«Η Ελλάδα μετά τον πόλεμο». Μια ιστορία επιβίωσης μέσα από το φακό του Robert McCabe

07:13 16/6/2023 - Πηγή: Huffington Post Greece

Λιναριά, Σκύρος

Ήπειρος 1961. Τρία κοριτσάκια, η Λαμπρινή, η Μαρία και η Ελένη κοιτούν τον φακό του φωτογράφου Robert McCabe, που τους ανταποδίδει το βλέμμα, καταγράφοντας τα ξυπόλητα ποδαράκια, τα φτωχικά ρούχα, αλλά και το αφοπλιστικό, εκτυφλωτικό τους χαμόγελο.

Ηπειρος, Ανω Περιστέρι 1961. Η Λαμπρινή, η Μαρία κι η Ελένη

Δεκαετίες αργότερα, ο Robert McCabe συναντά και πάλι τις τρεις - ηλικιωμένες πια - κυρίες, καταγράφοντας το πέρασμα του χρόνου πάνω τους - ο χρόνος

αδυσώπητος, αλλά ο σύνδεσμός τους άρρηκτος. Oι τρεις μικρές ηπειρώτισσες τα κατάφεραν: επιβίωσαν. Όπως και η Ελλάδα.

Από την έκθεση φωτογραφιών του Robert McCabe στο ΕΠΚεΔ

«Η Ελλάδα μετά τον πόλεμο», με τη ματιά του νεαρού τότε αμερικανού φωτογράφου, πρωταγωνιστεί στην ομώνυμη έκθεση που εγκαινιάστηκε το Σάββατο στις εγκαταστάσεις του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών - έναν χώρο πνιγμένο στο πράσινο που ατενίζει το Δελφικό τοπίο, από τα βουνά μέχρι την παραθαλάσσια Ιτέα σε ένα μοναδικό, απόλυτα ελληνικό, ανάγλυφο. Πρωταγωνιστεί όμως και στο ομώνυμο βιβλίο, σε κείμενα του Παναγιώτη Ροϊλού, καθηγητή του Χάρβαρντ και νέου προέδρου του Ευρωπαϊκού Κέντρου Δελφών (ο οποίος διαδέχθηκε την  Ελένη Αρβελέρ στη θέση αυτή), και της δημοσιογράφου και μέλους του ΔΣ του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΑ Κατερίνας Λυμπεροπούλου. Πρόκειται για ένα μοναδικό λεύκωμα με τίτλο «Η Ελλάδα μετά τον πόλεμο -τα χρόνια της ελπίδας» (εκδόσεις Πατάκη / Abbeville Press), με περίπου 120 εκπληκτικές φωτογραφίες μιας Ελλάδας που δεν υπάρχει πια: της Ελλάδας που έζησαν οι παππούδες μας και, μικροί ακόμα, οι γονείς μας.

Το εξώφυλλο του βιβλίου «Η Ελλάδα μετά τον πόλεμο. Τα χρόνια της ελπίδας» (αγγλόφωνη έκδοση)

Είχαμε την μοναδική ευκαιρία να περιεργαστούμε τις φωτογραφίες αυτές σε μεγάλες διαστάσεις (και σε προβολή slides), περιδιαβαίνοντας την έκθεση στο  Ευρωπαϊκό Κέντρο Δελφών και εντυπωσιαστήκαμε από το εκπληκτικό μαυρόασπρο, τις υπέροχες φωτοσκιάσεις, τα βλέμματα των ανθρώπων που ο φωτογράφος παρακολουθεί στην καθημερινότητά τους στα μέσα του ’50 και στις αρχές του 60’: γυναίκες που πλένουν τα ρούχα τους  στον ποταμό Λούρο, το πρώτο λεωφορείο της Σαντορίνης, λιμενεργάτες στο λιμάνι των Φηρών, ένα καΐκι με φορτίο σταφύλια στην Αμοργό, μια αποθήκη ενοικίασης μουλαριών στη Νάξο, βαρκάρηδες στη Σαντορίνη, λάντζες στην Κάσο, γυναίκες που κουβαλούν νερό για το σπίτι στην Αλόννησο κι άλλες στη Σκύρο που περιμένουν στο μύλο για να γεμίσουν τις κανάτες και τους κουβάδες τους (τότε που το νερό ήταν τόσο δυσεύρετο, που το μάζευαν από τις οροφές των σπιτιών),  οικογένειες σε χαμόσπιτα των Κυκλάδων, επιβάτες στρωματσάδα στο κατάστρωμα ενός καραβιού που καταλήγουν να παίζουν μουσική, σκουπιδιάρηδες σε μουλάρια, αλώνια με ζώα, ταρσανάδες,  ψαράδες με σκαμμένα πρόσωπα, μάζεμα ελιάς, θρησκευτικές τελετές.

