Αίεν αριστεύειν...τυχαίως;

11:37 23/8/2017 - Πηγή: Huffington Post Greece

Μερικές εβδομάδες πριν την έναρξη της σχολικής χρονιάς μια νέα αφορμή επανεκκίνησε τη συζήτηση για τη σημασία της αριστείας ως κριτήριο ανάδειξης επίλεκτων μελών της κοινωνίας σε ευρεία κλίμακα. Αυτή τη φορά η αφορμή αφορούσε στην αλλαγή του τρόπου επιλογής σημαιοφόρων στις μαθητικές παρελάσεις των Δημοτικών σχολείων και την εισαγωγή της διαδικασίας κλήρωσης αντί της επιλογής του καλύτερου μαθητή της τάξης ή του σχολείου. Η απόφαση αυτή προστέθηκε σε μια

σειρά από δηλώσεις που τα τελευταία χρόνια γίνονται σε θεσμικό ή παραπολιτικό επίπεδο περί της σημασίας της αριστείας. Η κοινή γνώμη διαθέτει τόσο υποστηρικτές όσο και πολέμιους της συγκεκριμένης αξίας, σε βαθμό που ίσως θα ήταν περισσότερο χρήσιμο αντί να κρίνεται η επιλογή της κυβέρνησης, να αναρωτηθεί κάποιος μήπως τελικά η κοινωνία έχει απαξιώσει την αριστεία ως μέσο επιλογής των καταλληλότερων να εκτελέσουν ένα έργο και οι κυβερνητικές αποφάσεις είναι απλά ο καθρέφτης της.

Υπάρχουν πολέμιοι και θιασώτες του θεσμού των μαθητικών παρελάσεων. Για κάποιους αποτελούν αναχρονιστικές και παρωχημένες εκδηλώσεις που δεν συνάδουν με το σύγχρονο κλίμα περιορισμού της αναγκαιότητας ύπαρξης γεωγραφικών, οικονομικών και πολιτισμικών συνόρων. Για άλλους αποτελούν κομμάτι της παράδοσης και εκδηλώσεις που συντελούν στη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας των νέων ενώ διατηρούν για δεκαετίες σημαντικό ποσοστό αποδοχής στην κοινωνία με μεγάλη συμμετοχή μαθητών και μαζική προσέλευση θεατών. Ανεξάρτητα από το αν κάποιος προσδιορίζει τη δική του πραγματικότητα υπό το πρίσμα της μιας ή της άλλης άποψης, η συζήτηση σχετικά με την απόφαση για αλλαγή του τρόπου επιλογής αυτών που ηγούνται της ομάδας των μαθητών που παρελαύνει εκπροσωπώντας το σχολείο τους χρειάζεται να υπερβεί το σχήμα των παρελάσεων και να εστιάσει στη σημειολογία που εμπεριέχεται σε μια τέτοια απόφαση.

Η επιλογή των αρίστων για να ηγηθούν ως πρώτοι μεταξύ ίσων συμμαθητών στην παρέλαση ή σε άλλες ομαδικές εκδηλώσεις αποτελεί για κάποιους μιας μορφής διάκριση που δημιουργεί -ασαφείς για το γράφοντα- περιπλοκές στην ευαίσθητη ψυχοσύνθεση των παιδιών μικρής ηλικίας ακόμα και για τους ίδιους τους αρίστους όπως ειπώθηκε πριν λίγα χρόνια σε θεσμικό επίπεδο. Κατ' άλλους κάθε μορφή ανάδειξης αυτών που διακρίνονται αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της διαδικασίας κοινωνικοποίησης και κοινωνική πράξη επιβράβευσης της προσπάθειας που κάποιος καταβάλλει προκειμένου να αριστεύσει, η οποία πρέπει να ξεκινά όσο το δυνατόν νωρίτερα.

Η επιβράβευση των αρίστων σε ομαδικές δράσεις, μία εκ των οποίων -σίγουρα όχι η πιο σημαντική- είναι η μαθητική παρέλαση, στοιχειοθετεί ένα κοινωνικό πρότυπο με ιδιαίτερη σημασία για τις μελλοντικές προτεραιότητες της ίδιας της κοινωνίας. Η αριστεία ως στοιχείο επιλογής αυτών που ηγούνται έστω και συμβολικά, όπως συμβαίνει στις μαθητικές παρελάσεις, βρίσκει διαχρονικά εφαρμογή σε πληθώρα συστημάτων και κοινωνιών. Στο μοντέλο εκπαίδευσης που περιγράφεται στην Πολιτεία του Πλάτωνα οι άριστοι προτείνεται να επιλέγονται με βάση τις επιδόσεις τους ανεξάρτητα από την κοινωνική τους προέλευση και να εκπαιδεύονται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο για να ηγηθούν της κοινωνίας στο μέλλον. Στις σύγχρονες κοινωνίες οι άριστοι επιλέγονται για να φοιτήσουν στα καλύτερα διεθνή πανεπιστήμια τα οποία έχουν υιοθετήσει τη φιλοσοφία εκπαίδευσης των μελλοντικών ηγετών. Στον αθλητισμό οι άριστοι είναι αυτοί που επιλέγονται για να ηγηθούν της αποστολής της χώρας τους στους Ολυμπιακούς Αγώνες, την κορυφαία αθλητική εκδήλωση σε παγκόσμια κλίμακα. Στις σύγχρονες οικονομίες των πολιτισμένων χωρών οι άριστοι κάθε τομέα είναι αυτοί που επιλέγονται για να ηγηθούν των επιχειρήσεων ή άλλων φορέων όπως είναι τα πανεπιστήμια. Η διαδικασία εξοικείωσης με το μοντέλο ανάδειξης των αρίστων μέσω της επιβράβευσής τους αποτελεί στοιχείο της λειτουργίας των σύγχρονων κοινωνιών και δεν θα έπρεπε να αποτελεί έκπληξη ότι είναι ενταγμένο στην εκπαίδευση.

