Η αμερικανο-ιρανική διένεξη: Σε τεντωμένο σχοινί

08:12 4/2/2024 - Πηγή: Huffington Post Greece

20 Ιανουαρίου 2024 Τεράστια αφίσα στην Τεχεράνη με τον Σουλεϊμάνι να μοιράζει όπλα στη Χαμάς. Υπενθυμίζεται ότι ο Σουλεϊμάνι εχασε τη ζωή του από αμερικανικό πύραυλο στο αεροδρόμιο της Βαγδάτης το 2020

Ο πόλεμος στη Γάζα, η ανάφλεξη στην Ερυθρά Θάλασσα και η πρόσφατη επίθεση εναντίον της αμερικανικής βάσης στην Ιορδανία έχουν φέρει ξανά στο προσκήνιο τη διένεξη που εξελίσσεται αδιάκοπα στη Μέση Ανατολή ανάμεσα στην Αμερική και το Ιράν.

Από τη μια πλευρά, η Ουάσιγκτον επιδιώκει να αναβιώσει τον κυρίαρχο διπλωματικό ρόλο που για δεκαετίες διατηρούσε από την Ανατολική Μεσόγειο έως την Κεντρική

Ασία και τον οποίον η ίδια υποβάθμισε με την καταστροφική εισβολή στο Ιράκ το 2003. Σε αυτήν την προσπάθεια, στηρίζει τους βασικούς περιφερειακούς συμμάχους της, όπως το Ισραήλ και τη Σαουδική Αραβία, κινούμενη ανάμεσα στην ενεργή στρατιωτική παρουσία και την αποφυγή μιας βαθιάς εμπλοκής στις διάφορες εστίες ανάφλεξης της περιοχής.

Από την άλλη πλευρά, η Τεχεράνη προσπαθεί να διατηρήσει την αυξημένη επιρροή που απέκτησε τις τελευταίες δύο δεκαετίες στο Ιράκ, τη Συρία και τον Λίβανο, ισορροπώντας ανάμεσα στον ασύμμετρο πόλεμο των Φρουρών και των σιιτικών πολιτοφυλακών και την προσεκτική περιφερειακή διπλωματία.

Η πολιτική της Ουάσιγκτον στη Μέση Ανατολή παραμένει διαρκώς κινούμενη υπό τη σκιά της εισβολής στο Ιράκ πριν από είκοσι χρόνια και των δραματικών συνεπειών της στην ευρύτερη περιοχή. Ο στρατιωτικός τυχοδιωκτισμός των νεοσυντηρητικών Τσέινι και Ράμσφελντ έχει επηρεάσει καταλυτικά την πολιτική των αμερικανικών κυβερνήσεων στη Μέση Ανατολή, όπως για παράδειγμα στον αβέβαιο μετεωρισμό κατά τη διάρκεια του συριακού εμφυλίου ή στη διαρκή προσπάθεια διόρθωσης των συνεπειών της εισβολής στο Ιράκ και κυρίως της εδραίωσης της ιρανικής επιρροής στην καρδιά της Μέσης Ανατολής. Εκ των βασικών στόχων της αμερικανικής πολιτικής είναι, τα τελευταία χρόνια, η μείωση της περιφερειακής επιρροής του Ιράν και η συγκρότηση ευρύτερων αντι-ιρανικών μπλοκ, όπως για παράδειγμα μέσω των Συμφωνιών του Αβραάμ.

H πολιτική της Τεχεράνης στη Μέση Ανατολή αποτελεί την αντίθεση των αμερικανικών περιφερειακών επιδιώξεων, καθώς το ισλαμικό καθεστώς θέλει να διαφυλάξει την πλεονεκτική θέση στην οποία έχει βρεθεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες, μετά την ανατροπή του Σαντάμ Χουσεΐν από τους Αμερικάνους και το άνοιγμα της ιρακινής «πύλης» προς τη Μέση Ανατολή. Η ιρανική παρουσία στο Ιράκ, τη Συρία και τον Λίβανο, κυρίως μέσω των σιιτικών πολιτιφυλακών και των Φρουρών της Επανάστασης, είναι, σύμφωνα με την οπτική της Τεχεράνης, μια μορφή επιθετικής άμυνας, η οποία διασφαλίζει πως το ισλαμικό καθεστώς δεν θα βρεθεί ξανά σε συνθήκες περιφερειακής απομόνωσης, όπως συνέβη κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 ή στα μέσα της δεκαετίας του 1990.

