«Η Μέση Ανατολή ήταν κάποτε Οθωμανική Αυτοκρατορία»

07:17 14/5/2021 - Πηγή: Huffington Post Greece

«Το Ισραήλ οφείλει να λογοδοτήσει στην Τουρκία και να της ζητά την άδεια κάθε φορά, που εκτιμά ότι πρέπει να αμυνθεί».

Αυτό μας λέει – ούτε λίγο ούτε πολύ – η ηγεσία του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, ήδη από την εποχή που ο Αμπντουλάχ Γκιουλ ανέφερε ότι η Τουρκία διαθέτει τα πιστοποιητικά ιδιοκτησίας και χρήσεων γης στην Παλαιστίνη της οθωμανικής περιόδου και ως εκ τούτου, δεν μπορεί να επέλθει λύση του παλαιστινιακού δίχως την καθοριστική εμπλοκή της Άγκυρας [sic]! (Ιωάννης Μάζης, «Η Γεωπολιτική της ευρύτερης

Μέσης Ανατολής και η Τουρκία», Εκδόσεις Λιβάνη, σελ. 104) .

Δίχως αμφιβολία, η στάση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συνιστά μέρος των τακτικών κινήσεων με άξονα τη στρατηγική πρωτοκαθεδρία στο μουσουλμανικό κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της απόκρυψης των τουρκικών γενοκτονικών πρακτικών εις βάρος εθνοτικών ομάδων, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τους Κούρδους τόσο εντός της τουρκικής επικράτειας όσο και εντός συριακής και ιρακινής.

Η βίαιη εκκοσμίκευση της κεμαλικής περιόδου είχε ως άμεσο αποτέλεσμα την καλλιέργεια μιας ιδεολογικής αναφοράς και την πρόσδοση ενός συγκεκριμένου (δυτικού) προσανατολισμού.

Κεμάλ και σουνιτικό Ισλάμ

Ο Μουσταφά Κεμάλ είχε την ικανότητα να αναγνώσει τον αναδυόμενο – μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο – κόσμο και την κατάρρευση των αυτοκρατοριών.

Τη δεκαετία του 1920 υπήρχε πλέον μία επιλογή για μια ετεροπροσδιοριζόμενη συλλογικότητα, η οποία επεδίωκε να παραμείνει αυτεξούσια και κυρίαρχη. Επρόκειτο για την επιλογή του έθνους-κράτους.

Εντός της τότε νέας – ουϊλσονιανών καταβολών – διεθνούς τάξης αποθεώθηκε η έννοια της αυτοδιάθεσης και καλλιεργήθηκαν ισχυρές κρατικές δομές, οι οποίες απέβαλλαν από τις τάξεις τους οτιδήποτε δεν υπάκουε στο δεσπόζον εθνικό αφήγημα.

Τα αυτοκρατορικά οικοδομήματα δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν στα νέα κοινωνικά αιτήματα και δε θα δύναντο να αποκτήσουν την απαιτούμενη πίστη και νομιμοφροσύνη από πλευράς των ανθρώπων.

Κατά συνέπεια, το έθνος-κράτος συνιστούσε μονόδρομο και για τη μουσουλμανική κοινωνία της Μικράς Ασίας, η οποία στερείτο μέχρι πρότινος εθνικής αναφοράς.

Καλλιεργώντας εθνική ιδεολογία, ο Κεμάλ προσέφερε προσανατολισμό σε όλα τα επίπεδα, από το κοινωνικό και εκπαιδευτικό έως εκείνο της εξωτερικής πολιτικής, φυσικά διά της βίας καθότι επρόκειτο για κάτι παντελώς ξένο για ανθρώπους, οι οποίοι αναγνώριζαν ως υπέρτερη ταυτοτική αναφορά αποκλειστικά τη θρησκεία.

Γι’ αυτό, άλλωστε, ο Κεμάλ εργαλειοποίησε το σουνιτικό Ισλάμ πριν ακόμη και την ίδρυση της Α΄ Τουρκικής Δημοκρατίας, προκειμένου να επιτύχει την εσωτερική συνοχή του κρατικού μορφώματός του.

