Ανοικτή Επιστήμη: Οδηγίες χρήσης στο Open Science Fair

13:26 5/9/2017 - Πηγή: Huffington Post Greece

Διαφωτισμός είναι η έξοδος τον ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία φταίει ο ίδιος. Ανωριμότητα είναι η αδυναμία του ανθρώπου να μεταχειρίζεται το νου του χω­ρίς την καθοδήγηση κάποιου άλλου.
Immanuel Kant, Τι είναι διαφωτισμός;

Η σύνοψη του Διαφωτισμού σε αυτές τις λίγες αράδες που έγραψε ο Καντ το 1794 για το Berlinische Monatsschrift, εξακολουθεί να πυροδοτεί αμέτρητα σχόλια, απόδειξη πως το αίτημα του μας στοιχειώνει ακόμα. Πότε θα έρθει αυτή η πολυπόθητη ωριμότητα; Και πώς;

Ερώτημα παράταιρο για τις εικονοκλαστικές μέρες που διανύουμε. Σήμερα οι αυθεντίες και

οι κηδεμόνες του χθες έχουν χάσει την προηγούμενη αίγλη τους. Η σκληρή τους σάρκα έχει μαλακώσει. Οι πολιτικοί θεσμοί έχουν χάσει κάθε κύρος, τα παραδοσιακά ΜΜΕ έχουν πέσει στην ανυποληψία, οι «ειδικοί» μας εκπλήσσουν με την επιμονή τους να εκτιμούν με εντελώς λάθος τρόπο τις επερχόμενες καταστάσεις.

Αυτή η αποσυναρμολόγηση δεν γίνεται χωρίς τίμημα και δεν οδηγεί απαραιτήτως στην ωριμότητα. Συχνά, τα παλιά είδωλα αντικαθίστανται από νέα, κατασκευασμένα από πιο φθηνές ύλες, ενώ η εκτεταμένη καχυποψία διαταράσσει την αρμονία ενός συνεκτικού κοινωνικού ιστού.

Η επιστημονική κοινότητα, παρότι σπανιότερα, συγκαταλέγεται και αυτή στις λίστες των πτωχευμένων ηρώων. Η επιστήμη θεωρείται μια μακρινή επικράτεια ασταμάτητης παραγωγής διαδοχικών θαυμάτων τα αποτελέσματα των οποίων σπάνια φτάνουν σε αυτούς που τα έχουν περισσότερο ανάγκη. Λογίζεται ως μια πρακτική εκλεκτών, με κατευθύνσεις που ορίζονται από επιχειρηματικούς και κρατικούς οργανισμούς με αμφίβολες σκοπιμότητες και των οποίων τα αποτελέσματα εμφανίζονται ξαφνικά ντυμένα με την δύναμη της αυθεντίας που δεν σηκώνει αμφισβητήσεις. Η γνώση και τα αποτελέσματα της παράγονται κάπου μακριά, δίχως ο πολίτης να μπορεί να παρακολουθήσει την πορεία τους. Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, ότι η επιστήμη συχνά αντιμετωπίζεται ως οργανικό κομμάτι ενός ξεπερασμένου συστήματος.

Το ερώτημα που προκύπτει έπειτα από όλες αυτές τις διαπιστώσεις είναι το εξής: Πώς μπορούμε να συμφωνήσουμε συλλογικά σε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο που θα επαναφέρει την χαμένη εμπιστοσύνη;

