Η Αγία Σοφία μεταξύ του χθες και του σήμερα

07:08 5/8/2023 - Πηγή: Huffington Post Greece

People walk backdropped by the Byzantine-era Hagia Sophia, in the historic Sultanahmet district of Istanbul, Friday, July 24, 2020. Worshipers held the first Muslim prayers in 86 years inside the Istanbul landmark that served as one of Christendom's most significant cathedrals, a mosque and a museum before its conversion back into a Muslim place of worship. The conversion of the edifice, has led

to an international outcry. (AP Photo/Yasin Akgul)

Από τις πιο ωραίες εικόνες της Ανατολής είναι αυτές της συνοικίας του Εμίνονου της Κωνσταντινούπολης όπου στεγάζεται η Αγιά Σοφιά και το Μπλέ τζαμί με φόντο το Βόσπορο. Η αρχιτεκτονική τους ομορφιά και η αντικριστή τοποθεσία τους, σχημάτιζαν έναν διάλογο δογμάτων που εμπλούτιζε πολιτιστικά την περιοχή και προσέφερε μια μοναδική εικόνα στα μάτια του ταξιδιώτη. Ωστόσο, ο συμβολισμός της πολιτιστικής συνύπαρξης των δύο ναών, των δύο θρησκειών, χάθηκε την στιγμή που ο Τούρκος πρόεδρος Ρεζέπ Ταγίπ Ερντογάν, τον Ιούλιο του 2020, σαν ένας άλλος Μωάμεθ Β΄, αποφασίζει την επαναμετατροπή του Βυζαντινού Ορθόδοξου ναού της Αγιάς Σοφιάς σε μουσουλμανικό τέμενος προκαλώντας θύελλα αντιδράσεων.

Είναι όμως, η πρώτη φορά που Αγιά Σοφιά γίνεται αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης; Αν ανατρέξουμε στα γεγονότα του παρελθόντος θα διαπιστώσουμε, ότι ο Ορθόδοξος ναός έχει ταλαιπωρηθεί αρκετές φορές στο βωμό των πολιτικών αντιπαραθέσεων.

Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, η Αγία Σοφία ουκ ολίγες φορές κατάφερε να επιβιώσει από πυρκαγιές και βέβηλες επιθέσεις. Αρχικά ο Μέγας Κωνσταντίνος έχτισε ένα σχετικά μικρό ναό, τον οποίο επέκτεινε και τεκμηρίωσε ο γιος του Κώνστας το 360 μ.Χ. Η πρώτη καταστροφή καταγράφεται το 404 μ. Χ στα χρόνια του αυτοκράτορα Αρκάδιου. Η διαφθορά και η φιλαρχία της συζύγου του, της αυτοκράτειρας Ευδοξίας, είχαν σαν αποτέλεσμα την σφοδρή κριτική από τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο. Μία φυσιογνωμία γνωστή για τις ηθικές αρχές και το αίσθημα του δικαίου. Ωστόσο, η στάση του αυτή τον οδήγησε στην εξορία. Παρόλα αυτά, ο λαός αντέδρασε και στις κινητοποιήσεις που πραγματοποίησε ήταν και το κάψιμο του ναού.

Παρά την προσπάθεια της αποκατάστασης του εκκλησιαστικού ναού από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο τον Β΄(413/415 μ.Χ) , καταστράφηκε και πάλι, αυτή τη φορά από τους στασιαστές, κατά τη «Στάση του Νίκα» (532 μ.Χ.). Οι διαφωνίες των ιπποδρομιακών φατριών με τον αυτοκράτορα σε συνδυασμό με την περιρρέουσα οικονομική συνθήκη η οποία επιβάρυνε τον λαό, υπήρξαν η αφορμή για την λεηλασία του ναού και την εκ νέου καταστροφή του.

Ο ναός χτίστηκε και πάλι. Εν τούτοις, κατά την πρώτη άλωση της πόλης από τους σταυροφόρους το 1204, η Αγία Σοφία βεβηλώθηκε και υπέστη σοβαρές ζημιές από τους Φράγκους οι οποίοι στη συνέχεια την μετέτρεψαν σε ρωμαιοκαθολική εκκλησία (1204-1261). Ωστόσο, η Αγιά Σοφιά επανήλθε στην αυθεντική της λειτουργία ως Ορθόδοξος ναός όταν η Κωνσταντινούπολη ανακτήθηκε. 

Η δεύτερη άλωση της Πόλης ως γνωστόν ήρθε το 1453.Οι Οθωμανοί ευνοημένοι από μια σειρά κρίσεων, εσωτερικής διχόνοιας και φθοράς της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας οδήγησαν την Βασιλεύουσα στην πτώση και συνάμα προχώρησαν αδίστακτα στην μετατροπή του Ορθόδοξου ναού σε τέμενος.

