Η αναβίωση ενός ανολοκλήρωτου διαγωνισμού από το 1821

08:55 26/9/2020 - Πηγή: Huffington Post Greece

Είναι γνωστό τοις πάσι πώς το 1821 αποτέλεσε το έτος έναρξης του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων κατά των Οθωμανών. Είναι ελάχιστα γνωστό πώς κατά το ίδιο έτος, κορυφώνεται μία άλλη διαμάχη, εκείνη ανάμεσα στο πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και τους προοδευτικούς Έλληνες Διαφωτιστές, επάνω σε μία σειρά από ζητήματα που αφορούν τη φύση της ελληνικής Παιδείας, την είσοδο των Φυσικών Επιστημών στην εκπαίδευση και τον έλεγχο της βιβλιοπαραγωγής της διασποράς.

Ιδιαίτερα κατά την τριετία 1819-1821, στην Πόλη επιβάλλονται λογικές Ιεράς Εξέτασης (με τον όρο να μην χρησιμοποιείται καθ′ υπερβολή

από τον γράφοντα, αλλά να καταγράφεται από Κοραϊκούς κύκλους της εποχής), με την εμφάνιση επιθετικών αντιδιαφωτιστικών και αντεπαναστατικών εγκυκλίων εκ μέρους του Γρηγορίου Ε’, φαινόμενα καύσης βιβλίων στην αυλή του πατριαρχείου, απολύσεις διδασκάλων από τα καθήκοντά τους σε Σχολές της ελληνικής επικράτειας, ακόμη και σχέδια απαγωγής Διαφωτιστών από ξένες χώρες, με σκοπό να παραδοθούν σιδεροδέσμιοι στον Σουλτάνο.

Οι έντονες αντιδράσεις των διαφωτιστικών κύκλων εκφράστηκαν κυρίως μέσα από τα προοδευτικά έντυπα εκείνης της περιόδου, με σημαντικότερα τον “Λόγιο Ερμή” της Βιέννης και τη “Μέλισσα” των Παρισίων. Θα επικεντρώσουμε την προσοχή μας στο δεύτερο.

Η “Μέλισσα” κυκλοφόρησε σε τρία τεύχη (Τετράδια), από το 1819 έως το 1821, αποτελώντας ένα μαχητικό περιοδικό έκφρασης των Κοραϊκών κύκλων της εποχής. Σήμερα γνωρίζουμε πώς τεύχη του εντύπου στέλνονταν σε συνδρομητές που διέμεναν στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη, στην Οδησσό, στο Βουκουρέστι και στην Κέρκυρα.

Στο τελευταίο της τεύχος (άνοιξη 1821), οι υπεύθυνοι του περιοδικού, μέσω του συντάκτη που χρησιμοποιεί το ψευδώνυμο Φιλόμουσος Ευθυφρονίδης Αθηναίος, προκηρύσσουν έναν διαγωνισμό με ένα άκρως τολμηρό θέμα: “Ποια και πόσα είναι τα κακά, όσα προξένησαν και έτι προξενούσιν εις το δυστυχές ημών γένος οι περισσότεροι των αρχιερέων, από Φωτίου του πατριάρχου μέχρι σήμερον; Ποιοι δεν υπάρχουσιν οι κύριοι τρόποι, δι’ ων είναι δυνατόν να καταργηθή ο πανωλέθριος και φρικτός δεσποτισμός των αναξίων διαδόχων του φιλανθρώπου Ιησού και σωτήρος; ”.

Όσο για την ταυτότητα του Ευθυφρονίδη; Αυτή πιθανότατα πρέπει να αποδοθεί στον συγγραφέα, συνθέτη και βιβλιοθηκάριο του Γαλλικού Ινστιτούτου, Κωνσταντίνο-Αγαθόφρωνα Νικολόπουλο (1786-1841), ενός εκ των εκδοτών του περιοδικού και εκ των περισσότερο ένθερμων οπαδών του Κοραή στο Παρίσι. Η πληροφορία μας έρχεται από τον Σταμάτη Καρατζά και το έργο του “Κοραής και Νικολόπουλος” (Collection de l’ Institut Francais d’ Athenes, 1949, σελ. 50). Για την ιστορία ο Νικολόπουλος δώρισε στην Ανδρίτσαινα -γενέτειρα του πατέρα του- την ογκοδέστατη βιβλιοθήκη του, αποτελούμενη από περίπου 3.500 βιβλία. Στην παραδοσιακή αυτή κωμόπολη της Ηλείας, κάτω από το Λυκαίο όρος, λειτουργεί μέχρι και σήμερα η πρότυπη Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη της Ανδρίτσαινας, φιλοξενώντας τους πνευματικούς θησαυρούς που δώρισε στους συμπατριώτες του ο Νικολόπουλος.

Ο διαγωνισμός της “Μέλισσας” δεν ολοκληρώθηκε ποτέ (παραμένει άγνωστο το εάν διασώζεται κάποιο αρχείο με σχετικά κείμενα λογίων εκείνης της περιόδου που εστάλησαν για αυτόν τον σκοπό), μιας και το περιοδικό διέκοψε την κυκλοφορία του εξαιτίας της έναρξης του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων. Παρ′ όλα αυτά η σημασία της γνωστοποίησης μιας τέτοιας πληροφορίας, σήμερα, είναι δίχως αμφιβολία άκρως σημαντική. Πρόκειται για ένα ιστορικό τεκμήριο που μας συνδέει απ′ ευθείας με τον χωροχρόνο του ’21, μεταφέροντάς μας την εικόνα που είχαν για τον ρόλο του ανώτατου Κλήρου οι άνθρωποι που θα μπορούσαμε, εν πολλοίς, να χαρακτηρίσουμε ως την πνευματική ατμομηχανή της Επανάστασης.

Από τις 20 Σεπτεμβρίου του τρέχοντος έτους και με κυριότερη αφορμή το επερχόμενο 2021, η αναβίωση του ανολοκλήρωτου διαγωνισμού της “Μέλισσας” αποτελεί ένα γεγονός. Μέλη της σελίδας ΚΕΠΕΚ (Κίνηση Ελλήνων Πολιτών για την Εκκοσμίκευση του Κράτους) δούλεψαν τους τελευταίους μήνες πάνω στο εν λόγω project, παρουσιάζοντας πριν από μερικά 24ωρα την ιστοσελίδα www.diagonismos1821.gr, στην οποία ο κάθε ενδιαφερόμενος/η έχει τη δυνατότητα να αναγνώσει τον εκσυγχρονισμένο τίτλο του διαγωνισμού, το ιστορικό του backround, τους όρους συμμετοχής (έκταση εργασιών, διορίες κτλ), αλλά και τα βραβεία για τον πρώτο νικητή, που σε πολύ μεγάλο βαθμό ομοιάζουν με εκείνα που είχε προκηρύξει η “Μέλισσα” 200 χρόνια πριν.

Πρόκειται για μία δράση που σαν στόχο έχει τη συναισθηματική σύνδεση των συμμετεχόντων με την πνευματική δραστηριότητα του ’21, θέτοντας παράλληλα και μία ιστοριογνωσιακή διάσταση, που απογυμνώνει αρκετούς επιζήμιους εθνικούς μύθους, οι οποίοι επιβλήθηκαν στη δημόσια σφαίρα του τόπου μερικές δεκαετίες μετά την διαμόρφωση του νέου ελληνικού κράτους.