Ευρωπαϊκές εκλογές στην ΕΕ και στην Κύπρο: συνέχειες και ανατροπές

08:31 13/6/2024 - Πηγή: Huffington Post Greece

Κύπρος Ευρωεκλογές 2024

Του Γιάννου Κατσουρίδη, Αναπληρωτή Καθηγητή Συγκριτική Πολιτικής,  Πανεπιστήμιο Λευκωσίας 

Οι Ευρωπαϊκές εκλογές ολοκληρώθηκαν με λιγότερης έκτασης ανακατατάξεις και εκπλήξεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο σε σχέση με τις προβλέψεις και ειδικά όσον αφορά στο μέγεθος της μείωσης ορισμένων πολιτικών οικογενειών (π.χ., σοσιαλιστές και δημοκράτες). Χωρίς αυτό να σημαίνει

ότι δεν σημειώθηκαν σημαντικές αλλαγές και εκπλήξεις.

Πιο σημαντική εκ των αλλαγών η (αναμενόμενη) σημαντική άνοδος των κομμάτων και των δύο οικογενειών της ευρύτερης ακροδεξιάς, οι οποίες ελέγχουν πλέον το ένα πέμπτο περίπου των εδρών χωρίς μάλιστα να υπολογίσουμε τις έδρες της Εναλλακτικής για την Γερμανία και το κόμμα Fidesz του Ούγγρου πρωθυπουργού, οι βουλευτές των οποίων δεν ανήκουν σε κάποια πολιτική ομάδα, αλλά έχουν σαφέστατο ακροδεξιό ιδεολογικό πρόσημο. Παράλληλα, διατήρησε τη δύναμη του η βασική δύναμη της δεξιάς, το Ευρωπαικό Λαϊκό Κόμμα και μειώθηκαν σημαντικά οι Πράσινοι και οι Φιλελεύθεροι (Renew), στο οποίο πρωταγωνιστικό ρόλο έχει ο Προέδρος της Γαλλίας, Μακρόν. Ο οποίος, ειρήσθω εν παρόδω, δέχτηκε σοβαρή εκλογική ήττα από το κόμμα της Λεπέν, κάτι που τον ανάγκασε να προκηρύξει πρόωρες εκλογές. Μεγάλοι χαμένοι και οι Γερμανοί σοσιαλδημοκράτες και προσωπικά ο καγκελάριος της Γερμανίας που ήρθαν τρίτοι.

Συνολικά, λοιπόν, το ιδεολογικό κέντρο βάρους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου μετατοπίζεται δεξιότερα με ότι αυτό συνεπάγεται για τις πολιτικές που θα ακολουθηθούν από εδώ και μπρος σε διάφορα πεδία (κλίμα, μετανάστευση, οικονομία).

Η συνδυαστική ήττα Μακρόν, Σολτζ στην Γερμανία και των Πρασίνων, ενδεχομένως, να κρύβει και μηνύματα ως προς την πορεία της ίδια της ΕΕ τόσο σε σχέση με τη στάση τους στον συνεχιζόμενο πόλεμο στην Ουκρανία όσο και σε άλλα κυρίαρχα ζητήματα, όπως οι θεμελιακές οικονομικές πολιτικές που ακολουθούνται σε επίπεδο ΕΕ με πρωτεργάτες την πάλαι ποτέ ατμομηχανή της ΕΕ. 

Η Κύπρος

Στην Κύπρο είχαμε για πρώτη φορά μια ιδιαιτερότητα. Διεξήχθησαν ταυτόχρονα οι ευρωπαϊκές και οι τοπικές (δημοτικές) εκλογές. Δύο εκλογές με αντιθετικές λογικές και δυναμικές.

Οι δημοτικές εκλογές ενισχύουν τα ατομικά χαρακτηριστικά της ψήφου, ενώ οι ευρωπαϊκές εκλογές τα πιο κομματικά. Επιπλέον, και οι δύο εκλογές είναι δύσκολες για εξαγωγή συμπερασμάτων.

Στις μεν δημοτικές πέραν του ότι η ψήφος είναι πολύ προσωπική δεδομένου του πολύ μεγάλου αριθμού υποψηφίων κάτι που αποκτά επιπλέον βαρύτητα σε μια μικρή χώρα όπως η Κύπρος, δεν υπήρχαν σταθερές και παγκύπριες συμμαχίες μεταξύ των κομμάτων ώστε να μπορέσει να κριθεί και να αξιολογηθεί κάποια δυναμική ενόψει των πιο σημαντικών εκλογών που έπονται (βουλευτικές και προεδρικές).

