Ερωτας και αυτογνωσία

08:18 14/2/2025 - Πηγή: Huffington Post Greece

Με το μέτωπο στο τζάμι αγρυπνούμε την καινούρια οδύνη

«Ελένη», Οδυσσέας Ελύτης

Ο έρωτας είναι κάτι που είναι για τον κάθε άνθρωπο διαφορετικό, ανάλογα με τις εμπειρίες του, την προσωπικότητά του, την ηθική του, ακόμη και την τύχη του. Ο έρωτας μπορεί να θεωρείται κάτι που αξίζει να το σέβεται κανείς ή να παίρνει μια σκοτεινή μορφή, να γίνεται αντιληπτό ως αίσθηση κατοχής. Μπορεί να βιωθεί ως σωτηρία ή ως καταστροφή. Κάποιοι κυνηγούν τον έρωτα, άλλοι τον φοβούνται και τον αποφεύγουν και άλλοι εθίζονται στο να είναι ερωτευμένοι. Κι υπάρχουν άνθρωποι που ερωτεύονται το χρήμα, το κύρος ή την αίσθηση ότι είναι ποθητοί.

″Δεν μ′ αρέσει να δουλεύω με ερωτευμένους. Ίσως γιατί τους ζηλεύω - κι εγώ ο ίδιος λαχταράω να μαγευτώ. Ίσως πάλι γιατί ο έρωτας και η ψυχοθεραπεία είναι μεταξύ τους ασύμβατα. Ο καλός θεραπευτής πολεμάει το σκοτάδι και ζητάει το φως, ενώ ο έρωτας συντηρείται από το μυστήριο και καταρρέει μόλις αρχίσεις να τον εξετάζεις σχολαστικά. Κι εγώ σιχαίνομαι να γίνομαι ο δήμιος του έρωτα, ” έχει γράψει ο δημοφιλής ψυχοθεραπευτής και συγγραφέας, Ίρβιν Γιάλομ, στο βιβλίο του «Ο δήμιος του έρωτα» (Εκδόσεις Άγρα).

Η αλήθεια είναι ότι όποιος ασχοληθεί εις βάθος με την Ψυχολογία, όποιος διαβάσει ψυχανάλυση και κάνει ο ίδιος ψυχοθεραπεία μπορεί να φτάσει στο σημείο να βλέπει τον έρωτα λίγο διαφορετικά, ίσως πιο κυνικά, μπορεί και να πάψει λίγο να πιστεύει σε αυτόν. Σύμφωνα με την οπτική της Ψυχολογίας, ο έρωτας δεν είναι κάτι που συναντά ο άνθρωπος ξαφνικά ως έφηβος ή ενήλικος, αλλά είναι κάτι στο οποίο θα αναζητήσει ή θα επαναλάβει τα αισθήματα της παιδικής του ηλικίας.

Δεν είναι τυχαίο ότι συχνά οι άνθρωποι κάνουν τα ίδια λάθη στον έρωτα. Ακόμη κι αν αλλάζουν συντρόφους, μπορεί να βρίσκονται ξανά και ξανά στην ίδια θέση. Άλλος συχνά εγκαταλείπεται κι άλλος εγκαταλείπει κι άλλος νιώθει εγκαταλειμμένος χωρίς να τον έχουν καν εγκαταλείψει. Άλλος προδίδει κι άλλος προδίδεται κι άλλος φαντάζεται μια προδοσία που δεν υπάρχει. Κάποιος απαιτεί από τον σύντροφό του να του προσφέρει τα πάντα, όπως ίσως του προσφέρθηκαν κάποτε κι άλλος αρκείται στο ελάχιστο, επειδή έχει μάθει να μην ζητάει πολλά. Ή ένα άτομο πολύ εξαρτημένο από τον γονιό του, μπορεί να νιώσει πολύ εξαρτημένο από εκείνον που θα ερωτευτεί.

Είναι το λεγόμενο «μοτίβο», ο τρόπος που έχουμε μάθει να σχετιζόμαστε με τους άλλους και αυτό το μοτίβο βασίζεται στον τρόπο που συσχετιστήκαμε με τους γονείς μας. Επίσης, πολλές πεποιθήσεις που έχουμε για τον έρωτα και τις σχέσεις πηγάζουν από το πώς βιώσαμε τη σχέση των γονιών μας. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι ο έρωτας καθορίζεται αποκλειστικά και μόνο από το οικογενειακό μας παρελθόν. Αυτό αποτελεί απλώς ένα μέρος του.