Αλόννησος, 1963. Γυναίκα κουβαλάει νερό στο σπίτι της στη Χώρα. Στις 3 Μαρτίου 1965, η Χώρα Αλοννήσου καταστράφηκε από σεισμό.

Ακόμα και η Μικρή Βενετία της Μυκόνου, φτωχική τότε, με μια αφτιασίδωτη, τραχιά γοητεία (αλλά χωρίς κανένα γκλάμουρ…), εργάτες να ξαποσταίνουν μπροστά σε έναν κινηματογράφο στην Ερμούπολη, δίπλα στον πλανόδιο παγωτατζή, αλλά και το ξενοδοχείο “La belle Helene” των Μυκηνών, για το οποίο έκανε ιδιαίτερη μνεία στην ομιλία του ο φωτογράφος. Καπετάνιος και ναύτης αγκαλιά και πανευτυχείς στο παλιό καΐκι «Ελευθερία» του Βόλου, που διακινούσε αγαθά στα νησιά του Αιγαίου υπό συχνά πολύ δύσκολες συνθήκες. Αλλά και ο τροχονόμος του’ 50 στο κουβούκλιο μπροστά στη Μεγάλη Βρετανία, όπου, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης, τα Χριστούγεννα, οι πολίτες στοίβαζαν δώρα.

Σκύρος, 1957. Μια γυναίκα με το παραδοσιακό σκυριανό μαντίλι δεμένο στο κεφάλι σταματάτο πλέξιμο για να κοιτάξει τον φωτογράφο. Η ύφανση, το γνέσιμο, το κέντημα και το πλέξιμο ήταν καθημερινές απασχολήσεις στα μεταπολεμικά χρόνια

Φτώχεια, σε μια Ελλάδα που προσπαθεί να μαζέψει τα κομμάτια της, μετά από έναν καταστροφικό πόλεμο κι έναν αποκαρδιωτικό και αμείλικτο εμφύλιο. Σχέδιο Μάρσαλ και η Ελλάδα των εμβασμάτων:  την ανάκαμψη βοηθούν τα εμβάσματα των μεταναστών και των ναυτικών που εργάζονται σε πλοία ελληνικής ιδιοκτησίας. Όχι, στις φωτογραφίες του Ρόμπερτ Μακ Κέιμπ, δεν υπάρχουν πολιτικοί υπαινιγμοί, δεν υπάρχει το βίαιο πρόσωπο της φτώχιας ή των μετεμφυλιακών διώξεων, του παρακράτους και του διχασμού, του πιστοποιητικού των κοινωνικών φρονημάτων. Υπάρχει όμως η ειλικρινής αθωότητα και η αγνότητα ενός νεαρότατου Αμερικάνου (στα μέσα της δεκαετίας του ’50 ήταν εικοσάρης) που ανακάλυπτε άναυδος, μέσα από την φακό του, την αμείλικτη μάχη για την επιβίωση που δινόταν στην Ελλάδα - μια Ελλάδα πρωτόγονη, πάμφτωχη, αλλά, όπως μας είπε απίστευτα φιλόξενη, την οποία αγάπησε βαθιά.

Το πορθμείο Ρίου-Αντιρρίου το 1955. Τώρα έχει αντικατασταθεί από μια κομψή γέφυρα γαλλικού σχεδιασμού. Το σύντομο ταξίδι στον Κορινθιακό Κόλπο ήταν πάντα περιπετειώδες. Το ίδιο το φεριμπότ ήταν ένα επαναχρησιμοποιημένο αποβατικό πλοίο από τον πόλεμο. Το πλοίο «Σωκράτης Ιασεμίδης» ήταν ένα από τα πρώτα αποβατικά πλοία βρετανικής κατασκευής και ήταν ένα από τα δύο LST που κατέστρεψαν οι βρετανικές δυνάμεις κατά την αποχώρησή τους από την Ελλάδα τον Απρίλιο του 1941.