Στις δε ευρωεκλογές, η ψήφος είναι παραδοσιακά χαλαρή με δευτερεύοντα διακυβεύματα και χαμηλή προσέλευση στην κάλπη, όπως και σε ολόκληρη την ΕΕ. Τόσο οι δημοτικές όσο και οι ευρωπαϊκές εκλογές ανήκουν σε αυτό που αναφέρεται στη βιβλιογραφία ως εκλογές β’ τάξης. Εκλογές μηνυμάτων. Δύο διαφορετικού τύπου εκλογές ως προς τις ιδιότητες τους, αλλά με ομοιότητες ως προς τον χαρακτήρα τους.

Οι χτεσινές διπλές εκλογές στην Κύπρο, λοιπόν, παρουσίασαν αφενός στοιχεία εκπλήξεων και ανατροπών, και αφετέρου αποκάλυψαν για ακόμη μια φορά, και σε πιο μεγάλο βαθμό, τις σημαντικές παθογένειες του κυπριακού κομματικού συστήματος. Ένα κομματικό και πολιτικό σύστημα που τελεί σε συνεχόμενη και παρατεταμένη κρίση σε πολλαπλά επίπεδα εδώ και καιρό. Ένα κομματικό σκηνικό το οποίο χαρακτηρίζεται από συνεχόμενη ρευστοποίηση όλων των παρελθοντικών σταθερών στις οποίες εδραζόταν. Οι μετρήσεις της κοινής γνώμης «έπιασαν» τις τάσεις στο εκλογικό σώμα, αλλά όχι την πλήρη έκταση τους και ειδικά σε σχέση με το «φαινόμενο Φειδίας», όπως έχει αποκληθεί. .

Καταγράφω ορισμένα συμπεράσματα που εξάγονται με επίκεντρο τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών. 

Αύξηση της συμμετοχής

Οι διπλές εκλογές είχαν στόχο την αύξηση της συμμετοχής. Το εγχείρημα πέτυχε σε ικανοποιητικό βαθμό, αφού η προσέλευση αυξήθηκε στο 58.86% έναντι 44.99% το 2019. Βέβαια, για να κριθεί ολοκληρωμένα η επιτυχία ή μη της σύζευξης των δύο εκλογικών αναμετρήσεων πρέπει να περιμένουμε να δούμε ακόμα 1-2 εκλογικούς κύκλους. Στην αύξηση της συμμετοχής δεν συνέδραμαν ιδιαίτερα οι Τουρκοκύπριοι, αφού ήταν αρκετά περιορισμένη η προσέλευση τους. Το 2019 ψήφισαν 5,804, ενώ χτες μόλις 5,676 από τις συνολικά 103,000 περίπου που είχαν δικαίωμα ψήφου. Αυτή η χαμηλή συμμετοχή των Τουρκοκυπρίων στοίχισε περισσότερο στο ΑΚΕΛ, στην ψήφο των οποίων προσδοκούσε ακόμα και για την κατάληψη της πρώτης θέσης. 

Ήττα των παραδοσιακών κομμάτων

Όλα τα παραδοσιακά κόμματα βρίσκονται τόσο μεμονωμένα όσο και αθροιστικά στους χαμένους των εκλογών. Άλλα λιγότερο και άλλα περισσότερο, όλα απώλεσαν ποσοστά και τα περισσότερα μειώθηκαν και σε πραγματικούς αριθμούς ψηφοφόρων. Το πιο ανησυχητικό γι’ αυτά βέβαια είναι η ψήφος στις νεανικές και στις πιο δυναμικές ηλικίες στις οποίες, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις εξόδου, καταγράφουν χαμηλά έως πολύ χαμηλά ποσοστά, κάτι που προμηνύει ένα μη τόσο ευοίωνο μέλλον.

Ο ΔΗΣΥ πληρώνει την μη επίλυση συσσωρευμένων προβλημάτων και ενδοκαμματικών αντιφάσεων από παρελθούσες εσωκομματικές, ιδεολογικές και πολιτικές επιλογές αρκετών χρόνων πίσω και όχι απλώς την διελκυστίνδα των πρόσφατων προεδρικών εκλογών. Η πρώτη θέση απαλύνει λίγο την ήττα, αλλά παραμένει ήττα.