Καθότι ξένος και άνωθεν επιβεβλημένος, ο εν λόγω προσανατολισμός δέχθηκε πολλές αμφισβητήσεις κατά τα χρόνια μετά τη θέσπιση πολυκομματικού συστήματος στην Τουρκία.

Μαζί με αυτές τις αμφισβητήσεις ήρθαν και οι τριγμοί, που από καιρού εις καιρόν (1960, 1971, 1980, 1997) προκαλούσαν τις επεμβάσεις του στρατού.

Ωστόσο, η τάση ήταν σταθερή: Ο στρατός προσπαθούσε να διασώσει την κεμαλική παρακαταθήκη, αλλά πάντοτε το Ισλάμ διείσδυε ολοένα και περισσότερο στον κρατικό μηχανισμό και ως εκ τούτου στη δημόσια σφαίρα με αποκορύφωμα την τουρκο-ισλαμική σύνθεση και την εμπέδωση του νεοοθωμανισμού ως ιδεολογική – διά του Οζάλ – συνέχεια της επισημοποίησης μιας ούτως ή άλλως κατ’ ουσίαν κοινής πορείας ήδη από την πρώτη στιγμή.

Το Ισλάμ ως διπλωματικό εργαλείο

Μέσω της συγκεκριμένης ιστορικής πορείας διαμορφώθηκαν δύο επιμέρους τάσεις, οι οποίες εκδηλώθηκαν ανάλογα με τους διακρατικούς συσχετισμούς και τη δεδομένη ισορροπία ισχύος.

Η πρώτη τάση, όπως την είδαμε διά του Τουργκούτ Οζάλ, υποστήριζε την ένταξη της ανατολής στη στοχοθεσία της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής και την επίκληση του Ισλάμ ως διπλωματικό εργαλείο προσέγγισης κρατών του μουσουλμανικού κόσμου και όχι μόνο, αλλά το «ασφαλές λιμάνι» της Τουρκίας θα ήταν πάντοτε η δύση.

Με άλλα λόγια, η Τουρκία θα απαλλασσόταν από την «κεμαλική εμμονή» της αποφυγής επαφών με το μουσουλμανικό κόσμο, αλλά θα το έπραττε ενταγμένη σταθερά στο δυτικό μπλοκ.

Η δεύτερη τάση, όπως διαφάνηκε εξόχως άτεχνα διά του Νετσμεττίν Ερμπακάν και περισσότερο επιτυχημένα διά του Αχμέτ Νταβούτογλου και του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αναφέρεται στην πλήρη στρατηγική αυτονόμηση της Τουρκίας μέσω της προσέγγισης του μουσουλμανικού κόσμου ακριβώς ως μουσουλμανικό κράτος και όχι ως «εκπρόσωπος των δυτικών».

Αυτή η γεωστρατηγική πρόταση εδράζεται κυρίως στην πεποίθηση περί του δυναμικού μιας δημογραφικά ακμάζουσας κοινότητας, η οποία λογικά – κατά την τουρκική ηγεσία – θα επιθυμούσε να τεθεί υπό τον έλεγχο ενός μουσουλμάνου και όχι ενός δυτικού χριστιανού δυνάστη!

Τουρκία και η ρήξη με τους κοσμικούς κύκλους της Μέσης Ανατολής και το Ισραήλ

Η επίκληση και εργαλειοποίηση των διεθνών θεσμών συνιστά αναντίρρητα πυλώνα μιας πιο συντεταγμένης στρατηγικής της Τουρκίας για την απόκτηση ηγετικής θέσης στο μουσουλμανικό κόσμο.

Όμως, μαζί με αυτή τη στρατηγική, ήρθε και η εκ των πραγμάτων ρήξη με τους κοσμικούς κύκλους της Μέσης Ανατολής, αλλά και φυσικά με το Ισραήλ.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο καταστατικός χάρτης του τότε Οργανισμού Ισλαμικής Διάσκεψης (νυν Συνεργασίας) αναφερόταν στην ανάγκη «προστασίας των Ιερών Τόπων, υποστήριξης του αγώνα των Παλαιστινίων και βοήθεια για να ξανακερδίσουν τα δικαιώματά τους και να ελευθερώσουν τη γη τους».