Ο McCabe, παιδί εκδότη της δεύτερης πιο γνωστής εφημερίδας της Νέας Υόρκης θυμάται ακόμα να ακούει στο ραδιόφωνο την είδηση για το Πέρλ Χάρμπορ που έμελλε να αλλάξει τα πάντα - ήταν επτά ετών τότε, στην μέση των ηλικιών των εγγονιών του, και  όπως μας είπε «βιώσαμε δυσκολίες στον πόλεμο στην Αμερική, αλλά μόνο όταν ήρθα με τον αδερφό μου στην Ελλάδα, κατάλαβα τι σημαίνει πραγματική φτώχια». Αγάπησε βαθιά αυτόν τον τόπο, πολιτογραφήθηκε Έλληνας και μας χάρισε μερικές πανέμορφες φωτογραφίες - ντοκουμέντα. Στις φωτογραφίες αυτές,  όπως πολύ εύστοχα επεσήμανε στην ημερίδα που προηγήθηκε των εγκαινίων ο ιστορικός και καθηγητής του ΕΚΠΑ Κώστας Κωστής, η φτώχεια πάει χέρι-χέρι με το χαμόγελο. «Η χώρα αιμορραγεί από την μετανάστευση, υπάρχει ένδεια, στέρηση, αλλά στις φωτογραφίες του δεν κυριαρχεί η λύπη, υπάρχει μια εκπληκτική τρυφερότητα». Μια χαρά γι’ αυτό που έφυγε, μια ελπίδα για αυτό που ο κόσμος περιμένει να έρθει, για μια καλύτερη μέρα.  Σύμφωνα με τον Κ. Κωστή, «η Ελλάδα παρουσιάζει την ταχύτερη ανάπτυξη από κάθε άλλη χώρα της Ευρώπης, μετά τον πόλεμο. Και οι φωτογραφίες του McCabe δείχνουν μια Ελλάδα που ελπίζει. «Οι φωτογραφίες του μου έδωσαν την ευκαιρία να δω τη χώρα με έναν τρόπο που ομολογώ πως δεν είχα σκεφτεί». Αυτήν την ελπίδα συμπυκνώνει με τις φωτογραφίες του ο Robert McCabe, και ίσως αυτή είναι και η καλύτερη απάντηση για όσους υποστηρίξουν πως εξωραΐζει την εικόνα της Ελλάδας τότε (κάτι που σίγουρα δεν κάνουν οι φωτογραφίες της Βούλας Παπαϊωάννου).

Οι ομιλητές της Ημερίδας που με θέμα «Η μεταπολεμική Ελλάδα του Robert McCabe» προλόγισε τα εγκαίνια της έκεσης. Από αριστερά: Ευφροσύνη Δοξιάδη, Robert McCabe, Κατερίνα Λυμπεροπούλου (συντονισμός), Παναγιώτης Ροϊλός, Αθανασία Ψάλτη, Κώστας Κωστής, Ανδρέας Γκόφας

Το έργο του δεν είναι φολκλόρ,  δεν είναι τουριστικό, είναι αληθινό. Όπως μας είπε ο Παναγιώτης Ροϊλός η έκθεση αντιπροσωπεύει όψεις της μεταπολεμικής Ελλάδας προς τον εκσυγχρονισμό. Και είναι η ελπίδα που εκπέμπουν αυτές οι φωτογραφίες που τον έκανε να επιλέξει την έκθεση αυτή ως εναρκτήρια εκδήλωση των καλοκαιρινών δράσεων του Κέντρου. «Επιθυμία μου είναι να δοθεί το στίγμα της ελπίδας σε μια κρίσιμη περίοδο, σε μια μεταβατική εποχή», ανέφερε απαντώντας σε ερώτηση μας, ενώ κατέληξε λέγοντας ότι στις φωτογραφίες του Ribert McCabe, «δεν συναντά κανείς κανένα ίχνος αποικιοκρατικής αντίληψης της Ελλάδας, αλλά μια εγγενή τρυφερότητα για τον τόπο και τους ανθρώπους του την δύσκολη εποχή που βρέθηκαν στο διάβα της ζωής του. Αυτό που βρήκα συγκλονιστικό στο έργο του, ως θεωρητικός και ιστορικός του πολιτισμού, είναι οι φωτοσκιάσεις - που σε ένα επίπεδο μπορούν να θεωρηθούν ως ένα σχόλιο για την Ελλάδα: από τη σκιά βρέθηκε στο φως».