Όμως αυτή η αμερικανο-ιρανική διένεξη δεν είναι μόνο στρατηγική, αλλά εμπεριέχει και άλλες διαστάσεις, ιδεολογικές και ψυχολογικές. Πρόκειται εξάλλου για μια μακροχρόνια διένεξη, με τις ρίζες της να βρίσκονται στη δεκαετία του 1980, όταν το ψυχροπολεμικό βλέμμα της κυβέρνησης Ρέιγκαν ήλθε αντιμέτωπο με την επαναστατική ορμή του ισλαμικού καθεστώτος του Χομεϊνί. Αμερική και Ιράν συγκρούστηκαν στους δρόμους της εμπόλεμης Βηρυτού και στα ταραγμένα νερά του Περσικού Κόλπου, με τις δύο πλευρές να επιφέρουν σημαντικά πλήγματα η μία στην άλλη, σφραγίζοντας –ιδεολογικά και ψυχολογικά- τις σχέσεις τους για τις επόμενες δεκαετίες.

Από τις πολύνεκρες βομβιστικές επιθέσεις της σιιτικής Ισλαμικής Τζιχάντ εναντίον της αμερικανικής πρεσβείας και της βάσης των πεζοναυτών στη Βηρυτό το 1983 έως τις αμερικανικές επιθέσεις κατά του ιρανικού ναυτικού στη χερσόνησο του Φάο και την κατάρριψη από αμερικανικό πύραυλο ενός επιβατικού αεροσκάφους των ιρανικών αερογραμμών το 1988, η βίαιη δεκαετία του 1980 σφράγισε τις αμερικανο-ιρανικές σχέσεις. Αργότερα, πίσω από τις αυξανόμενες αμερικανικές απώλειες στο Ιράκ, κυρίως κατά την περίοδο 2005-2008, ήταν οι σιιτικές πολιτοφυλακές και ο στρατηγός Κασέμ Σουλεϊμανί των Ιρανών Φρουρών της Επανάστασης. Έκτοτε, ο Ιρανός στρατηγός μπήκε στο στόχαστρο της Ουάσιγκτον, αλλά η θέση του στην κορυφή της στρατιωτικής ιεραρχίας της Ισλαμικής Δημοκρατίας, καθώς και η στενή σχέση του με τον Ανώτατο Ηγέτη Χαμενεΐ, τον καθιστούσαν έναν σχεδόν απαγορευμένο στόχο. Η απόφαση του προέδρου Τραμπ, στις αρχές Ιανουαρίου του 2020, να δώσει την εντολή για την εκτέλεση του Σουλεϊμανί με αμερικανικό πύραυλο στο αεροδρόμιο της Βαγδάτης άλλαξε τα δεδομένα και επιδείνωσε ακόμη περισσότερο τις σχέσεις Ουάσιγκτον-Τεχεράνης.

Συνεπώς, για πάνω από τέσσερις δεκαετίες, από την Ιρανική επανάσταση και την πολύμηνη ομηρεία των Αμερικανών στην πρεσβεία της Τεχεράνης τον Νοέμβριο του 1979 έως την εκτέλεση του στρατηγού Σουλεϊμανί σαράντα χρόνια μετά, οι αμερικανο-ιρανικές σχέσεις διαχέονται από βαθιά καχυποψία, ιδεολογική προκατάληψη και έντονη δυσπιστία. Σε αυτό το κλίμα, οι δύο πλευρές έχουν να αντιμετωπίσουν την τελευταία μεγάλη κρίση στη Μέση Ανατολή, τον πόλεμο στη Γάζα, αλλά και άλλα κρίσιμα ζητήματα, όπως εκείνο της ανάφλεξης στην Ερυθρά Θάλασσα, στον νότιο Λίβανο, αλλά και το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα.

Η εικόνα γίνεται ακόμη πιο αβέβαιη, καθώς Αμερική και Ιράν βρίσκονται, για διαφορετικούς λόγους, σε περίοδο έντονης εσωτερικής ρευστότητας.

Η αμερικανική δημοκρατία διανύει μια από τις πιο αμφίβολες περιόδους της, με την ιδεολογική πόλωση και την ανάμνηση της ακροδεξιάς επίθεσης στο Κογκρέσο την 6η Ιανουαρίου του 2021 να ρίχνει βαριά σκιά στο πολιτικό σύστημα, ειδικά υπό το πρίσμα τον επερχόμενων εκλογών του Νοεμβρίου και την πιθανή ολική επαναφορά Τραμπ.

Αντίστοιχα, το θεοκρατικό-στρατιωτικό καθεστώς του Ιράν βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο λαϊκής αποδοχής μετά το 1979, με τις αλλεπάλληλες κοινωνικές εξεγέρσεις των τελευταίων πέντε ετών και με το υβριδικό πολιτικό σύστημα της Ισλαμικής Δημοκρατίας να αντιμετωπίζει ένα αβέβαιο μέλλον.

Υπό αυτό το πρίσμα, οι κινήσεις της Ουάσιγκτον και της Τεχεράνης στην ταραγμένη Μέση Ανατολή ισορροπούν σε ένα πολύ δύσκολο εσωτερικό και εξωτερικό πεδίο.