Απεργία πείνας και δικαίωμα αυτοκαθορισμού

15:22 14/3/2021 - Πηγή: Huffington Post Greece

Με μία σειρά εισαγγελικών διατάξεων (υπ′ αριθμ. 69/27-1-2021, ΕΜΠ 6/7-2-2021, 42/20-1-2021, 33/16-1-2021 και 23-2-2021), καθώς και των υπ′ αριθμ. 77/29-1-2021 και 97/6-2-2021 παραγγελιών, η Εισαγγελία Πρωτοδικών Λαμίας, διέταξε τη λήψη αναγκαίων και κατάλληλων ιατρικών και νομικώς επιβεβλημένων πράξεων για την αποτροπή άμεσου κινδύνου ζωής ή σοβαρής και μόνιμης βλάβης της υγείας του κρατουμένου απεργού πείνας Δ. Κουφοντίνα, κατά την επιταγή του άρθρου 29 παρ.3 του Ν. 2776/1999.

Σύμφωνα με τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των

Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το κράτος έχει θετική υποχρέωση διασφάλισης του αγαθού της ζωής,τηρώντας τις διαδικαστικές εγγυήσεις που διασφαλίζουν ότι η εν λόγω υποχρέωση δεν συνιστά τιμωρία ή εξευτελισμό του κρατουμένου.

Πλήθος σχετικών υποθέσεων απασχόλησαν το ΕΔΔΑ, το οποίο καθόρισε με τις αποφάσεις του ένα πλαίσιο κριτηρίων, η εκπλήρωση των οποίων απομακρύνει το κράτος από τυχόν παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ περί απαγόρευσης των βασανιστηρίων και της απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης.

Ειδικότερα, το Δικαστήριο εστιάζει την προσοχή του τόσο στην πραγματική βούληση του απεργού πείνας, η οποία δεν είναι βεβαίως να πεθάνει, αλλά να ασκήσει πίεση ώστε να ικανοποιηθεί το αίτημά του από τις αρμόδιες αρχές, όσο και στην τεκμηρίωση της ιατρικής αναγκαιότητας για υποχρεωτική σίτιση, αλλά και στην εν γένει διαδικασία, η οποία θα πρέπει να καλύπτεται από εγγυήσεις τόσο νομικής όσο και ιατρικής φύσεως.

Καθίσταται δε ιδιαίτερα σημαντική η θέση του Δικαστηρίου να σέβεται την επιλογή της εκάστοτε έννομης τάξης στον τρόπο αντιμετώπισης ενός τέτοιου ζητήματος.

Κατά την κρίση του Δικαστηρίου, ακόμα και αν ένα κράτος επιλέξει να μην παρέμβει στην απεργία πείνας με αναγκαστική σίτιση, αυτό δεν παραβιάζει το άρθρο 2 της ΕΣΔΑ (δικαίωμα στη ζωή), αρκεί, βεβαίως, να μην παραβιάζει τυχόν νομοθετημένη σχετική υποχρέωσή του.

Η υποχρέωση του κράτους για προστασία του αγαθού της ζωής εξαντλείται, σε αυτές τις περιπτώσεις, στην λήψη όλων των κατάλληλων και αναγκαίων υγειονομικών μέτρων που απαιτούνται για την φροντίδα του απεργού πείνας, χωρίς όμως να υπάρχει περαιτέρω επέμβαση στη βούλησή του.

Παρατίθεται κατωτέρω μία σειρά απόφασεων του ΕΔΔΑ, όπου το Δικαστήριο έκρινε επί συγκεκριμένων πραγματικών περιστατικών, λαμβάνοντας υπόψιν τις υποχρεώσεις του κράτους όπως αυτές προβλέπονται στο κείμενο της ΕΣΔΑ σε συνάρτηση με αυτές που προκύπτουν από την εκάστοτε εθνική νομοθεσία.

Απόφαση ILAŞCU και άλλοι κατά Μολδαβίας και Ρωσίας

ILAŞCU AND OTHERS v. MOLDOVA AND RUSSIA (coe.int)

2004

To ΕΔΔΑ εξέδωσε ασφαλιστικά μέτρα, καλώντας τους προσφεύγοντες να διακόψουν την απεργία πείνας για να διασφαλιστεί το δικαίωμά τους στην ζωή, ενώ ζήτησε από τα εμπλεκόμενα κράτη να λάβουν άμεσα κάθε ενδεδειγμένο ιατρικό μέσο για την προστασία της υγείας τους.