 «Συχνά είμασταν οι μόνοι επισκέπτες σε ένα ελληνικό νησί», θυμάται ο Ρόμπερτ Μακ Κέιμπ αναφέροντας, μεταξύ άλλων, ότι τα δεινά της χώρας στην εφιαλτική δεκαετία που προηγήθηκε των ταξιδιών του τα αντιλήφθηκε πλήρως διαβάζοντας το ιστορικό λεύκωμα «Οι θυσίες της Ελλάδας στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο» (1946) του κορυφαίου πολεοδόμου, Κωνσταντίνου Δοξιάδη (1913 - 1975), που συνετέλεσε τα μέγιστα στην μεταπολεμική ανασυγκρότηση της χώρας. Από τις πιο συγκινητικές στιγμές της ημερίδας, που συντόνισε η Κατερίνα Λυμπεροπούλου, ήταν άλλωστε η ομιλία της θυγατέρας του, ζωγράφου Ευφροσύνης Δοξιάδη για τον πατέρα της: «Το λεύκωμα αυτό ήταν τεράστιο διότι οι θυσίες των Ελλήνων ήταν μεγάλες», είπε στην Ημερίδα, παρουσιάζοντας, μεταξύ άλλων, την σελίδα της παρουσίασης της σφαγής στο Δίστομο όπου ο πατέρας της είχε ζωγραφίσει ένα - ένα τα 218 θύματα - από τα βρέφη μέχρι τους ηλικιωμένους. Η ίδια μίλησε ακόμα για την επαφή του με την πολιτική, μεταξύ άλλων, ως Υφυπουργός Ανοικοδόμησης και Συντονιστής Ανασυγκρότησης που διεκόπη από τον Γεώργιο Παπανδρέου, όπως ανέφερε. «Πόσο διαφορετική θα ήταν η χώρα αν είχε αφεθεί να συνεχίσει το έργο που είχε αναλάβει…», κατέληξε, μεταξύ άλλων, δηλώνοντας πως διακατέχεται από «ανίατη λατρεία» στο πρόσωπο του πατέρα της.

Η Λούλα Χριστοπούλου σήμερα και στη φωτογραφία του R. McCabe μικρό κοριτσάκι με τον πατέρα της στην είσοδο του ιστορικού ξενοδοχείου Belle Hélène των Μυκηνών το 1955, την αυγή της τουριστικής ανάπτυξης της χώρας

Ο διεθυντής του Ε.Π.Κε.Δ., καθηγητής, Ανδρέας Γκόφας, ο οποίος αναφέρθηκε στην ανανέωση του Κέντρου, μεταξύ άλλων και σε δύο τομείς : των εγκαταστάσεών του με χρηματοδότηση από το Ταμείο  Ανακάμψης και της ψηφιακής εικόνας του. Ένας νέος θεσμός του Κέντρου που εγκαινιάζεται στις 21 Ιουνίου, μαθαίνουμε, είναι οι Δελφικοί Διάλογοι με θέμα «Τεχνολογία και Δημοκρατία».

Νάξος, 1957. Φορτωμένη βάρκα πλησιάζει την ακτή. Τα καράβια της γραμμής έπρεπε συχνά να περνούν ώρες αγκυροβολημένα σε ένα λιμάνι φορτώνοντας και ξεφορτώνονταςφορτία και επιβάτες σε μικρότερες βάρκες.

Να πούμε τέλος, πως όσοι βρεθούν στους Δελφούς το καλοκαίρι, θα έχουν την χαρά να επισκεφθούν και μια δεύτερη έκθεση με τίτλο: «Οι Δελφοί τη δεκαετία του ’50 με τον φακό του Robert McCabe». Η Προϊσταμένη Αρχαιοτήτων Φωκίδας, μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ε.Π.Κε.Δ., Αθανασία Ψάλτη, μας καλωσόρισε στα εγκαίνια, και συμμετείχε στην ημερίδα παρουσιάζοντας ένα ενδιαφέρον χρονολόγιο του Αρχαιολογικού χώρου των Δελφών αλλά και του Μουσείου όπου φιλοξενείται η έκθεση. Η κυρία Ψάλτη αναφέρθηκε, μεταξύ άλλων, στα εγκαίνια του 3ου - και σημερινού - Αρχαιολογικού Μουσείου το 1961 όπου και απέκτησε δική του αίθουσα το άγαλμα του Ηνιόχου, ένα από τα διασημότερα αγάλματα στον κόσμο.

Και ήταν πραγματικά μια απόλαυση να βλέπουμε εικόνες των Δελφών μιας άλλης εποχής, όπως αυτή με τον αρχαιοφύλακα του χώρου, αλλά και με έναν παραδοσιακό φωτογράφο της εποχής (η συλλεκτική μηχανή του οποίου εντοπίστηκε από τον σκηνοθέτη Σπύρο Ταραβήρα και σήμερα κοσμεί την έκθεση), ενταγμένες υπέροχα στον χώρο το μουσείου, να «συνομιλούν» με τα  αρχαία εκθέματα. Όπως η πανέμορφη φωτογραφία του σημείου στον αρχαιολογικό χώρο όπου εντοπίστηκε ο Ηνίοχος, με φόντο τα υπέροχα βουνά των Δελφών αλλά και το Ναό του Απόλλωνα - φωτογραφία η οποία στήθηκε ακριβώς δίπλα στο άγαλμα…

INFO

Διάρκεια έκθεσης:10 Ιουνίου - 30 Σεπτεμβρίου 2023

Ε.Π.Κε.Δ. ΔΕΛΦΟΙ

Τηλ. επικοινωνίας: 0030 2103312781-2265082732