Η Ελλάδα, το φαινόμενο της πεταλούδας, η θεωρία παιγνίων και το παιχνίδι της κότας

20:36 10/2/2015 - Πηγή: Huffington Post Greece

Λίγες μόνο εβδομάδες μετά τις εκλογές της 25ης Ιανουαρίου και όλοι συμφωνούν ότι το πολιτικό σκηνικό στη χώρα έχει τελείως αλλάξει. Τα γεγονότα που μεσολάβησαν κατά τις πρώτες μέρες της νέας κυβέρνησης ήταν τόσο πυκνά και έντονα που μοιάζει τόσο μακρινή η ανάμνηση της προηγούμενης κυβέρνησης.

Τίποτα δεν θυμίζει όσα είχαμε συνηθίσει ως τώρα, ξεκινώντας από τον τρόπο ορκωμοσίας των νέων υπουργών, τις εναλλακτικές στιλιστικές επιλογές τους και τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η διαπραγμάτευση. Η νέα

κυβέρνηση σχηματίστηκε άμεσα και τα Προεδρικά Διατάγματα των νέων υπουργών ετοιμάστηκαν γρήγορα, σαν να είχαν όλα προετοιμαστεί πολύ πριν τις εκλογές, κάτι πολύ θετικό σε μια χώρα όπου το πολιτικό σύστημα δεν μας έχει συνηθίσει να κινείται με τόσο γρήγορες ταχύτητες.

Οι υπουργικές εξαγγελίες των πρώτων ημερών δημιούργησαν μια έντονη ανησυχία στην αγορά αλλά και σε όσους πίστευαν ότι ο ΣΥΡΙΖΑ ως κυβέρνηση δεν θα εφάρμοζε τις προεκλογικές εξαγγελίες του, γεγονός που οδήγησε το χρηματιστήριο σε απότομη βουτιά τις πρώτες τρεις ημέρες. Είναι θαυμαστή όμως η προσαρμοστικότητα της νέα κυβέρνησης στην πραγματικότητα και η προσγείωση που γίνεται καθημερινά σε ρεαλιστικότερη ρητορική. Ήδη έχει εγκαταλειφθεί η κεντρική προεκλογική θέση του ΣΥΡΙΖΑ για διαγραφή του χρέους, ακύρωση του μνημονίου και εγκατάλειψη των πρωτογενών πλεονασμάτων. Το 70% των προβλέψεων του μνημονίου γίνεται πλέον δεκτό και μόνο το 30% είναι υπό διαπραγμάτευση.

Η προσγείωση στην πραγματικότητα γίνεται πιο γρήγορα από όσο θα περίμενε κανείς και δείχνει υπευθυνότητα και σοβαρότητα από την πλευρά της κυβέρνησης. Την προσαρμογή αυτή διευκολύνει το γεγονός ότι η δημοφιλία της νέας κυβέρνησης έχει εκτοξευτεί εντός της χώρας, αλλά και η σύνθεση της νέας βουλής που εξασφαλίζει στήριξη από ευρύτερες δυνάμεις, μειώνοντας την σημασία των όποιων εσωκομματικών/ενδοκυβερνητικών αντιδράσεων από βουλευτές της Αριστερής Πλατφόρμας ή των ΑΝ.ΕΛ.

Η εθνική διαπραγμάτευση δεν ξεκίνησε με τους καλύτερους οιωνούς, λαμβάνοντας υπόψη την πρώτη επεισοδιακή συνάντηση Βαρουφάκη-Dissebloum και τον τρόπο με τον οποίο παρενέβησαν με πυροσβεστικές δηλώσεις τους για να προλάβουν το άνοιγμα των αγορών οι κύριοι Ομπάμα, Σαπέν, Τσίπρας και Δραγασάκης.

Είναι εμφανές για όποιον παρακολουθεί τον διεθνή τύπο ότι η Ελλάδα έχει επανέλθει στο προσκήνιο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος και έχει ανοίξει διεθνώς από μόνη της μία κουβέντα που κανείς δεν επιθυμούσε να ξεκινήσει πρώτος. Τα ξένα μέσα ενημέρωσης έχουν κατακλυστεί από δημοσιεύσεις επιφανών και μη σχολιαστών που σχολιάζουν τις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα και την προοπτική επίτευξης συμφωνίας με τους διεθνείς πιστωτές της.