Απόφαση Nevmerzhitsky κατά Ουκρανίας

Chamber judgment Nevmerzhitsky v. Ukraine 05.04.2005 (coe.int)

2005

Το Δικαστήριο έκρινε ότι ένα μέτρο που θεωρείται ιατρικά αναγκαίο - όπως η αναγκαστική σίτιση κρατουμένου για να σωθεί η ζωή του - δεν μπορεί καταρχήν να θεωρηθεί απάνθρωπο και εξευτελιστικό.

Ωστόσο, η αναγκαιότητα αυτή θα πρέπει να αποδεικνύεται από τις αρμόδιες αρχές.

Εν προκειμένω, η ουκρανική κυβέρνηση δεν παρείχε γραπτή ιατρική έκθεση ή απόφαση του επικεφαλής του οργάνου κρατήσεως, όπως όριζε το σχετικό διάταγμα αναφορικά με τη διαδικασία παρακολούθησης των κρατουμένων που τρέφονται με βία.

Η ουκρανική κυβέρνηση δεν απέδειξε ότι η αναγκαστική σίτιση του αιτούντος ήταν ιατρικά αναγκαία.

Ως εκ τούτου, οι διαδικαστικές εγγυήσεις δεν τηρήθηκαν ενόψει της συνειδητής άρνησης του αιτούντος να πάρει τρόφιμα και οι ουκρανικές αρχές δεν ενήργησαν προς το συμφέρον του αιτούντος με να τον υποβάλουν σε αναγκαστική σίτιση. Το Δικαστήριο έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3.

Απόφαση Pandjikidzé και άλλοι κατά Γεωργίας

PANDJIKIDZE ET SIX AUTRES c. GEORGIE (ketse.com)

2006

To Δικαστήριο έκρινε ότι επιλογή του κράτους να μην παρέμβει με αναγκαστική σίτιση στην απεργία πείνας δεν παραβιάζει το άρθρο 2 της ΕΣΔΑ (δικαίωμα στη ζωή).

Θα πρέπει όμως το κράτος να φροντίσει να παρέχει την κατάλληλη ιατρική φροντίδα, εφαρμόζοντας όλα τα απαραίτητα υγειονομικά μέτρα. Δεν μπορεί όμως να καταστεί υπεύθυνο μόνο και μόνο επειδή σέβεται την επιθυμία και την βούληση του απεργού πείνας.

Απόφαση Ciorap κατά Μολδαβίας

Chamber judgment Ciorap v. Moldova 19.06.07 (coe.int)

2007

Το Δικαστήριο διαφώνησε με τη διαπίστωση των εθνικών δικαστηρίων για επαρκή αποδεικτικά στοιχεία αναφορικά με την ιατρικώς αναγκαστική σίτιση του κρατουμένου προκειμένου να σωθεί η ζωή του.

Δεν τηρήθηκαν οι βασικές διαδικαστικές εγγυήσεις, όπως προβλέπονταν στην εθνική νομοθεσία, ήτοι η αποσαφήνιση των λόγων για την έναρξη και τον τερματισμό της αναγκαστικής σίτισης, η σύνθεση και η ποσότητα των χορηγούμενων τροφίμων.

Επιπλέον, η υγεία του αιτούντος αξιολογούνταν κάθε φορά ως «σχετικά ικανοποιητική» ή ακόμη και «ικανοποιητική» από τον γιατρό υπηρεσίας, χαρακτηρισμός ο οποίος δεν είναι συμβατός με απειλητική για τη ζωή κατάσταση που απαιτεί αναγκαστική σίτιση.

Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο τρόπος με τον οποίο ο προσφεύγων είχε επανειλημμένα τροφοδοτηθεί διά της βίας δεν είχε προκληθεί από βάσιμους ιατρικούς λόγους, αλλά μάλλον από την πρόθεση του κράτους να υποχρεωθεί ο προσφεύγοντας να σταματήσει τη διαμαρτυρία του, ενώ ο τρόπος της αναγκαστικής σίτισης ήταν άσκοπα οδυνηρός και ταπεινωτικός και μπορούσε να θεωρηθεί μόνο ως βασανιστήριο. Κατά συνέπεια, υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ.

Απόφαση ÖZGÜL κατά Τουρκίας

ÖZGÜL c. TURQUIE (coe.int)

2007

O προσφεύγων αρνούνταν ιατρική φροντίδα. Το Δικαστήριο επισημαίνει ότι η αναγκαστική παρέμβαση των αρχών για τη διατήρηση ενός προσώπου στη ζωή ή τα μέτρα που λαμβάνονται για τη διατήρηση της σωματικής και ψυχικής υγείας των ασθενών, στο βαθμό που το δικαιολογούν οι συνθήκες, δεν παραβιάζουν το άρθρο 3 της Συμβάσεως.

