Η παιδεία της μεταπολίτευσης «κάνει ταμείο»

18:19 16/7/2015 - Πηγή: Huffington Post Greece

Σύμφωνα με την εκδοχή Βαρουφάκη ο Τσίπρας εξεπλάγη από το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, καθώς υπολόγιζε ότι το εκλογικό σώμα θα επέλεγε το «ΝΑΙ». Ο ίδιος ο πρωθυπουργός στη συνέντευξή του στην ΕΡΤ1 (14/7/15) παραδέχθηκε ότι αιφνιδιάστηκε από την αντίδραση των Ευρωπαίων εταίρων στις πολιτικές κινήσεις που επιχείρησε. Δεν την ανέμενε. Επίσης, πλήθος

δημοσιολόγων εκφράζουν την απορία τους για τις πολιτικές και κοινωνικές αντιδράσεις που βλέπουν γύρω τους: για παράδειγμα, η στάση των νέων, οι οποίοι υπερψήφισαν το «ΟΧΙ» σε ποσοστά πάνω από 80% στο δημοψήφισμα της προηγούμενης Κυριακής. Με τη σειρά μου εκπλήσσομαι με την έκπληξη όλων των προαναφερθέντων: όσα συμβαίνουν εσχάτως είναι η απολύτως λογική και αναμενόμενη συνέπεια της παιδείας της μεταπολίτευσης. Χωρίς να ισχυρίζομαι ότι ανακάλυψα το μοναδικό ερμηνευτικό «κλειδί» και χωρίς να διευρύνω υπερβολικά την θεματική, θα προσπαθήσω να εξηγήσω τη θέση μου ότι έφτασε η ώρα που η παιδεία της μεταπολίτευσης «κάνει ταμείο».

Βασικές όψεις της μεταπολιτευτικής κουλτούρας είναι η ρήξη με τον ορθολογισμό και η επικράτηση ενός ασύστολου βολονταρισμού. Ένα μέρος της κοινωνίας δεν επιθυμεί ή δυσκολεύεται -ή και τα δύο μαζί - να αναλύσει την κατάσταση γύρω του και να συγκροτήσει λογικό συλλογισμό. Δεν είναι λίγοι όσοι αρκούνται σε μασημένη από τα ΜΜΕ ενημέρωση, πιστεύουν, αναπαράγουν και υποστηρίζουν ό,τι απίθανο ειπωθεί ή γραφεί, αρκεί αυτό να ικανοποιεί το θυμικό τους, δίχως να αναλογιστούν ότι η διασπορά ανοησιών δηλητηριάζει τον δημόσιο βίο. Προσπαθούν μανιωδώς να υπερασπιστούν τις θέσεις τους, δίχως ποτέ να ακούνε τον αντίλογο και να αξιολογούν τα αντεπιχειρήματα.

Την ίδια στιγμή όλο και περισσότεροι βρίσκουν καταφύγιο στον βολονταρισμό, στην λατρεία της βούλησης. Δεν είναι τυχαίο ότι στην Ελλάδα είναι δημοφιλέστατη η ανοησία του Κοέλιο «Όταν θέλεις κάτι όλο το σύμπαν συνωμοτεί για να τα καταφέρεις». Γενιές Ελλήνων θεωρούν ότι μπορούν να γίνουν τα πάντα, τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο βίο, αρκεί να το θέλουν οι ίδιοι. Δεν έχει καμιά σημασία τι θέλουν οι άλλοι, δεν έχει καμιά σημασία η υλική πραγματικότητα και οι συντελεσμένες συνθήκες γύρω τους. Όλα θα υποταχθούν στη δύναμη της βούλησης που εμπλουτίζεται από αόριστες επικλήσεις σε ιδεαλιστικά και ηθικά φορτία (ήθος, αξιοπρέπεια, τιμή κ.ά.). Σχέδιο, οργάνωση, αξιολόγηση σκοπών και μέσων και άλλα τέτοια τεχνοκρατικά δεν έχουν θέση στην κουλτούρα της μεταπολίτευσης. Απορρίπτονται μετά βδελυγμίας και στιγματίζονται όσοι τα ψελλίζουν.

Η κατάσταση που αδρομερώς περιέγραψα έχει τις ρίζες της στην μεταπολιτευτική παιδεία. Ο πρωθυπουργός, στην πρόσφατη ομιλία του στο Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, μνημόνευσε την Αντιγόνη του Σοφοκλή, αναφέροντας ότι «η τραγωδία της Αντιγόνης αποδεικνύει ότι υπάρχουν στιγμές που υπέρτατος νόμος είναι το δίκιο των ανθρώπων». Πέρα από την προφανή παρανόηση του μηνύματος της τραγωδίας - η Αντιγόνη υπερασπίζεται το θεϊκό δίκαιο - η αναφορά του πρωθυπουργού συνοψίζει την τραγωδία της μεταπολιτευτικής παιδείας. Η παραφθαρμένη διδασκαλία της Αντιγόνης στο ελληνικό σχολείο δημιούργησε την πεποίθηση ότι, όποτε νομίζεις πως η κοσμική εξουσία αυθαιρετεί, μπορείς να αντιδράσεις με όποιο τρόπο θέλεις, επειδή η συνείδησή σου δημιουργεί ένα δίκαιο υπέρτερο. Αναλογικά, κάτι σαν το «δίκιο είναι ο νόμος του εργάτη». Πρόκειται για πράξη αντίστασης και ηθικής δικαίωσης. Ο Επιτάφιος του Περικλή, το καταστατικό κείμενο της δημοκρατίας, έπαψε να διδάσκεται στο ελληνικό σχολείο. Μέχρι πέρυσι ήταν ενταγμένο ως μάθημα γενικής παιδείας στην Γ' Λυκείου, αλλά είναι γνωστό ότι εξαιτίας της πίεσης των πανελλαδικών εξετάσεων συνήθως δεν διδασκόταν. Η Απολογία του Σωκράτη, ο Κρίτων, κείμενα που διδάσκουν την υπακοή στους νόμους, έχουν εξοβελιστεί από το σχολείο.

Σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, του Πανεπιστημίου συμπεριλαμβανομένου, οι νέοι εξοικειώνονται στην υποταγή στην αυθεντία. Στο λόγο του δασκάλου και του καθηγητή, αλλά πολύ περισσότερο στο ένα, μοναδικό και αδιαίρετο σύγγραμμα. Πρέπει να μάθουν τι λέγει ένα βιβλίο και να το αποδώσουν κατά λέξη, ει δυνατόν. Τίποτα παραπάνω. Ο θάνατος της έλλογης αμφισβήτησης και της κριτικής σκέψης. Ελάχιστοι αποπειρώνται να τους διδάξουν ότι χρειάζεται να αναζητούν πολλές πηγές, πώς να ξεχωρίζουν τις ακριβείς από τις ανακριβείς πληροφορίες, πώς να αξιοποιούν τα ερευνητικά δεδομένα, πώς να ασκούν κριτική στους προηγούμενους μελετητές, πώς να αρθρώνουν δική τους γνώμη. Την πρώτη μου μέρα στο πανεπιστήμιο ως διδάσκων, παλαιός καθηγητής μου συνέστησε να μην επιτρέπω το διάλογο επί των κειμένων στο μάθημα «γιατί αυτό είναι επικίνδυνο, δεν πρέπει οι φοιτητές να λέγουν την γνώμη τους». Επίσης, λογική, κανόνες και μέθοδοι του συλλογισμού, δεν διδάσκεται στα σχολεία. Τα παιδιά συχνότατα αναφέρουν τη φράση «με τη δική μου λογική». Μαθαίνουν δηλαδή ότι μπορούν μόνα τους, αυθαίρετα, να θέτουν a la carte κανόνες και αρχές συλλογισμού που απλά έρχονται να στηρίξουν ό,τι θέλουν να υποστηρίξουν, όσο απίθανο και άλογο κι αν είναι.

Όσον αφορά τον διάλογο, τα παιδιά μαθαίνουν ότι πρόκειται για μια ανταλλαγή απόψεων, δίχως πειθαρχία και μέθοδο, όπου καθένας μπορεί να υποστηρίζει ό,τι του αρέσει και που στο τέλος η γνώμη των πολλών αποφαίνεται για το δίκαιο και τον άδικο λόγο. Δεν έχει καμιά σημασία η συγκρότηση και η συνοχή της επιχειρηματολογίας. Σημασία έχουν οι ευκαιριακές πλειοψηφίες, συχνότατα και οι μειοψηφίες, όταν είναι ικανές να επιβάλλουν τις θελήσεις τους υπό την ανοχή των συμμαθητών τους, των διδασκόντων, των γονέων τους και της ευρύτερης κοινωνίας. Δεν συνειδητοποιούν ότι ο διάλογος είναι η αμοιβαία κατάθεση λογικών επιχειρημάτων, με σκοπό την κατάληξη σε συμπέρασμα, το οποίο θα γεφυρώνει τις αντιθέσεις των διαλεγομένων, θα συνθέσει, και θα πυροδοτήσει κατόπιν ένα νέο διάλογο ώστε να αναζητηθεί μια υπέρτερη σύνθεση, η οποία θα διασφαλίσει την πρόοδο ατόμων και κοινωνιών.

Μετά όλα αυτά μην απορείτε που πολλοί βδελύσσονται την λογική, δεν αποζητούν την έγκυρη και ποιοτική ενημέρωση, δεν ασκούν εμπεριστατωμένη κριτική, δεν διαλέγονται. Μην απορείτε που πιστεύουν εύκολα τον καθένα που λέγει ευχάριστα ή εντυπωσιακά μυθεύματα, που αρνούνται να ερευνήσουν τον κόσμο γύρω τους, που είναι πεπεισμένοι ότι αρκεί η βούλησή τους και ο κόσμος θα αλλάξει, θα προσαρμοστεί στις επιθυμίες τους, όποιες και αν είναι αυτές. Να απορείτε που ακόμα υπάρχουν πολλοί που δεν είναι έτσι, ύστερα από το επίπεδο παιδείας που απολαύσαμε και ακόμα προσφέρουμε.

Η αλήθεια είναι γύρω μας, στην εμπειρική πραγματικότητα, όχι στα ιδεαλιστικά σχήματα και τον ανορθολογισμό. Είτε μας αρέσει είτε όχι, αληθές είναι μόνο ό,τι πρακτικά ωφελεί. Η πράξη έχει προτεραιότητα έναντι της θεωρίας καθώς και η εμπειρία έναντι των φαντασιακών αρχών. Ο καθένας, στην ιδιωτική του ζωή, έχει δικαίωμα να εσωτερικεύει την πραγματικότητα όπως θέλει. Ως πολίτης όμως, περισσότερο ως δάσκαλος, δεν δικαιούται να μεταφέρει τις προσωπικές του ιδεοληψίες και βουλήσεις σε δημόσιο επίπεδο. Με τέτοιες αγκυλώσεις και ελλείμματα στην μεταπολιτευτική παιδεία φτιάξαμε το «τέρας» που αντιμετωπίζουμε εντός των τειχών της χώρας.

-- This feed and its contents are the property of The Huffington Post, and use is subject to our terms. It may be used for personal consumption, but may not be distributed on a website.