Αναδιατάσσοντας την ιστορία

12:30 20/4/2020 - Πηγή: Huffington Post Greece

Στην πολιτική επιστήμη και στις διεθνείς σχέσεις ευρύτερα, η ανάλυση δεδομένων συνθηκών υπό το κάτοπτρο του ιστορικού θεσμισμού ενέχει, ως ένα εκ των βασικών χαρακτηριστικών της, την έννοια της «κρίσιμης διασταύρωσης» ή «κομβικού σημείου». Την αυτή στιγμή, δηλαδή εκείνην της κρίσιμης διασταύρωσης, ιδιαιτέρως όσον αφορά σε κρατικές οντότητες, παρατηρείται μία ρευστότητα, κατά την οποία διανοίγεται ένα εύρος κατευθύνσεων και συναφώς λήψης αποφάσεων για την πορεία του κράτους.

Διά της επιλογής μίας εκ των κατευθύνσεων, ακολουθείται συγκεκριμένη τροπή, η οποία εν συνεχεία προσδιορίζει και

παγιώνει την συμπεριφορά και τους θεσμούς του κράτους. Συνεπώς, η επιλογή, εφόσον δεν παραπέμπει μόνο στο παρόν, αλλά κυρίως στο αύριο, προσδιορίζεται ως καθοριστική για τους περαιτέρω κρατικούς βηματισμούς. Εξ αυτού υιοθετείται η πεποίθηση πως κατά την διάρκεια της κρίσιμης διασταύρωσης, επί της ουσίας, «γράφεται ιστορία».

Κατά το καλοκαίρι του 1989 παρουσιάστηκε στο περιοδικό NationalInterest ένα εκ των πλέον πολυσυζητημένων κειμένων, τιτλοφορούμενο «Το Τέλος της Ιστορίας» του FrancisFukuyama. Βασική θέση που εκφραζόταν σε αυτό ήταν πως την ιστορία, όπως την γνώριζε μέχρι εκείνη την στιγμή ο κόσμος, δηλαδή ως ιστορία συνάντησης θέσεων, πολυεπίπεδης σύγκρουσης και διπολικής αντιπαράθεσης σε ιδεολογικό επίπεδο, θα την καταπόντιζε η πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ, της μοναδικής εναπομείνασας υπερδύναμης. Παράλληλα, θα καθίσταντο πραγματικότητα οι «ρόδινες» προσδοκίες που καλλιεργούσαν οι ΗΠΑ για την ανθρωπότητα. Εκ της διαγραφόμενης μέχρι τούδε πορείας, η άνωθεν εκπορευόμενη προσέγγιση ενός «τέλους» δεν φαίνεται να βρίσκει την αναμενόμενη ανταπόκριση.

Εκ παραλλήλως, η τεχνολογία, η τεχνική ανάπτυξη και η επικοινωνιακή διάσταση της παγκοσμιοποιημένης εποχής διάνοιξαν νέες δυνατότητες για αυτοστιγμεί αναμετάδοση τεκταινομένων από το ένα ημισφαίριο στο άλλο, αλλά και για ανάπτυξη αισθήματος εγγύτητας των θεσμών και ατόμων και, ως εκ τούτου, πολιτισμικής προσέγγισης όσον αφορά στους τρόπους, τις στάσεις και τις συμπεριφορές.

Δημιουργήθηκε, συναφώς, η πεποίθηση σε ορισμένους στοχαστές, εκφραζόμενη ενίοτε με πηχυαίους τίτλους, περί της αποτελμάτωσης του έθνους – κράτους και της υποχώρησής του από την κεντρική θέση, που ανέκαθεν κατείχε στο διεθνές σύστημα, περιθωριοποιώντας ή υποβιβάζοντας την παρουσία του σε έναν εκ των πολλών δρώντων που υφίστανται και σαφώς όχι τον καθοριστικό.

Δεδομένης της ασύλληπτης δυνατότητας μετακινήσεων ανθρώπων, αγαθών και κεφαλαίων από το ένα μέρος της οικουμένης στο άλλο, εκ των πραγμάτων οριοθετείται ο πλανήτης των επτά και πλέον δισεκατομμυρίων ως «παγκόσμιο χωριό». Αυτή η δυνατότητα συνιστά μία εκδοχή της οριζόντιας διάστασης της παγκοσμιοποίησης, όπου τίθεται σε αμφισβήτηση ή, εν πάση περιπτώσει, επαναπροσδιορίζεται, η ύπαρξη κρατικών φραγμών.