Η πρόσφατη αφορμή για αναμόχλευση της συζήτησης περί της σημασίας της αριστείας ήταν η εισαγωγή της τυχαιότητας μέσω κλήρωσης για την ανάδειξη του μαθητή ή της μαθήτριας που ηγείται της ομάδας των παρελαυνόντων που θα εκπροσωπήσουν το σχολείο τους. Αναμφίβολα, η αλλαγή είναι καθαρά διαδικαστική και δεν πρόκειται να επηρεάσει το ποιος αριστεύει. Ωστόσο, σηματοδοτεί την υιοθέτηση μιας διαφορετικής προσέγγισης σχετικά με το πώς επιλέγεται αυτός που έστω και συμβολικά είναι πρώτος μεταξύ ίσων. Η εφαρμογή της συγκεκριμένης αλλαγής στους μαθητές των Δημοτικών Σχολείων έχει επιπρόσθετη σημασία. Ο λόγος έγκειται στο γεγονός ότι τόσο η εξοικείωση με οποιαδήποτε διαδικασία όσο και η μάθηση σε αυτό το ηλικιακό στάδιο στηρίζονται περισσότερο στη βιωματική διαδικασία και λιγότερο σε διαδικασίες εκλογικευμένης και κριτικής σκέψης. Η υιοθέτηση της τυχαιότητας σαν συμβολικό μέσο ανάδειξης των πρώτων μιας ομάδας δημιουργεί ένα συγκεκριμένο πρότυπο, το οποίο αν επεκταθεί και σε άλλους τομείς στο μέλλον, θα έχει πολύ πιο σημαντικές επιπτώσεις από αυτή καθ' εαυτή την εν λόγω αλλαγή στις παρελάσεις.

Ο περιορισμός της διαδικασίας ανάδειξης αυτών που συμβολικά ηγούνται μιας τάξης ή ενός σχολείου, θα έχει αναμφίβολα απειροελάχιστη επίπτωση στη λειτουργία της μελλοντικής κοινωνίας. Αν όμως καθιερωθεί στην επόμενη γενιά η πεποίθηση ότι το μοντέλο επιλογής ηγετών ή εκπροσώπων μπορεί απλά να στηρίζεται στην τυχαιότητα, θα δημιουργηθεί μια νέα πραγματικότητα, στην οποία οι μέτριοι και όχι οι άριστοι στα γράμματα, στις επιστήμες, στην τέχνη και στην οικονομία θα λαμβάνουν σημαντικές θέσεις λήψης αποφάσεων. Αυτό θα εξαλείψει το κίνητρο για βελτίωση, θα επηρεάσει την ποιότητα των ηγεσιών και θα οδηγήσει τους καλυτερους των νέων στην καταφυγή σε κοινωνίες που αναγνωρίζουν και επιβραβεύουν την προσπάθεια και την αριστεία. Η διεύρυνση της μη επιβράβευσης και η απουσία αναγνώρισης της αξίας των αρίστων από το σύνολο θα περιθωριοποιήσει τους ίδιους τους αρίστους από την υπόλοιπη ομάδα και θα αποδυναμώσει τη δυνατότητα προβολής τους ως επιτυχημένο παράδειγμα προς μίμηση για τους υπόλοιπους.

Η καθιέρωση της τυχαιότητας στις διαδικασίες επιλογής στην Ελλάδα θα αναγάγει τις κοινωνίες του εξωτερικού όχι απλώς σε συγκυριακούς προορισμούς των κατά καιρούς "brain drains" αλλά σε μια σύγχρονη ιδιότυπη μορφή μόνιμης πνευματικής και επαγγελματικής «εξορίας» των αρίστων που εξακολουθεί να παράγει η Ελλάδα με προφανείς δυσμενείς επιπτώσεις για την οικονομία και την πρόοδο της χώρας στο μέλλον. Η κοινωνία που επιβραβεύει τους αρίστους θέτει τα θεμέλια για ανάπτυξη και πρόοδο επιλέγοντας τους αρίστους να ηγηθούν και αξιοποιώντας τις δεξιοτήτες όλων. Κοινωνίες στις οποίες ο «γονιός» επιλέγει να τοποθετήσει σε μια ηγετική θέση το αξιότερο «παιδί του γείτονα» γιατί έτσι ξέρει ότι θα δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις να αξιοποιηθεί σύμφωνα με τις δυνατότητές του και το «δικό του παιδί» είναι προορισμένες να επιτύχουν και να προοδεύσουν.