Το ΑΚΕΛ έδωσε την εκλογική μάχη μέσα στο πιο ευνοϊκό πολιτικό περιβάλλον των τελευταίων ετών, αλλά και πάλι δεν μπόρεσε να κεφαλαιοποιήσει. Η απώλεια της δεύτερης έδρας είναι πολύ αρνητική εξέλιξη για το κόμμα, όπως και η καταγραφή του χαμηλότερου ποσοστού στην ιστορία του.

Η ΕΔΕΚ αν και απώλεσε ποσοστά και έδρα επιδεικνύει μια αντοχή που δεν προέβλεπαν πολλοί. ΔΗΠΑ και Οικολόγοι είναι σε δύσκολη θέση με σημαντική εκλογική μείωση. Το μήνυμα στην κυβέρνηση δεν είναι θετικό από τα αποτελέσματα των συγκυβερνώντων κομμάτων (ΔΗΚΟ, ΕΔΕΚ και ΔΗΠΑ).

Το νεοσύστατο Volt δεν πήγε όσο καλά αναμενόταν, αλλά πέτυχε να καταγραφεί με ένα ικανοποιητικό ποσοστό στον κομματικό χάρτη. Η διάρκεια και η βιωσιμότητα του, όμως, είναι ακόμα προς κρίση. 

Η άνοδος της ακροδεξιάς (ΕΛΑΜ) αν και όχι στην έκταση που αναμενόταν είναι συνεχόμενη τόσο σε ποσοστά όσο και σε ψήφους. Το ΕΛΑΜ εδραιώνει την πολιτική και κοινωνική του παρουσία σε ολόκληρη την Κύπρο. Περιορίστηκε εκλογικά από το «φαινόμενο Φειδίας», αλλά πλήγηκε λιγότερο από τα υπόλοιπα κόμματα. Είναι το μόνο από τα κόμματα που βγαίνει σαφώς κερδισμένο από τις εκλογές. 

Το «φαινόμενο Φειδίας» και οι ανατροπές Ο Φειδίας Παναγιώτου 

Η εκλογή Φειδία αποτελεί το πρώτο και το πιο σημαντικό «ανατρεπτικό» στοιχείο αυτών των εκλογών. Πώς πρέπει να το ερμηνεύσουμε; Θεωρώ με πολλούς τρόπους. Ως ακόμα μια ένδειξη της συνεχιζόμενης αλλαγής και της παρατεταμένης ρευστότητας στο κυπριακό κομματικό σύστημα. Ως ένα ακόμα επεισόδιο στην αλυσίδα της αποπολιτικοποίησης των εκλογών και της πολιτικής. Ως ακόμα ένα επεισόδιο εξ’ ατομίκευσης της πολιτικής διαδικασίας και αποστροφής από τη συλλογική δράση. Ως ένδειξη συσσωρευμένου αισθήματος αγανάκτησης και θυμού κατά του κομματικού κατεστημένου. Ως σύμπτωμα των χρόνιων παθογενειών του πολιτικού και κομματικού συστήματος. Ως ένδειξη της τεράστιας αλλαγής που έχει συντελεστεί στο εκλογικό σώμα και στην κυπριακή κοινωνία. Θα τολμήσω να πω ότι είναι και μια λανθάνουσα, ανέξοδη, δήθεν αντισυστημική ψήφος που εξαντλεί την διαμαρτυρία σε ανώδυνες για το σύστημα επιλογές.

Η δεύτερη μεγάλη ανατροπή είναι η απώλεια έδρας από ένα εκ των δύο μεγάλων κομμάτων, το ΑΚΕΛ και με σημαντική μείωση της εκλογικής του επιρροής.

Ως προς την επίδραση του εκλογικού αποτελέσματος στο ιδεολογικό κέντρο βάρους του κομματικού συστήματος είναι δύσκολο να είμαστε ακριβείς στην εκτίμηση μας διότι η ψήφος στον Φειδία, που πήρε ψήφους από παντού, συσκοτίζει αρκετά την εκτίμηση. 

Συνοπτικά, το κυπριακό κομματικό σύστημα συνεχίζει να βρίσκεται σε συνεχόμενη και παρατεταμένη κρίση. 

Τελευταία αλλά όχι έσχατη παρατήρηση: η ΕΕ αποδεικνύεται ακόμα μια φορά ότι δεν κινητοποιεί, δεν συγκινεί.