Πώς ήταν δυνατόν η Τουρκία να υιοθετήσει τη στρατηγική εικόνα της «ηγέτιδας μουσουλμανικής δύναμης» εξακολουθώντας να αναπτύσσει τους στρατηγικούς δεσμούς της με το Ισραήλ;

Είναι αυτός ο λόγος, για τον οποίο έχουμε σημειώσει σε αρκετά κείμενα ότι η Τουρκία και το Ισραήλ πάντοτε υπέβλεπαν η μία το άλλο (ενδεικτικά βλ. Καμπ Ντέιβιντ 1978, Αιγυπτοϊσραηλινή Συμφωνία Ειρήνης 1979) αλλά σε αυτή την ιστορική συγκυρία η ρήξη έχει δομικές προεκτάσεις, καθώς οι τουρκικές επικοινωνιακού επιπέδου τακτικές είναι στρατηγικό μέσο για την εκπλήρωση ενός υπέρτερου σκοπού.

Οι Μεγάλες Δυνάμεις και η Μέση Ανατολή. Αυτό που δεν βλέπει η Τουρκία

Οι Τούρκοι απέτυχαν και αποτυγχάνουν να διαγνώσουν ότι οι Μεγάλες Δυνάμεις και εν προκειμένω οι ΗΠΑ δεν έχουν αποσύρει το ενδιαφέρον τους από την Ευρύτερη Μέση Ανατολή παρά μόνο έχουν μερικώς αποσυρθεί επιχειρησιακά χάριν της δέσμευσης Δυνάμεων στον Ειρηνικό ελέω Κίνας.

Συνεπώς, η Ουάσιγκτον και οι υπόλοιπες Δυνάμεις, όπως η Γαλλία, δε θα επέτρεπαν την πλήρη στρατηγική αυτονόμηση της Τουρκίας και την ανεξέλεγκτη δράση της.

Παράλληλα, προσδίδοντας τεράστια αξία στο Ισλάμ ως υπερκείμενη ιδεοταυτοτική αναφορά, η Τουρκία πίστεψε ότι αυτό – μαζί με ορισμένες θεατρικές κινήσεις τύπου «Νταβός 2009» εναντίον του Ισραήλ – θα της προσέφεραν την ηγετική θέση επί της ούμα του 1,5 δισεκατομμυρίου πιστών.

Τι άλλαξε στον μουσουλμανικό κόσμο

Όμως, κατά τις δεκαετίες που παρήλθαν, στο μουσουλμανικό κόσμο έχουν αναπτυχθεί και στερεωθεί ισχυρές κρατικές δομές, όπως στα αραβικά κράτη, οι οποίες επιδιώκουν την επιβίωσή τους, τη διατήρηση του αυτεξούσιού τους και τη μη πρόσδεση στο άρμα οποιουδήποτε τρίτου, χωρίς τουλάχιστον τα θεμιτά ανταλλάγματα μιας διεθνούς συμμαχίας.

Τις ως άνω εσωτερικές αντιστάσεις η Τουρκία επιχειρεί να τις κάμψει διαμέσου της άρρηκτης σχέσης της με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα και της διείσδυσής της στα πολιτικά συστήματα χωρών του Μαγκρέμπ και της Μέσης Ανατολής.

Οι προσπάθειές της έχουν γίνει τόσο μεθοδευμένα και συγκροτημένα, ώστε αυτή τη στιγμή έχει εδραιωθεί ένα δίκτυο, το οποίο την εγκλωβίζει σε συγκεκριμένες στρατηγικές επιλογές, καθότι θα ήταν εξαιρετικά κοστοβόρο για την ίδια να το απαρνηθεί.

Ελιγμοί πάντοτε θα γίνονται, αλλά ο προσανατολισμός για την Τουρκία – είτε ορθός είτε λανθασμένος – είναι πλέον συγκεκριμένος με την παρούσα ιθύνουσα ελίτ.

ΠΡΙΝ ΦΥΓΕΤΕΚάλεσμα Τουρκίας στον μουσουλμανικό κόσμο για ξεκάθαρη στάση υπέρ των ΠαλαιστινίωνΜια τραγική σύγκρουση για την ίδια πατρίδαΗ Τουρκία «κήρυξε» πόλεμο στο Ισραήλ - Ντεσπερνάντο ο Ερντογάν«Πατρίδα ή θάνατος»