Ως αντίποδας των ανωτέρω, η σημερινή παγκόσμια υγειονομική απειλή του ιού COVID-19 έναντι της οποίας βρίσκεται εκστατικό το σύνολο της ανθρωπότητας σε όλες τις ηπείρους, έχει παραλύσει τις δομές επί των οποίων οικοδομήθηκε ο σύγχρονος πολιτισμός και έχει μεταβάλει άρδην κάθε πλαίσιο και συνθήκη, εντός των οποίων ο άνθρωπος προσάρμοσε τη ζωή του και διαμόρφωνε κατά τρόπο αβίαστο την καθημερινότητά του. Εξ ου και προσομοιάζεται με ασύμμετρη απειλή, με αόρατο εχθρό, με αντίπαλο ενός ακήρυκτου, πλην πανταχού παρόντα πολέμου.

Επί του παρόντος, διά των δυνατοτήτων της τεχνολογίας επιχειρείται μία υποκατάσταση, έστω και παροδικά, του κενού που αναφύεται, λόγω της αδυναμίας της εκ του σύνεγγυς ανθρώπινης επαφής. Η ανωτέρω σκιαγράφηση παραπέμπει στην αρνητική οπτική πτυχών ενός παγκοσμιοποιημένου κόσμου, όπως τούτη εν προκειμένω εκφράζεται στην ικανότητα μετάδοσης και διασποράς του νεοφανούς αυτού ιού, εκδηλούμενου μόλις τον Δεκέμβριο του 2019.

Εξ αυτού συνάγεται πως το οριζόντιο στοιχείο της παγκοσμιοποίησης εδράζεται και στο γεγονός ενός πανανθρώπινου δράματος, που δεν αναγνωρίζει εδαφικούς φραγμούς, όσα σύνορα και αν προς στιγμής ορθωθούν ως απόρθητα. Εν γνώσει αυτού του δεδομένου, η αδυναμία διαχείρισης της παρούσας παγκόσμιας κρίσης υπενθυμίζει και επιβάλλει την ατομική υπεύθυνη στάση ως κρίκο εναντίωσης και διάσπασης μιας δυνάμει πανταχόθεν αλληλοσυνδεόμενης αλυσίδας.

Υπ’ αυτό το πρίσμα επανερχόμαστε στην διατυπούμενη ως διπολική σχέση μεταξύ παγκοσμιοποίησης και έθνους – κράτους. Από της εκδήλωσης του ιού και εντεύθεν, αναπτύσσεται ταχέως μία δυναμική αντίληψη ως προς την ύπαρξη και την χρησιμότητα των συνόρων, επαναφέροντας εμφαντικά την κυρίαρχη διάσταση της κρατικής οντότητας. Προσέτι, αναδεικνύεται, εν τοις πράγμασι, και η ύψιστη αποστολή του κράτους, δηλαδή η εμπέδωση ασφάλειας για τον εκάστοτε πολίτη του.

Στον χώρο της Ευρώπης, σημαντικό τμήμα του οποίου υφίστατο ενοποιημένο, η εκδήλωση του ιού, που εκτυλίσσεται ως περίοδος «κρίσιμης διασταύρωσης», ανέπτυξε φυγόκεντρες δυνάμεις που επαναβεβαίωσαν τον ρόλο του κράτους. Πέραν τούτου, στο «κομβικό» αυτό σημείο ως εκ της απόκρισης σε αυτή την ρευστή κατάσταση, θα διαφανεί κατά πόσον το ήδη εύθραυστο, και σε συνέχεια και της πρόσφατης αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου, εγχείρημα διαδικασίας οιονεί ομοσπονδοποίησης της Ευρώπης θα αντιπαραταχθεί νικηφόρα στους εκδηλούμενους τριγμούς.

Σε αντίθετη περίπτωση, το ρήγμα, που θα μπορούσε να διαγράψει μία μη αλληλέγγυα στάση των ευρωπαϊκών κρατών έναντι αυτής της κρίσης, θα είναι τέτοιας εκτάσεως, που να άρει την εμπιστοσύνη των πολιτών προς τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Κατ’ επέκταση, ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα είχε ως συνέπεια την απομείωση της λογικής περί ευρωπαϊκής πολιτικής ενοποίησης και την προσφυγή των πολιτών στο καταφύγιο που παρείχε, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, ασφάλεια, κατά την περίοδο κρίσης, το κράτος, το συνεπές βεστφαλιανό δημιούργημα των τελευταίων τεσσάρων σχεδόν αιώνων.

ΠΡΙΝ ΦΥΓΕΤΕ Κοροναλισμός: Το νέο επεισόδιο οικονομικού εθνικισμού στην Ε.Ε. Κομισιόν: Ίσως χρειαστεί βοήθεια 1,5 τρισ. ευρώ για την αντιμετώπιση της κρίσης