Η μαντίλα της γιαγιάς επιτρέπεται, η μαντίλα της μουσουλμάνας απαγορεύεται

11:56 15/3/2017 - Πηγή: Huffington Post Greece

Το Ανώτατο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης πήρε σήμερα μια απόφαση-ορόσημο. Αναγνώρισε το δικαίωμα των εργοδοτών να απαγορεύουν τη χρήση εμφανών θρησκευτικών, πολιτικών ή φιλοσοφικών συμβόλων, όπως παραδείγματος χάριν της μαντίλας, στο χώρο εργασίας.

Κατά τη γνώμη μου, πρόκειται για μια απόφαση επικίνδυνη, η οποία αντιτίθεται σε κάποιες απ' τις πιο θεμελιώδεις αρχές μας. Θα προσπαθήσω να εξηγήσω γιατί, όσο το δυνατόν πιο ψύχραιμα και ορθολογικά, καθώς αντιλαμβάνομαι ότι το ζήτημα είναι σύνθετο.

Στην πράξη, η όλη συζήτηση για το τι μπορεί και τι δεν μπορεί να φοράει κανείς στο

χώρο εργασίας είναι μια συζήτηση που προϋποθέτει τη στάθμιση δύο αγαθών: των επαγγελματικών συμφερόντων του εργοδότη και του δικαιώματός του να επιλέγει όποιον αυτός επιθυμεί ως εργαζόμενο από τη μία, και του δικαιώματος έκφρασης του εργαζομένου από την άλλη.

Το παραπάνω ζύγισμα οδηγεί στις περισσότερες περιπτώσεις σε μια συμβιβαστική λύση: δεν φοράμε στη δουλειά ακριβώς αυτό που θέλουμε, υπάρχει όμως συνήθως κάποιος -έστω έμμεσος- πρακτικός λόγος γι' αυτό. Την ίδια στιγμή, η μικρή παραχώρηση ελευθερίας που κάνουμε δεν είναι συνήθως τόσο μεγάλη υπόθεση για μας.

Από ποιο σημείο και πέρα όμως ο περιορισμός στην εμφάνιση που θέτει ένας εργοδότης μετατρέπεται σε ρατσισμό εναντίον συγκεκριμένων μειονοτήτων;

Ο νομοθέτης οφείλει να βαδίσει προσεκτικά απαντώντας την παραπάνω ερώτηση. Πρέπει να λάβει υπόψιν τα δύο αγαθά τα οποία προαναφέραμε, υπολογίζοντας παράλληλα ότι στην πραγματική ζωή, συχνά χρησιμοποιούνται αληθοφανείς αιτίες απόλυσης στη θέση των πραγματικών. Δεν είναι εύκολο το να τραβήξει τη γραμμή εξισορροπητικά.

Τραβώντας τη γραμμή υπέρ του εργοδότη, κινδυνεύει να οδηγηθεί σε μια απόφαση-καταφύγιο για τους απανταχού ρατσιστές. Τραβώντας τη γραμμή υπέρ της ελευθερίας έκφρασης του εργαζομένου, μπορεί να προκαλέσει στρεβλώσεις στην αγορά εργασίας, οι οποίες θα μπορούσαν να έχουν ακόμη και το αντίθετο του επιθυμητού αποτελέσματος. Για παράδειγμα, αν το γεγονός ότι κάποιος έχει πολλά τατουάζ με δυσκολεύει να τον απολύσω στο μέλλον, τότε πιθανότατα θα αποφύγω να τον προσλάβω εκ των προτέρων.

Αντιλαμβάνομαι ότι υπάρχουν τύποι εργασίας που προϋποθέτουν ένα συγκεκριμένο ντύσιμο. Σε κάποιες περιπτώσεις, η σύνδεση μεταξύ της δυνατότητας να κάνει κανείς τη δουλειά του και μιας συγκεκριμένης στολής είναι σχεδόν αυταπόδεικτη. Ας πάρουμε το παράδειγμα του αστροναύτη που αρνείται να φορέσει προστατευτική στολή πηγαίνοντας στο διάστημα: δε μπορεί να κάνει τη δουλειά για την οποία έχει προσληφθεί αν δεν δεχθεί την απαίτηση του εργοδότη του.

Άλλες περιπτώσεις είναι λιγότερο ξεκάθαρες. Τι γίνεται αν η στολή εργασίας συνδέεται πιο χαλαρά με την τέλεση των εργασιακών καθηκόντων; Έχει δικαίωμα ένας εστιάτορας να ζητά απ' τους υπαλλήλους του να φοράνε τζιν και t-shirt; Να φοράει ο ελεγκτής εισιτηρίων συγκεκριμένη στολή; Περιορίζει μεν την ελευθερία έκφρασής τους, υπάρχει όμως μια λογική πίσω απ' τον κανόνα που τους επιβάλλει τη συγκεκριμένη ενδυμασία. Στην περίπτωση του ελεγκτή και του σερβιτόρου, είναι βοηθητικό να μπορεί κανείς να τους ξεχωρίσει - δεν θα δείχναμε τα εισιτήριά μας σε οποιονδήποτε, ενώ είναι χρήσιμο να ξέρουμε σε ποιον θα δώσουμε παραγγελία.

