεπτική είναι ένα κρίσιμο και ευαίσθητο ζήτημα και αφορά ζωτικά την στρατηγική της ισχυρότερης δύναμης του 21ου αιώνα εάν για ένα αριθμό λόγω αποφασίσει ή υποχρεωθεί από άλλες δυνάμεις να συνεχίσει την παρεμβατική πολιτική όπως την γνωρίσαμε επί ένα τέταρτο του αιώνα μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Σε αυτή την περίπτωση ο στρατηγικός ορθολογισμός επιτάσσει επιδίωξη νέων ισορροπιών και ένα νέο πλανητικό statusquo.

Πώς τίθεται λοιπόν το ζήτημα της εκπλήρωσης των στρατηγικών σκοπών στις περιφέρειες και τι σημαίνει αυτό για το διεθνές σύστημα εάν οι ΗΠΑ ως η ισχυρότερη δύναμη επιχειρήσει να διαχειριστεί τις ανακατανομές ισχύος με σκοπό την πλανητική ισορροπία και το προαναφερθέν modusvivendi για ένα νέο statusquo.

Υπό αυτό το πρίσμα, όσον αφορά τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Τραμπ, με όρους στρατηγικής θεωρίας, μπορούμε να πούμε ότι ναι μεν παρέλαβε την σκυτάλη της παρεμβατικής υπερεπέκτασης πλην εισερχόμενος σε ένα ώριμο πλέον πολυπολικό διεθνές σύστημα πολλών μεγάλων δυνάμεων για λόγους καθαρά στρατηγικού ορθολογισμού, λογικό είναι να επιδιώκει να επιτύχει μια νέα και όσο μπορεί πιο ευνοϊκή για τις ΗΠΑ νέα ισορροπία δυνάμεων.

Στο δεύτερο μέρος που θα ακολουθήσει: «Ο ανταγωνισμός των ηγεμονικών δυνάμεων και πς επηρεάζονται οι περιφέρειες»