Σε αυτό το ερώτημα καλούνται να απαντήσουν σημαντικοί επιστήμονες που θα βρεθούν στην Αθήνα στις 6-8 Σεπτεμβρίου, στις νέες εγκαταστάσεις της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, για το Open Science Fair. Η διοργανώτρια αρχή ανιχνεύοντας τα κρίσιμα επίδικα, έχει ορίσει ως θεματική της συνάντησης την Ανοιχτή Επιστήμη (Οpen Science). Αίτημα καίριο και κρίσιμο, που τοποθετεί στον πυρήνα του λεξιλογίου και της σκέψης μας το δίλημμα ανάμεσα στην ανοικτότητα και την περιχαράκωση, που διαπερνά και ξεπερνά τα υπόλοιπα διλήμματα που δηλητηριάζουν την καθημερινή μας ζωή. Η κουβέντα γίνεται πάνω στο δίπολο ανοικτό/κλειστό και τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να γίνουν πιο προσβάσιμες και πιο ανοιχτές δομές, υπηρεσίες και πολιτικές, ώστε να διευκολύνουν τις ροές γνώσης και έρευνας και να εμπλέξουν πιο ενεργά τους πολίτες στην επιστημονική διαδικασία.

Ανάμεσα στα υπόλοιπα ενδιαφέροντα εργαστήρια του προγράμματος συγκαταλέγεται και αυτό που συνδιοργανώνει η Ελληνογερμανική Αγωγή και η CulturePolis, με τίτλο "Introducing Responsible Research &Innovation - the Citizen Science aspect". Στο πλαίσιο του εργαστηρίου η Αλίκη Γεωργακοπούλου και ο Παύλος Γεωργιάδης, θα αναλάβουν να συστήσουν και να μυήσουν τους συμμετέχοντες στις καινοτόμες μεθόδους της Επιστήμης Πολιτών (Citizen Science) και της Υπεύθυνης Έρευνας και Καινοτομίας (Responsible Research &Innovation).

O Παύλος Γεωργιάδης, εθνοβιολόγος και ερευνητής της βιοποικιλότητας, που καινοτομεί στον τομέα της αγροοικολογικής μετάβασης, εν όψει αυτού του αδιεξόδου συγκαταλέγεται σε αυτούς που εξερευνούν νέα μονοπάτια εκδημοκρατισμού της γνώσης και της πολιτικής. Αυτή τη δική του καινοτόμα λύση έρχεται να παρουσιάσει ως μέρος του GROW Observatory, ενός πανευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου Πολιτών που στηρίζεται εξ ολοκλήρου στις αξίες και τις μεθοδολογίες της Επιστήμης Πολιτών. Το GROW σχεδιάζει και υλοποιεί ένα ολιστικό σχέδιο προστασίας των εδαφών της Ευρώπης, μέσα από την επεξεργασία δεδομένων που θα συλλέγουν καλλιεργητές και θα μοιράζονται με επιστήμονες, ειδικούς του εδάφους και αυτούς που χαράσσουν πολιτικές στρατηγικές για την διαχείριση του περιβάλλοντος και του τοπίου:

«Είναι πλέον εμφανές -είτε το θέλουμε, είτε όχι- πως η διαχείριση του περιβάλλοντος και του τοπίου απαιτεί πολύ ενημερωμένες στρατηγικές, που βασίζονται σε πραγματικά δεδομένα, τα οποία είναι ανοιχτά και προσβάσιμα από όλους. Κανένας επιστήμονας δεν βρίσκεται σε θέση να συλλέγει και να αναλύει το πλήθος αυτών των δεδομένων στο εύρος που απαιτείται. Εδώ έρχεται ο ρόλος του πολίτη, ο οποίος πλέον γίνεται πολίτης-επιστήμονας που συλλέγει, επεξεργάζεται και αναλύει τα δεδομένα μαζί με τον ερευνητή. Οι σύγχρονες τεχνολογίες επιτρέπουν αυτό να συμβαίνει σε μαζική κλίμακα. Στο GROW ευελπιστούμε να ενώσουμε αυτές τις κοινότητες και τους μεμονωμένους καλλιεργητές που βλέπουν το έδαφος σαν ζωντανό σύντροφο, και εργάζονται για την προστασία του. Αν αυτό πετύχει, τότε μπορεί να λειτουργήσει πολύ ενδυναμωτικά προς όλους αυτούς τους ανθρώπους που έχουν κάνει στροφή προς τη γη και την ύπαιθρο τα τελευταία χρόνια της κρίσης. Αλλά και για την χάραξη αγροτικής και περιβαλλοντικής πολιτικής, η οποία συνήθως μοιάζει να πορεύεται στα τυφλά, χωρίς δεδομένα και -κυρίως- χωρίς την εμπλοκή των αγροτών και των πολιτών εν γένει».