Κεντρική άποψη των περισσοτέρων είναι ότι κάποια συμφωνία θα επιτευχθεί τελικά και ότι η πιθανότητα Grexit είναι μεν υπαρκτή, αλλά πολύ μικρή σε σχέση με το 2012, λόγω και της διαφορετικής ρητορικής του ΣΥΡΙΖΑ σε σχέση με το 2012.

Ο νομπελίστας Paul Krugman χαρακτήρισε σε άρθρο του πριν μερικές μέρες ως «Παιχνίδι της Κότας (chicken game)» την σύγκρουση μεταξύ Ελλάδας-Γερμανίας. Είναι το λεγόμενο και «Παιχνίδι του Δειλού» το οποίο παρομοιάζεται με δύο φορτηγά γεμάτα με εκρηκτικές ύλες που τρέχουν σε αντίθετη κατεύθυνση πάνω σε έναν στενό ορεινό δρόμο. Και τα δύο είναι απρόθυμα να κάνουν στην άκρη και σκοπός του παιχνιδιού είναι να δούμε ποιος οδηγός θα κάνει πρώτος την «κότα». Ο Krugman χαρακτηρίζει την αντιπαράθεση αυτή πολύ επικίνδυνη, ικανή να κάνει συντρίμμια την Ευρωζώνη αν κανείς δεν υποχωρήσει εγκαίρως.

Ο Krugman στο ίδιο άρθρο κάνει αναφορά και στην ξαφνική απόφαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) να μην κάνει πλέον δεκτά τα ομόλογα Ελληνικού Δημοσίου ως εγγύηση για παροχή ρευστότητας στις ελληνικές τράπεζες, χαρακτηρίζοντας την κίνηση αυτή συμβολική και λιγότερο ουσίας. Συμφωνώ με την άποψη αυτή και θεωρώ τελείως προφανές ότι αποτέλεσε απλά ένα μέσο άσκησης πίεσης, όχι τόσο προς την Ελλάδα, αλλά κυρίως προς το Eurogroup ώστε να δώσει σύντομα μια λύση στην ελληνική εκκρεμότητα, εγκρίνοντας ένα πρόγραμμα-γέφυρα για την Ελλάδα και λύνοντας τα χέρια της ΕΚΤ η οποία είναι ένας ευρωπαϊκός θεσμός άσκησης νομισματικής πολιτικής και όχι λήψης πολιτικών αποφάσεων.

Είναι ακριβής και η δήλωση του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος (ΤτΕ) ότι οι ελληνικές τράπεζες δεν αντιμετωπίζουν άμεσο πρόβλημα ρευστότητας λόγω αυτής της απόφασης της ΕΚΤ. Αυτό συμβαίνει για δύο λόγους:

Πρώτον, διότι υπάρχει ο Μηχανισμός Έκτακτης Ρευστότητας (Emergency Liquidity Assistance-ELA) που παρέχει ρευστότητα στις ελληνικές τράπεζες μέσω της ΤτΕ ως δανειστής τελευταίας ευκαιρίας (ακριβή ρευστότητα βέβαια αν συγκρίνουμε το επιτόκιο 1.55% του ELA με το βασικό επιτόκιο 0.05% της ΕΚΤ).

Δεύτερον, διότι οι ελληνικές τράπεζες έχουν πρόσφατα ανακεφαλαιοποιηθεί με δισεκατομμύρια ομολόγων που έχουν εκδοθεί μέσω του European Financial Stability Facility (EFSF) τα οποία είναι υψηλής πιστοληπτικής διαβάθμισης και γίνονται άνετα αποδεκτά ως εγγύηση από την ΕΚΤ για παροχή ρευστότητας προς τις τράπεζες μας. Αυτό δίνει κάποιο μικρό περιθώριο στην ελληνική κυβέρνηση να διαπραγματευτεί δίχως τον άμεσο φόβο ασφυξίας των ελληνικών τραπεζών.

