Η προσφυγική κρίση μέσα από τα έργα Σύριων καλλιτεχνών

18:06 13/4/2016 - Πηγή: Huffington Post Greece

Την περασμένη εβδομάδα είχα την ευκαιρία να επισκεφθώ τον καταυλισμό προσφύγων του Za'atari, λίγο έξω από το Αμμάν, στην Ιορδανία. Από τους 80.000 πρόσφυγες που ζουν εκεί, σχεδόν όλοι είναι Σύριοι. Φτάνοντας εκεί, η μόνη εικόνα που είχα από τις εμπειρίες των προσφύγων -ανθρώπων δηλαδή που τρέχουν να ξεφύγουν από τον πόλεμο- ήταν από φωτογραφίες δημοσιογράφων. Στον καταυλισμό, είδα ένα εργαστήρι ζωγραφικής γεμάτο πίνακες από Σύριους καλλιτέχνες. Οι καλλιτέχνες αυτοί φτιάχνουν ζωγραφιές και γλυπτά της πατρίδας τους, είτε για να απαθανατίσουν τη μνήμη

της ομορφιάς αυτής, είτε για να εκφράσουν τη θλίψη αυτών των τραγικών εικόνων - τα σπίτια τους να καταστρέφονται, τους γείτονές τους και τους συμπολίτες τους να είναι άθαφτοι στο δρόμο. Πολλοί πίνακες εξερευνούν το ρόλο των ΜΜΕ στον τρόπο που επικοινωνούν τη διαμάχη στον έξω κόσμο - πώς μεταφέρεται αυτή η διαμάχη στους ανθρώπους, τι τονίζεται περισσότερο και τι όχι.

Παρότι είδα πάρα πολλά πράγματα στο Za'atari, ένιωσα ότι ήταν περισσότερο σημαντικό να μοιραστώ τις δημιουργίες αυτές γιατί επικοινωνούν πολύ καλύτερα την εμπειρία του εμφυλίου πολέμου και φτιάχτηκαν από αυτούς που είναι στην καρδιά των γεγονότων. Η Ύπατη Αρμοστεία δεν αποκάλυψε τα ονόματα των καλλιτεχνών και δεν είχα την ευκαιρία να μιλήσω από κοντά μαζί τους, αλλά περιγράφω κάποιες προσωπικές ερμηνείες και αντιδράσεις από όταν πρωτοαντίκρυσα τα έργα τους.

Ο πρώτος πίνακας είναι αναπαραγωγή της διαβόητης φωτογραφίας του δημοσιογράφου με το σώμα του τρίχρονου Αϊλάν, να έχει ξεβραστεί στην ακτή, μια εικόνα που πυροδότησε τη διεθνή κατακραυγή. Αυτή η φωτογραφία ξύπνησε τον κόσμο, ενώ ο ίδιος ο Αϊλάν έδειχνε να κοιμάται. Στο έργο αυτό υπάρχει και η αναπαράσταση πλήκτρων δίπλα στον Αϊλάν, για να ενισχύσει την ιδέα ότι ο ίδιος κοιμάται υπό τον ήχο ενός νανουρίσματος των κυμάτων.

Σε αυτή την εικόνα βλέπουμε δύο παιδιά να χρησιμοποιούν σαν κορνίζα την οθόνη μιας τηλεόρασης. Ίσως με αυτό να σχολιάζουν τον περιορισμό των ΜΜΕ να επικοινωνήσουν πλήρως την αληθινή εικόνα, δείχνοντας μας μόνο ό,τι χωράει εντός του πλαισίου της τηλεόρασης.

Αυτή η εικόνα είναι ίσως ένα σχόλιο για την αδυναμία των ΜΜΕ να δείξουν την άχρωμη ατμόσφαιρα του πολέμου. Ή ίσως ένα σχόλιο για το τι υπήρχε πριν τον πόλεμο, για τη σημασία των ΜΜΕ στην επιβίωση στις μνήμες προ του πολέμου. Αυτό είναι τρομερά σημαντικό για τους Σύριους. Μερικά παιδιά είναι πολύ μικρά (ή από τα 4500 που γεννήθηκαν μέσα στον καταυλισμό) για να έχουν γνωρίσει την ομορφιά του τόπου από τον οποίο προέρχονται, και αυτό είναι κάτι που τσακίζει τους γονείς. Γνώρισα έναν άντρα ονόματι Abu, που μου είπε: «Αγαπώ τη χώρα μου περισσότερο από τα μάτια μου, γιατί τα βράδια μπορώ και την ονειρεύομαι».