Η Αλίκη Γιαννακοπούλου εστιάζει το ενδιαφέρον της σε πειράματα που στηρίζονται στην υπεύθυνη έρευνα και την καινοτομία:

«Η Υπεύθυνη Έρευνα και Καινοτομία (RRI) βασίζεται σε μια μακροπρόθεσμη προοπτική για τον κόσμο στον οποίο θέλουμε να ζήσουμε. Μπορεί να ενδυναμώσει τα ερευνητικά προγράμματα δίνοντας έμφαση στην ανοικτότητα, την διαφάνεια, την ποικιλότητα, την ενσωμάτωση και την προσαρμογή στις αλλαγές που απαιτούν οι εποχές. Ουσιαστικά, θέλει να δημιουργήσει συνεργατικές κοιτίδες όπου πολίτες θα αναμιχθούν με επιστήμονες, επιχειρηματίες, κέντρα λήψης αποφάσεων, και άλλες κοινωνικές ομάδες, ώστε να συνεργαστούν προς περισσότερο βιώσιμα, ηθικά αποδεκτά και κοινωνικά επιθυμητά αποτελέσματα.»

Οι δυο τους σηματοδοτούν μια μετάβαση σε μια νέα επιστημονική τροπικότητα, που εμπλέκει τους πολίτες συλλογικά στην διαδικασία παραγωγής γνώσης, επιτρέποντάς τους να διατηρούν την καχύποπτη στάση τους. Μια επιστημονική τροπικότητα που μετατρέπει τα υποκείμενα σε πολίτες που ζητούν πρόσβαση στην απόδειξη και αποδέσμευση από την αυθεντία.

Η Επιστήμη Πολιτών φέρει μαζί της μια νέα ελπίδα, αποκατάστασης της εμπιστοσύνης των κοινωνικών εταίρων, χωρίς να κάνει εκπτώσεις στο αίτημα για έναν καλύτερο και πιο ενημερωμένο κόσμο. Δίνει στους πολίτες τον πρώτο λόγο στην παραγωγή της επιστημονικής γνώσης και τους επιτρέπει να ιεραρχήσουν οι ίδιοι τα προβλήματα και τις κατευθύνσεις της επιστημονικής έρευνας. Η Υπεύθυνη Έρευνα και Καινοτομία φιλοδοξεί να χαράξει έναν μακρύτερο χρονικό ορίζοντα που θα συμφωνείται συλλογικά και θα μεταμορφώνει την ποιότητα της επιστημονικής μεθόδου και θα εκδημοκρατίζει τη γνώση.

Μπροστά στο αδιέξοδο που δημιουργεί η ανεπάρκεια των παραδοσιακών θεσμών και πρακτικών, αναδύονται νέες επιστημονικές πρακτικές, νέες σχέσεις και ένας νέος ανθρωπότυπος. Πρόκειται για τον πολίτη που δεν ενδίδει στην μοιρολατρία, μα διεκδικεί φωνή και παρέμβαση, ζητά διαφάνεια και λογοδοσία, επινοεί καινοτόμες πρακτικές για να αναπληρώσει τα κενά και δικτυώνεται με αντίστοιχες πρωτοβουλίες που δρουν τοπικά, αλλά επιδρούν παγκόσμια. Αυτούς τους ανθρώπους και αυτές τις μεθόδους μπορεί κανείς να γνωρίσει στο Open Science Fair 2017.