Η Ελλάδα ως πρότυπο του εαυτού της

08:11 25/8/2024 - Πηγή: Huffington Post Greece

Πώς άραγε θα ακουγότανε η φράση « η Ελλάδα ως πρότυπο» μόλις λίγα χρόνια πριν; Τότε που το όνομα της χώρας μας πρωταγωνιστούσε στα πρωτοσέλιδα όλων των εντύπων του κόσμου ως παράδειγμα ενός failed state;

Είναι αλήθεια ότι την προηγούμενη δεκαετία η χώρα μας βρέθηκε στο επίκεντρο μιας καμπάνιας δυσφήμισης που συμπεριελάμβανε τις χώρες του ευρωπαϊκού νότου. Αυτό όμως δεν πρέπει να μας ξενίζει. Έχει συμβεί σχεδόν σε όλες τις κρατικές οντότητες. Για παράδειγμα, τη δεκαετία του 1970 η Σουηδία αποτελούσε το

μαύρο πρόβατο της οικονομικής πολιτικής καθώς είχε επικρατήσει ο όρος «Σουηδοσκλήρωση - “Suedosclerosis” για να περιγραφεί η γραφειοκρατική αναλγησία του σουηδικού μοντέλου. Και για την Φινλανδία είχε καθιερωθεί ο υποτιμητικός όρος «Φινλανδοποίηση» που περιέγραφε ένα κράτος υποτελές (στη Ρωσία). Η Γερμανία, μάλιστα,  αποκαλούταν τη δεκαετία του 1990 ως «Ο Μεγάλος Ασθενής της Ευρώπης» (για να μη μιλήσουμε για το πως απεικονίζονταν οι Γερμανοί ως έθνος παλαιότερα στη μυθοπλασία). Τον τίτλο του “Μεγάλου Ασθενή της Ευρώπης» τον κατείχε βέβαια η Μεγάλη Βρετανία τη δεκαετία του 1970, όπου διένυσε την μεγαλύτερη κοινωνικοοικονομική κρίση της νεότερης ιστορίας της. Και αν θέλουμε να ξέρουμε ποια χώρα ήταν πρότυπο ανάπτυξης μετά τη δεκαετία του 1950, αυτή δεν ήταν άλλη από την Ελλάδα που αποκαλούταν «Το ελληνικό οικονομικό θαύμα», καθώς η χώρα μας πετύχαινε μέσο ετήσιο ποσοστό ανάπτυξης του ΑΕΠ της στο ύψος του 10%.

Στην εποχή που διανύουμε όμως φαίνεται ότι όλες οι σταθερές αναθεωρούνται. Η γεωπολιτική τράπουλα ξαναμοιράζεται σε πλανητικό επίπεδο και οι έτοιμες συνταγές φαίνεται να μην λειτουργούν. Αν η χώρα μας έχει πέσει θύμα μιας συνθήκης είναι αυτή της τάσης αναζήτησης προτύπων προς αντιγραφή.Έτοιμες συνταγές αναζητούμε από τη «φωτισμένη εσπερία» και με μια διάθεση υποτέλειας θεοποιούμε τα μοντέλα των δυτικών χωρών δίχως όμως να κατανοούμε ότι δεν υπάρχει κάτι τέλειο. Στη χώρα μας αναφέρονται θετικά σχόλια για το φινλανδικό μοντέλο εκπαίδευσης ωστόσο από επίσημη έκθεση του φινλανδικού υπουργείου εκπαίδευσης και πολιτισμού το φινλανδικό μοντέλο πλέον υποχωρεί σημαντικά ως προς τις επιδόσεις του στις  διεθνείς στατιστικές λίστες[1]. Επίσης, διθυραμβικά σχόλια στη χώρα μας γίνονται για το γερμανικό μοντέλο ανάπτυξης.  Ωστόσο, η γερμανική οικονομία αρχίζει να θεωρείται ως ο νέος μεγάλος ασθενής της Ευρώπης[2]. Η ίδια η Ευρώπη φαίνεται να πληρώνει το τίμημα πολλών επιλογών της που οδήγησαν σε εσφαλμένες κατευθύνσεις ανάπτυξης ιδιαίτερα ως προς τον εκσυγχρονισμό του παραγωγικού της μοντέλου αλλά και τις λανθασμένες γεωοικονομικές της επιλογές. 

Και ποια είναι η λύση; Μήπως η αντιγραφή του ασιατικού μοντέλου, του ινδικού ή του τουρκικού; Ας αναθεωρήσουμε την τακτική μας. Το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της Ελλάδος ήταν ότι καθώς οι Έλληνες βρισκόταν σε ένα σταυροδρόμι  πολιτισμικών ροών έμαθαν να  αναπτύσσουν  σκέψη συνθετική. Σκέψη δηλαδή που δεν αντέγραψε απλά αλλά ανέλυσε, συνδύασε και συνέθεσε κάτι καινούργιο, κάτι πρωτότυπο, κάτι τόσο ξεχωριστό ώστε ακόμα και σήμερα  ελληνικές ιδέες, όροι και ορισμοί να αποτελούν θεμέλια του σύγχρονου παγκόσμιου πολιτισμού. Σε ποιο άλλο σημείο του κόσμου θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια αυτοκρατορία που να συνδύαζε την αρχαιοελληνική σκέψη, το ρωμαϊκό σύστημα διοίκησης και τη χριστιανική θρησκεία με τέτοιο αρμονικό τρόπο;  Τρία τόσο διαφορετικά πολιτισμικά συστήματα που αναπτύχθηκαν σε τόσο γεωγραφικά ετερόκλητες περιοχές αλλά που ομογενοποιήθηκαν σε ένα ενιαίο σύνολο και αποτέλεσε τη βάση του σύγχρονου πολιτισμού; Φυσικά ο λόγος γίνεται για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Σήμερα η Ελλάδα βρίσκεται σε ένα ακόμα σταυροδρόμι. Τα υλικά της ανάπτυξης (όχι στείρα της οικονομικής) υπάρχουν πάλι στη χώρα μας και είναι θέμα συντονισμού να αναδειχθούν ωραία αποτελέσματα. Θεωρώ ότι σανίδα σωτηρίας της Ελλάδος αλλά και θεμέλιο ανάπτυξης της χώρας αποτελεί ο πολιτισμός της. Πολλά μπορούν να λεχθούν για αυτό, ωστόσο θα τονίσω τρεις παραμέτρους σημαντικές. 