Τι γίνεται όμως όταν μια στολή εργασίας συνδέεται περισσότερο με την εικόνα μιας επιχείρησης και λιγότερο με κάποιο πρακτικό στοιχείο της δουλειάς ενός εργαζομένου; Εδώ τα πράγματα περιπλέκονται. Έχει για παράδειγμα δικαίωμα μια τράπεζα να ζητά απ' τους εργαζόμενούς της να εμφανίζονται φρεσκοξυρισμένοι, με κουστούμι και γραβάτα; Θα μπορούσε κανείς να πει ότι η συγκεκριμένη εμφάνιση στις κοινωνίες που ζούμε παραπέμπει (καλώς ή κακώς) σε φερεγγυότητα και σοβαρότητα - στοιχεία που μπορεί να είναι σημαντικά για το brand μιας τράπεζας. Θα μπορούσε να τον απολύσει επειδή αρνείται να συμμορφωθεί με το σχετικό κανόνα; Αν μπορεί να αποδείξει ότι η ζημιά που υφίσταται από την άρνησή του να συμμορφωθεί είναι σημαντική, και ο κανονισμός προϋπήρχε της πρόσληψής του και εφαρμόζεται καθολικά, ενδεχομένως.

Τι γίνεται τώρα με τη μαντίλα και τα λοιπά θρησκευτικά σύμβολα; Μας λέει άραγε κάτι για τη δυνατότητα κάποιου να φέρει σε πέρας μια εργασία το γεγονός ότι φοράει σταυρό ή γιάμακα ή μαντίλα; Σκανάρω με το μυαλό μου επαγγέλματα και πραγματικά δυσκολεύομαι να βρω παραδείγματα όπου το "signaling power" του θρησκευτικού συμβόλου που φορά κανείς λέει κάτι γι' αυτόν πέρα απ' το να μας ενημερώνει για τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις.

Θα μπορούσα ενδεχομένως να δεχθώ ότι σε κάποιες εργασίες που προϋποθέτουν έντονη λεκτική επαφή με έναν πελάτη, για παράδειγμα σε ρόλο πωλητή, το ακραίο παράδειγμα μιας μαντίλας που καλύπτει ολόκληρο το πρόσωπο θα μπορούσε να δυσκολέψει την επικοινωνία, που αποτελεί σημαντικό μέρος της δουλειάς του. Όμως ακόμη και η περίπτωση της μπούρκας δεν μπορώ να σκεφτώ πώς θα επηρέαζε τη δυνατότητα κάποιου να κάνει καλά τη δουλειά του σε πολλά άλλα εργασιακά πόστα.

Κάποιοι θα πουν στο σημείο αυτό το εξής: αν το να έχω στο ταμείο μου μια κοπέλα που φοράει μαντίλα στα μαλλιά διώχνει πελάτες, γιατί να μη μπορώ να την απολύσω; Γιατί το να μη μας «αρέσει» κάποιος επειδή προέρχεται από μια συγκεκριμένη θρησκεία ή μειονότητα είναι η επιτομή του ρατσισμού. Η δυνατότητα λοιπόν ενός επιχειρηματία να προσελκύει ρατσιστές πελάτες δεν αποτελεί επιχείρημα το οποίο θα έπρεπε να προστατεύεται από το νόμο. Αντιθέτως, το βάρος πέφτει στον εργοδότη να αποδείξει με επιχειρήματα με ποιον άλλο τρόπο συνδέεται η μαντίλα με τη δυνατότητα της εργαζόμενης να κάνει τη δουλειά της, να αποδείξει με άλλα λόγια τη ζημιά που υφίσταται επειδή αυτή φέρει το θρησκευτικό αυτό σύμβολο. Αλλιώς δεν θα έπρεπε να μπορεί να την απολύσει.

Το Ανώτατο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης διαφωνεί. Δεν ρίχνει το βάρος στον εργοδότη να αποδείξει τη ζημιά που υφίσταται κατά περίπτωση, αλλά αποδέχεται ως κανόνα τη δυνατότητα να υποχρεώνει κανείς τους εργαζόμενούς του σε ένα «ουδέτερο ντύσιμο», αρκεί να το έχει κάνει εκ των προτέρων.

Προκρίνει την προστασία της ελευθερίας του εργοδότη από το δικαίωμα θρησκευτικής έκφρασης του εργαζόμενου, τιμωρώντας μια μειονότητα και περιορίζοντας σημαντικά τις επιλογές που έχει για εργασία. Ανοίγει το δρόμο σε καταχρήσεις από ρατσιστικά στοιχεία, αφήνοντας πρακτικά στη διακριτική ευχέρεια του εργοδότη το τι θρησκευτικό σύμβολο θα αποδεχθεί και τι όχι: μην έχετε αμφιβολία ότι οι απολύσεις που θα ακολουθήσουν αυτή την απόφαση δεν θα είναι επειδή κάποιος έβαλε το σταυρό του στη δουλειά, ούτε επειδή η γιαγιά έβαλε τη μαντίλα της στην κουζίνα του εστιατορίου.

Αν διαβάζοντας αυτό το κείμενο νιώθετε την ανάγκη να μου πείτε ότι ό,τι και να λέω η μαντίλα στη δουλειά σας πειράζει «γιατί έτσι», γιατί εμείς, η πλειοψηφία που δεν φοράει μαντίλα, είμαστε αυτοί που φτιάχνουμε τους κανόνες για τις μειονότητες που αποφασίζουν να γίνουν μέλη της κοινωνίας μας «κι αν τους αρέσει», να σας θυμίσω αφενός ότι υπάρχουν μουσουλμάνοι στην Ευρώπη εδώ και εκατοντάδες χρόνια (βλέπε στην περίπτωση της Ελλάδας τη μουσουλμανική μειονότητα στη Θράκη), αφετέρου ότι η δημοκρατία είναι η εξισορρόπηση του κανόνα της μειοψηφίας με την προστασία των δικαιωμάτων των μειονοτήτων. Δεν είναι ούτε μόνο το ένα, ούτε μόνο το άλλο.

Βγάλτε για λίγο το καπέλο της πλειοψηφίας και θα καταλάβετε το γιατί.

-- This feed and its contents are the property of The Huffington Post, and use is subject to our terms. It may be used for personal consumption, but may not be distributed on a website.