Έκφραση του εθνικού πένθους, των γενεών που έχει καταστραφεί.

Μια εικόνα που ίσως υπονοεί ότι θα χρειαστούν αιματηρές θυσίες για να ξαναφτιαχτεί η χώρα, ή ίσως υπονοεί την αναγέννηση μιας Συρίας που ξαναχτίζεται και γίνεται δυνατότερη από το βάρος της τραγωδίας της.

Η αίθουσα αυτή είναι γεμάτη ενέργεια, καθώς οι καλλιτέχνες αντεπεξέρχονται το σοκ της ιστορίας τους, τις αντιθέσεις του εμφυλίου, του εξαναγκαστικού εκτοπισμού τους, του φόβου του να αφήνεις το μέρος σου - την ταυτότητά σου, την κουλτούρα σου, την κοινότητά σου και την έννοια του σπιτιού.

Η θλίψη που οι Σύριοι αντιμετώπισαν στο παρελθόν έχει προσφάτως γίνει πιο σύνθετη από το παρόν τους, αναβάλλοντας οποιαδήποτε ελπίδα για ένα πιο φωτεινό μέλλον. Οι Σύριοι αυτή τη στιγμή αντιμετωπίζουν μια δεύτερη εξορία: πρώτα τους αρνούνται ένα σπίτι στη χώρα τους και ύστερα τους αρνούνται ένα σπίτι στη χώρα στην οποία βρίσκονται. To Za'atari στεγάζει μόνο 80.000 από τα 4 εκατομμύρια των εκτοπισμένων εκτός της Συρίας. Άνθρωποι που ζουν ζωές σαν τις δικές μας: επιχειρηματίες, φοιτητές πανεπιστημίων και αρχιτέκτονες, αλλά στερούνται το δικαίωμα να εξασκήσουν αυτές τους τις ιδιότητες γιατί δεν έχουν θεώρηση εργασίας. Οπότε ξεμένουν από χρήματα και βιαίως μετατρέπονται σε ένα εξαθλιωμένο λαό.

Στο μέλλον, το "Syria History and Civilisation Group" σκοπεύει να στεγάσει αυτά τα έργα σε ένα μουσείο. Όμως όσον αφορά τις αποφάσεις που καλείται να πάρει η διεθνής κοινότητα σήμερα, σχετικά με το αν δεχόμαστε τους νέους μας γείτονες ή όχι, η αντιληπτική ικανότητα είναι το παν. Οι εικόνες καθοδηγούν την κοινή γνώμη γιατί είναι οι μόνες που μπορούν. Η φωτογραφία του Αϊλάν το αποδεικνύει αυτό. Για τους περισσότερους από εμάς, οι εικόνες αυτές μοιάζουν σαν το κοντινότερο σημείο το οποίο μπορούμε να φτάσουμε. Αλλά είμαστε πιο κοντά από όσο νομίζουμε. Αυτή η κρίση μας χτυπά την πόρτα όπου κι αν μένουμε, είτε είμαστε στην Ευρώπη είτε στην Αμερική. Κι ακόμα κι αν βλέπουμε τα γεγονότα, μπορεί να είναι δύσκολο να συμμεριστούμε τον πόνο των ανθρώπων αυτών χωρίς να τους ακούμε να διηγούνται τις εμπειρίες τους. Ελπίζω η άμεση δύναμη αυτής της τέχνης να γεφυρώσει αυτό το κενό.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στη The World Post και μεταφράστηκε στα ελληνικά.

-- This feed and its contents are the property of The Huffington Post, and use is subject to our terms. It may be used for personal consumption, but may not be distributed on a website.