Να πούμε, όμως, πως η ανάγκη μας για αυτογνωσία χρειάζεται λίγη προσοχή. Όταν κάποιος κάνει ψυχοθεραπεία κινδυνεύει να ασχολείται υπερβολικά με το παρελθόν ή με τον εαυτό του. Αυτή η υπερανάλυση σίγουρα δεν είναι ωφέλιμη και μπορεί να χάνουμε το δάσος για τα δέντρα.

Επίσης, σε καμία περίπτωση η Ψυχολογία δεν πρέπει να χρησιμοποιείται σαν Καζαμίας. Δεν αρκεί μια οπτική του τύπου «μου θυμίζεις τη μάνα μου» ή «δέκα σημάδια που δείχνουν ότι ερωτεύτηκες έναν ναρκισσιστή» ή «έχεις άλυτο οιδιπόδειο». Δεν είναι όλα πάντα τόσο ξεκάθαρα. Η ανθρώπινη προσωπικότητα είναι κάτι πολύ περίπλοκο, το ίδιο και η ζωή ενός ανθρώπου και οι σχέσεις του. Χρειάζεται να έχει κανείς την υπομονή και πάνω από όλα το ενδιαφέρον να γνωρίσει τον εαυτό του σιγά-σιγά και να κατανοήσει την παιδική και την τωρινή του ζωή, χωρίς απλώς να κατηγορεί τους γονείς του για όλα.

Τελικά, σε τι μπορεί να βοηθήσει η υγιής αυτογνωσία τον έρωτα; Τονίζω το «υγιής», γιατί δεν αναφέρομαι στη (δυστυχώς πολύ διαδεδομένη σήμερα) ψυχολογία που υπεραπλουστεύει, που βάζει ταμπέλες στους ανθρώπους, που θέλει έναν πελάτη στον ρόλο του θύματος διαρκώς για να τον έχει ευχαριστημένο και εξαρτημένο.

Με μια υγιή αυτογνωσία μπορεί να βοηθιέται κανείς να έχει το θάρρος να αναλάβει την ευθύνη των συναισθημάτων του, των αποφάσεων και των επιλογών του. Η αυτογνωσία βοηθά το άτομο να κάνει πιο συνειδητές επιλογές, να βάζει και να δέχεται όρια, να μην μπαίνει στον ρόλο του θύτη ή του θύματος στις ερωτικές σχέσεις, αλλά να είναι πρόθυμο να δείχνει και να διεκδικεί σεβασμό και κατανόηση. Στο παρόν άρθρο οι όροι «θύτης-θύμα» δεν αναφέρονται σε κάποια εγκληματική πράξη, αλλά χρησιμοποιούνται μεταφορικά, όταν π.χ. κάποιος λέει «η γυναίκα μου μου έκανε τη ζωή κόλαση» ή «εγώ φταίω για όλα τα προβλήματα της σχέσης μας».

Όσοι υποτιμούν τον δρόμο της αυτογνωσίας μάλλον δεν έχουν κατανοήσει πόσο θάρρος χρειάζεται να δείξει κανείς για να δει τον εαυτό του στον καθρέφτη. Είναι ένας δρόμος που δεν τελειώνει ποτέ και όπως έχει γράψει ο Γιάλομ μπορεί κάποιες στιγμές να φέρνει απελπισία και άγχος. Αυτό είναι ίσως το τίμημα που πρέπει να πληρώνουμε για να μην καταλήγουμε να νιώθουμε  έρμαια του χαρακτήρα μας, έρμαια του οποιουδήποτε άλλου ανθρώπου, έρμαια της μοίρας ή της όποιας αντιξοότητας. Για μία, δηλαδή, πολύτιμη εσωτερική απελευθέρωση και την αίσθηση ότι ορίζουμε εμείς τη ζωή μας.

Γιατί δεν υπάρχει περίπτωση να ζήσουμε χωρίς να ματαιωθούμε ή χωρίς να πληγωθούμε. Το θέμα είναι όμως πώς συμβάλλαμε σε αυτό και τι θα κάνουμε με αυτό.