Λαμβανομένης υπόψη της κατάστασης της υγείας του προσφεύγοντος, δεν μπορούσε να λεχθεί ότι οι περιστάσεις δεν απαιτούσαν τέτοια παρέμβαση.

Σύμφωνα με την κρίση του Δικαστηρίου, το άρθρο 3 επιβάλλει θετική υποχρέωση του Κράτους για προστασία της σωματικής υγείας των κρατουμένων με την παροχή κατάλληλης ιατρικής βοήθειας, χωρίς να επιτρέπονται αποκλίσεις από τον κανόνα αυτόν.

Επιπλέον, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι σε αυτή την υπόθεση δεν αποδείχθηκε ότι σκοπός της ιατρικής παρέμβασης ήταν ο εξευτελισμός ή η τιμωρία του κρατούμενου και ως εκ τούτου, δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ.

Απόφαση RODIĆ και άλλοι κατά Βοσνίας Ερζεγοβίνης

RODIĆ AND OTHERS v. BOSNIA AND HERZEGOVINA (coe.int)

2008

To ΕΔΔΑ έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ και εξέδωσε ασφαλιστικά μέτρα για τη διασφάλιση του δικαιώματος των κρατουμένων στη ζωή μέσω των ενδεδειγμένων ιατρικών ενεργειών.

Απόφαση Rappaz κατά Ελβετίας

Decision Rappaz v. Switzerland - hunger strike and force-feeding (coe.int)

2013

Στην εν λόγω υπόθεση, ο προσφεύγων ισχυρίστηκε ότι οι αρχές είχαν θέσει την ζωή του σε κίνδυνο και τον υπέβαλαν σε απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση, επειδή αρνούνταν να το απελευθερώσουν.

Το Δικαστήριο κήρυξε την προσφυγή απαράδεκτη ως προδήλως αβάσιμη, κρίνοντας ότι οι Ελβετικές αρχές είχαν εκπληρώσει την υποχρέωσή τους για την προστασία της ζωής του προσφεύγοντος.

H επιλογή του κράτους να μην παρέμβει στην απεργία πείνας με αναγκαστική σίτιση, έχοντας λάβει βεβαίως όλα τα απαραίτητα μέτρα παροχής της ιατρικής φροντίδας, δεν παραβιάζει το άρθρο 2 της ΕΣΔΑ.

Περαιτέρω, ακόμη κι αν είχε υλοποιηθεί η απόφαση περί υποχρεωτικής σίτισης, αυτή δεν θα μπορούσε να παραβιάζει τις διατάξεις του άρθρου 3, καθώς αιτιολογούνταν επαρκώς από την εθνική νομοθεσία, η οποία ενέκρινε περιορισμούς στα θεμελιώδη δικαιώματα σε περίπτωση άμεσης, επικείμενης και σοβαρής απειλής.

Το δικαίωμα του αυτοκαθορισμού, του σκέπτεσθαι, του επιλέγειν αποτελεί αδιαμφισβήτητο προνόμιο του κάθε ανθρώπου.

Στην περίπτωση, βέβαια, ενός κρατουμένου, αυτό θεωρείται εκ των πραγμάτων περιορισμένο.

Παρ’ όλα αυτά, προφανώς και ο ίδιος μπορεί να επιλέξει τον τρόπο με τον οποίο θα διεκδικήσει τυχόν απαιτήσεις του.

Η απεργία πείνας μπορεί να αποτελέσει ένα τέτοιο μέσο. Πώς οφείλει, λοιπόν, να πράξει ένα κράτος σε μία τέτοια περίπτωση;

Μα, προφανώς, να παρακολουθεί διακριτικά μέχρι το σημείο εκείνο κατά το οποίο ο κίνδυνος ζωής ή σοβαρής βλάβης εμφανίζεται. Τότε ο δικαστικός λειτουργός μπορεί να επέμβει σύμφωνα με τις προβλέψεις της κείμενης νομοθεσίας.

ΠΡΙΝ ΦΥΓΕΤΕΟ Δημήτρης Κουφοντίνας σταματά την απεργία πείναςΤα γεγονότα της Νεας Σμύρνης με την ματιά της Χάνα Άρεντ