Αιώνες αργότερα και συγκεκριμένα το 1934 η Αγία Σοφία λειτουργεί ως μουσειακός χώρος με απόφαση του Μουσταφά Κεμάλ στο πλαίσιο του εκσυγχρονισμού της Τουρκίας. Ωστόσο χρόνια μετά ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επαναφέρει τον ναό της Αγίας Σοφίας σε καθεστώς ισλαμικού τεμένους.

Πρόκειται για μια πολιτική κίνηση επίδειξης δύναμης εάν όχι για μια πράξη εξτρεμιστικού χαρακτήρα. Η κίνηση αυτή του Ερντογάν προκάλεσε αντιδράσεις από διάφορους δρώντες της διεθνούς σκηνής αλλά πρωτίστως προκάλεσε την άμεση αντίδραση του τότε Έλληνα υπουργού των Εξωτερικών Νίκο Δένδια ο οποίος στην 46η Συνόδο του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών αναφέρει:
«H μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος αντιβαίνει σε κάθε έννοια σεβασμού της πολιτιστικής κληρονομιάς και των πολιτιστικών δικαιωμάτων, στα οποία η Ελλάδα αποδίδει ιδιαίτερη σημασία».

Αξιοσημείωτη ήταν η δήλωση του Μουσταφά Ισλάμογλου, Τούρκου Θεολόγου και ειδικού σε θέματα θρησκείας στο τούρκικοDW, όπου τονίζει ότι η μετατροπή του Καθεδρικού ναού είναι εκ διαμέτρου αντίθετη με τα όσα πρεσβεύει το Κοράνι και τα διδάγματά του, τα οποία επιτάσσουν την προστασία όλων των ναών ανεξαρτήτως δόγματος.

Στο ίδιο πνεύμα και ο Μεγάλος Ιμάμης του Αλ Αζχαρ, ο οποίος κατέκρινε αυτήν την απόφαση και επιβεβαίωσε την αντίθεση των διδασκαλιών του Ισλάμ στην μετατροπή των εκκλησιών σε τεμένη.

Επίσης αντέδρασε και το Συμβούλιο της Ευρώπης, ενώ ο Ρώσος υφυπουργός Εξωτερικών, Σεργκέι Βερσίνιν, δήλωσε ότι η αλλαγή του καθεστώτος της εμβληματικής Αγίας Σοφίας σε τζαμί είναι εσωτερική υπόθεση της Τουρκίας.

Ωστόσο ο αραβικός κόσμος εμφανίστηκε διχασμένος. Οι υποστηρικτές της απόφασης Ερντογάν υιοθέτησαν την άποψη του Βέρσιν και θεώρησαν την μετατροπή της Αγίας Σοφίας ως αμιγώς τουρκικό ζήτημα, ενώ οι αντιτιθέμενοι θεώρησαν ότι ο μουσουλμανικός κόσμος δεν στερείται από εβληματικά τεμένη υποστηρίζοντας μάλιστα ότι τέτοιου είδους πρωτοβουλίες οδηγούν σε συναισθήματα μισαλλοδοξίας και εντείνουν τις διαφορές εμποδίζοντας τη συνύπαρξη.

Όμως η Τουρκία παραθέτει το επιχείρημα ότι υπάρχουν εκατοντάδες τζαμιά που έχουν μετατραπεί σε χριστιανικές εκκλησίες, ιδιαίτερα στα Βαλκάνια, αλλά φέρουν ως παράδειγμα και την Ισπανία. Συγκεκριμένα ο πρώην υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Μεβλούτ Τσαβούσογλου επιμένοντας ότι η Αγία Σοφία είναι οθωμανικής ιδιοκτησίας αντιπαραθέτει σαν επιχείρημα την μετατροπή του τεμένους στην Κόρδοβα σε καθεδρικό χριστιανικό ναό (παρότι ο ναός είχε ανεγερθεί αρχικά ως χριστιανικός από τους Βησιγότθους). Αυτό που δεν συνυπολόγισε ο πρώην Τούρκος ΥΠΕΞ ήταν η μοναδική και βαρύνουσα σημασία που είχε και έχει η Αγία Σοφία στον ορθόδοξο κόσμο.

Συμπερασματικά, κάνοντας μια ιστορική αναδρομή διαπιστώνουμε τον έντονο

συμβολισμό της Εκκλησίας της Αγίας Σοφίας. Πράγματι , υπήρξε το επίκεντρο

αξιοσημείωτων γεγονότων του παρελθόντος αλλά και του σήμερα. Η συνύπαρξη διαφόρων δογμάτων αντικατοπτρίζει μια εύρυθμη και μονοιασμένη κοινωνία. Η απόφαση της Τουρκίας παραπέμπει σε σκοτεινές εποχές και απέχει παρασάγγας από τις αρχές που επιτάσσει η ανεξιθρησκεία. Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος αδικεί, προσβάλλει και πληγώνει τους Χριστιανούς και κατά επέκταση προσβάλλει και τους Μουσουλμάνους.