Πρώτον, αν ιστορικά εξετάσει κάποιος τις περιόδους ακμής και παρακμής του ελληνισμού (περιλαμβανόμενης και της βυζαντινής περιόδου) θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι όποτε οι Έλληνες ήλεγχαν το εμπόριο της Μεσογείου και της Μαύρης θάλασσας, τότε ήκμαζαν. Ωστόσο, τα γεγονότα του εικοστού αιώνα ήταν ιδιαίτερα τραυματικά για τους Έλληνες γιατί από τη μία ώθησαν στην εγκαθίδρυση ενός εθνικού κράτους, με στερεά σύνορα και φιλοευρωπαϊκό προσανατολισμό και από την άλλη ανέδειξαν τον ξεριζωμό των Ελλήνων από προαιώνιες πατρογονικές εστίες και λιμένες εξαιρετικού εμπορικού ενδιαφέροντος. Σε αυτές τις περιοχές πραγματοποιούταν η ζύμωση των νέων ιδεών και ο διάλογος του ελληνισμού με όλα τα μεγάλα έθνη. Πρέπει, λοιπόν, η χώρα μας να επανατοποθετηθεί στην Μεσόγειο ως ηγέτιδα δύναμη του εμπορίου και της ανάπτυξης. Μια Ελλάδα εξωστρεφής που προάγει τη συνεργασία.

Δεύτερον, ο πολιτισμός έχει αποτελέσει τη σανίδα σωτηρίας του ελληνισμού σχεδόν σε κάθε ιστορική περίοδο. Για παράδειγμα, ακόμα και όταν ο ελλαδικός χώρος κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους, το ελληνικό πνεύμα άσκησε τόση επίδραση στον ρωμαϊκό τρόπο σκέψης ώστε ο ποιητής Οράτιος αναφέρει ότι «η Ελλάδα, ενώ κατακτήθηκε, κατέκτησε τον άγριο νικητή και εισήγαγε τις τέχνες στο αγροτικό Λάτιο»[3] . Μάλιστα η κραταιά Ρωμαϊκή  αυτοκρατορία κατέληξε να ασπασθεί πλήρως την ελληνική σκέψη τέσσερις αιώνες ύστερα από την κατάκτηση των Ελλήνων. Ακόμα και επί της περιόδου της οθωμανικής κατοχής οι Έλληνες ανέπτυξαν αξιέπαινη εμπορική και πολιτισμική δραστηριότητα που τους επέτρεψε να αποκτήσουν μοναδικά προνόμια. Ως εκ τούτου, όχι απλά η συντήρηση αλλά η ανάπτυξη του ελληνικού πολιτισμού πρέπει να αποτελέσει εθνικό στόχο. Ο ελληνικός πολιτισμός είναι συμπεριληπτικός και μπορεί να αποτελέσει το σημείο αναφοράς τόσο της Ευρώπης όσο και της ευρύτερης περιοχής.

Τρίτον, το παγκόσμιο σύστημα έχει εισέλθει σε μια ηθική και ιδεολογική περιδίνηση που απορρυθμίζει τη λειτουργία των κοινωνιών. Τα οικονομικά και πολιτικά μοντέλα δυσλειτουργούν διότι έχουν δημιουργηθεί τεράστιες ανισορροπίες. Ανισορροπία στον τρόπο κατανομής του πλούτου που έχει προκαλέσει την περιθωριοποίηση μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού. Ανισορροπία στη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών και συνακόλουθα κατάρρευση των δημογραφικών πολιτικών. Ανισορροπία στην εκπαιδευτική πολιτική που προκαλεί την υποκατάσταση της πνευματικής καλλιέργειας από την στείρα τεχνική κατάρτιση σε σημείο τέτοιο που μεγάλη μερίδα πληθυσμού να μην μπορεί να κατανοήσει θεμελιώδεις επιστημονικές αρχές. Ανισορροπία και στην συν αντίληψη βασικών εννοιών όπως του ανθρωπισμού, της δημοκρατίας και της δικαιοσύνης. Παντού παρουσιάζονται μοτίβα παρακμής και οιωνοί πεδία συγκρούσεων. Η Ελλάδα, μια χώρα που την επισκέπτονται τριάντα εκατομμύρια επισκέπτες ανά έτος, μπορεί να προβάλει ιδέες και αξίες που έχει ανάγκη ο κόσμος. Γιατί ο κόσμος έχει ξανασυναντήσει αντίστοιχές περιόδους ιδεολογικής και ηθικής αναζήτησης. Και μάλλον χρειάζεται περισσότερο από ποτέ το ελληνικό φως[4].  

[1] https://www.euractiv.com/section/politics/news/finnish-education-system-fails-to-improve-performance/

[2]  https://www.economist.com/finance-and-economics/2023/08/17/the-german-economy-from-european-leader-to-laggard?

[3] Οράτιος, Επιστολές 2.1, 156-157

[4] “Το ελληνικό φως είναι, όπως λένε όλοι, κάτι που δεν μπορείς να το φανταστείς προτού το βιώσεις…”, Henry Moore, 1951