Σε μία σημαντική διαπραγμάτευση πρέπει να δείξεις στην αρχή σκληρό πρόσωπο, χωρίς να φανερώνεις εξαρχής τις αληθινές προθέσεις σου. Η Θεωρία των Παιγνίων (Games Theory) έχει ως αντικείμενο την ανάλυση των αποφάσεων σε καταστάσεις σύγκρουσης και στρατηγικής αλληλεπίδρασης (strategic interdependence) πάνω σε παιχνίδια μηδενικού αθροίσματος (zero-sum games). Για τη λύση των προβλημάτων αυτών θεωρείται προηγουμένως απαραίτητη η ανάλυση καταστάσεων, όπου δύο ή περισσότεροι δρώντες (παίκτες) βρίσκονται αντιμέτωποι και ακολουθούν ατομικές στρατηγικές. Κάθε παίκτης προσπαθεί να χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα που διαθέτει, για να εμποδίσει τον αντίπαλό του να αποκτήσει πλεονεκτήματα που θα περιορίσουν τα κέρδη του. Επομένως, οι ενέργειές του εξαρτώνται άμεσα από τη θέση (στρατηγική) που θα επιλέξει ο αντίπαλος.

Μία από τις στρατηγικές αυτής της θεωρίας είναι η «Θεωρία του Τρελού», η οποία στηρίζεται στο εξής. Αν λειτουργείς ως αρκούντως τρελός, ο αντίπαλος σου θα σε φοβηθεί και θα σου δώσει περισσότερα από αυτά που θέλεις. Ο νέος υπουργός οικονομικών κος Βαρουφάκης έχει εξειδίκευση στην Θεωρία των Παιγνίων και έχει μάλιστα εκδώσει το 2007 βιβλίο με τον ίδιο ακριβώς τίτλο. Γνωρίζει πολύ καλά αυτή την θεωρία την οποία διδάσκει και στους μαθητές του στο Πανεπιστήμιο. Ίσως τώρα μπορείτε να ερμηνεύσετε καλύτερα την ιδιόμορφη στάση του απέναντι στους ξένους συνομιλητές του, το ιδιόμορφο στυλ και ντύσιμο, την εναλλακτική προσέγγιση των πραγμάτων. Κατά τη γνώμη μου είναι ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση για την δουλειά που προορίζεται να κάνει. Ο μόνος από τον ΣΥΡΙΖΑ που ίσως μπορέσει να φέρει αξιοπρεπώς εις πέρας ένα τόσο δύσκολο έργο.

Βέβαια στην Θεωρία Παιγνίων υπάρχει πάντα η πιθανότητα να μην βρεθεί τελικά το σημείο ισορροπίας, λόγω λανθασμένης εκτίμησης του ενός ή και των δύο παικτών σε σχέση με την αντίδραση του άλλου. Όμως η Ελλάδα δεν έχει καμία τέτοια δυνατότητα. Πρέπει να βρεθεί αμοιβαία επωφελής συμφωνία και μάλιστα πολύ σύντομα. Στην προσπάθεια της αυτή η Ελλάδα έχει άλλη μια θεωρία ως σύμμαχο. Την «Θεωρία του Χάους» ή «Φαινόμενο της Πεταλούδας».

Σύμφωνα με αυτήν, αν μια πεταλούδα κινήσει τα φτερά της στον Αμαζόνιο, μπορεί να φέρει βροχή στην Κίνα. Η βασική ιδέα είναι ότι μια απειροελάχιστη μεταβολή στη ροή των γεγονότων οδηγεί, μετά από την πάροδο αρκετού χρόνου, σε μια εξέλιξη της ιστορίας δραματικά διαφορετική από εκείνη που θα λάμβανε χώρα, αν δεν είχε συμβεί η μεταβολή.

Η Ευρώπη αυτή τη στιγμή βρίσκεται στα πρόθυρα ύφεσης και αποπληθωρισμού, οι ΗΠΑ έχουν μόλις ανακάμψει από μία τεράστια χρηματοπιστωτική κρίση που απείλησε με κατάρρευση την οικονομία τους, η Κίνα δεν αναπτύσσεται πλέον με τους ραγδαίους ρυθμούς των προηγουμένων ετών ώστε να τραβά το τρένο της παγκόσμιας οικονομίας , η Μέση Ανατολή βρίσκεται σε κατάσταση χάους και αποσύνθεσης, στην Ουκρανία μαίνεται μία επικίνδυνη σύγκρουση μεταξύ Δύσης-Ρωσίας που αναβιώνει τον Ψυχρό Πόλεμο, οι αναπτυσσόμενες χώρες της BRIC αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα.

Κανένας σώφρων πολιτικός οποιασδήποτε εθνικότητας δεν θα επιθυμούσε σε τέτοιο περιβάλλον να ανοίξει τον Ασκό του Αιόλου, να κολυμπήσει σε αχαρτογράφητα νερά. Η μικρή πεταλούδα που πετά πάνω από την Αθήνα μπορεί να ξυπνήσει τέρατα που βρίσκονται σε χειμέρια νάρκη χιλιάδες μίλια μακριά. Όποιος παρακολουθεί τις δηλώσεις των ισχυρών του κόσμου, βλέπει καθαρά ότι όλοι θέλουν μία συναινετική λύση στο ελληνικό πρόβλημα. Χαρακτηριστικές είναι οι δηλώσεις Ομπάμα μετά τη συνάντηση με την Μέρκελ στην Ουάσιγκτον, το κοινό ανακοινωθέν των G20 στην Κωνσταντινούπολη και το κοινό άρθρο που δημοσίευσαν στην Wall Street Journal οι υπουργοί οικονομικών ΗΠΑ και Αγγλίας, όπου όλοι ζητούν το τέλος της λιτότητας στην Ευρώπη και να δοθεί έμφαση στην ανάπτυξη και στην τόνωση της ζήτησης.

Τη στιγμή που γράφεται αυτό το άρθρο δεν έχει διεξαχθεί ακόμα το έκτακτο Eurogroup της 11/2, ούτε το Συμβούλιο Κορυφής της 12/2. Γνώμη μου είναι ότι και στα δύο αυτά σημαντικά συμβούλια δεν θα υπάρξει ρήξη με τους πιστωτές, αλλά ούτε θα δοθεί η οριστική λύση του προβλήματος. Θα εξεταστούν οι βασικές θέσεις της Ελλάδας, θα δοθεί μάλλον κάποιος επιπλέον χρόνος για να παρουσιάσει το ολοκληρωμένο σχέδιο της και θα γίνει διερεύνηση προθέσεων και τακτικών.

Η Γερμανία έχει καταλάβει ότι η ευρωπαϊκή πολιτική λιτότητας που επέβαλε προ ετών πλησιάζει στο τέλος της. Λαμβάνει τα μηνύματα από όλους τους διεθνείς συμμάχους της που ζητούν να μειώσει το εμπορικό της πλεόνασμα και να ξοδέψει προς όφελος των υπολοίπων εταίρων της. Η αλλαγή αυτή δεν μπορεί να γίνει απότομα, ούτε να φανεί ως ήττα της Γερμανίας. Η Ελλάδα και η κυβέρνηση Τσίπρα δίνει μια υπέροχη ευκαιρία στους υπόλοιπους ευρωπαίους εταίρους να ζητήσουν αλλαγή πολιτικής στην Ε.Ε. χωρίς να μπουν οι ίδιοι μπροστά, αλλά και στην Γερμανία να αλλάξει πολιτική χωρίς να φανεί ότι υποχωρεί.

Ας ελπίσουμε η πεταλούδα της Ελλάδας να πετάξει πολύ ψηλά και να αφυπνίσει ένστικτα λογικής και αυτοσυντήρησης στους ισχυρούς του πλανήτη πολλά μίλια μακριά. Ας ελπίσουμε το παιχνίδι του τρελού να φέρει θετικό αποτέλεσμα και να αναγκάσει τους ισχυρούς να στρίψουν το τιμόνι πριν τη σύγκρουση.

Ας ευχηθούμε να πρυτανέψει η λογική από όλες τις πλευρές, διότι σε περίπτωση αποτυχίας η Ελλάδα θα πάψει να είναι αυτό που οι νεότερες γενιές Ελλήνων μάθαμε.

Και στην παγκόσμια ιστορία δεν κυριάρχησε πάντα η λογική και η σύνεση