Η Βιβλιοθήκη της Βουλής ανοίγεται στο κοινό με ένα τρίπτυχο εκθέσεων για το 1922

08:23 26/11/2022 - Πηγή: Huffington Post Greece

Το εξώφυλλο του καταλόγου της κύριας έκθεσης

Εκατό χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων συμμετέχει στις εκδηλώσεις μνήμης, φιλοξενώντας στον πρώτο όροφο του πρώην Δημόσιου Καπνεργοστασίου της οδού Λένορμαν 218 ένα τρίπτυχο εκθέσεων εμπνευσμένων από την επέτειο 1922-2022, οι οποίες διαπραγματεύονται με όρους διαφορετικούς, αλλά συμπληρωματικούς και συνδιαλεγόμενους, διαφορετικές όψεις ενός γεγονότος-τομής για τον Ελληνισμό. Οι εκθέσεις σηματοδοτούν

το «επίσημο» άνοιγμα του κτηρίου στο ευρύ κοινό και τους φίλους της Βιβλιοθήκης της Βουλής των Ελλήνων.

Γιάννης Τσαρούχης. Προσωπογραφία Γιώργου Σεφέρη«Ιστορίες επιβίωσης - Μικρασιάτες πρόσφυγες και εργασία στις νέες πατρίδες»

Η πρώτη έκθεση, με τίτλο «Ιστορίες επιβίωσης - Μικρασιάτες πρόσφυγες και εργασία στις νέες πατρίδες» (σε γενική επιμέλεια της Μ. Καμηλάκη και επιμέλεια των Μ. Βλασσοπούλου & Α. Καραπάνου, με την επιστημονική συνδρομή των Ν. Ανδριώτη, Ευ. Αχλάδη, Ευ. Καραμανέ, Γ. Καραχρήστου, Π. Ποτηρόπουλου & Σ. Ριζά), είναι αφιερωμένη στην επαγγελματική ενσωμάτωση των προσφυγικών πληθυσμών στις νέες πατρίδες και τη συμβολή τους στον εργασιακό βίο της Ελλάδας από τα πρώτα χρόνια της άφιξής τους μέχρι τη δεκαετία του 1940. Το εκθεσιακό αφήγημα αναδεικνύει την εργασία ως στρατηγική επιβίωσης για τους Μικρασιάτες πρόσφυγες, ως μέσο διαμόρφωσης ατομικών και συλλογικών ταυτοτήτων και ως μοχλό  κοινωνικής αναδημιουργίας και ανάπτυξης της εθνικής οικονομίας. Με αφηγηματικό πυρήνα ένα μωσαϊκό με τα κυριότερα επαγγέλματα, αστικά και αγροτικά, και με οδηγό τις προφορικές μαρτυρίες των ίδιων των προσφύγων, παρουσιάζονται αντικείμενα, πρακτικές και συνήθειες που επεκτείνουν σημασιολογικά την έννοια της «εργασίας» ως καθημερινού βιώματος. Παράλληλα, μέσα από την αναφορά στις θεσμικές παρεμβάσεις για την εργασιακή αποκατάσταση των νέων πληθυσμών, προβάλλονται οι εθνικές διαστάσεις που προσέλαβε η διαχείριση της μαζικής εισέλευσης Μικρασιατών μετά το 1922.

 Ως προς τη διάρθρωση, το πρώτο μέρος της έκθεσης αρχίζει με την απαραίτητη, συνοπτική σκιαγράφηση του ιστορικού πλαισίου, με την εποπτική βοήθεια ενός χρονολογίου με τα σημαντικότερα γεγονότα της περιόδου. Ακολουθεί το ίδιο το γεγονός του ξεριζωμού, όπως αποτυπώνεται σε προφορικές μαρτυρίες για την Καταστροφή και την άφιξη στην Ελλάδα: καταθέσεις ψυχής θραυσματικές, αποσπασματικές, όπως η μνήμη, αντικατοπτρίζονται σε ένα πλέγμα από καθρέφτες που συμπλέκονται με ήχους και εικόνες. Οι μαρτυρίες, ως βασικό μεθοδολογικό εργαλείο της κοινωνικής ιστορίας, διατρέχουν ολόκληρη την έκθεση, σηματοδοτώντας μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση, η οποία εστιάζει στις ανάγκες, τα εμπόδια και τις ελπίδες των ανθρώπων που αναγκάστηκαν να ξαναστήσουν τις ζωές τους στους τόπους υποδοχής. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται οι θεσμικές παρεμβάσεις για την υποδοχή των προσφύγων, όπως αναδεικνύονται μέσα από πρωτότυπο και ψηφιακό αρχειακό υλικό που περιλαμβάνει νομοθετικά διατάγματα, υπουργικές αποφάσεις, αλλά και διαβατήρια, πιστοποιητικά και άλλα έγγραφα τα οποία καθόρισαν τη δύσκολη αυτή μετάβαση στη ζωή των προσφύγων. 

Το δεύτερο μέρος αρθρώνεται σε τέσσερις νοηματικές νησίδες, με επίκεντρο έννοιες που συνθέτουν το σημασιολογικό σύμπαν της εργασιακής καθημερινότητας των προσφύγων, πάλι με διπλή εστίαση τόσο στις «στρατηγικές επιβίωσης» που οι ίδιοι «επινόησαν» και εφάρμοσαν, για να κατορθώσουν να ενταχθούν στη νέα επαγγελματική και κοινωνικοπολιτισμική τους πραγματικότητα, όσο και στις μακρο-εξελίξεις που πυροδότησε η άφιξή τους.

Η περίφημη υφάντρα χαλιών από το Ένεχιλ, Ευανθία Τοπάλογλου (με τα μαύρα ρούχα), με τις κόρες της μπροστά στον αργαλειό, Φεβρουάριος 1960 Ψηφιακή αναπαραγωγή Κέντρο Μικρασιατικών ΣπουδώνΕιδικότερα, παρουσιάζονται οι εξής θεματικές ενότητες:

1) Συνέχιση-προσαρμογή-καινοτομία, στην οποία περιλαμβάνονται δραστηριότητες όπως η υφαντουργία, η ταπητουργία και η κεραμική, που αντανακλούν τη συνέχιση των ίδιων ή παρεμφερών επαγγελματικών δραστηριοτήτων με αυτές που ασκούσαν στις γενέτειρές τους οι Μικρασιάτες, αλλά και την προσαρμογή τους προς νέες, συχνά καινοτόμους κατευθύνσεις, όταν οι επικρατούσες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες το απαιτούσαν.

2) Μετασχηματισμός-εκσυγχρονισμός-ανάπτυξη, με αναφορά στις εξελίξεις που ενεργοποίησε η μαζική έλευση προσφύγων, ιδιαίτερα στον πρωτογενή τομέα, με την κατασκευή έργων κοινής ωφελείας και την αγροτική μεταρρύθμιση που υλοποιήθηκε μετά το 1922, οδηγώντας στον δραστικό εκσυγχρονισμό της αγροτικής παραγωγής.

3)  Αλλαγή-κινητικότητα-πολυσυλλεκτικότητα: η ενότητα επικεντρώνεται στις συχνές αλλαγές επαγγέλματος που οι συνεχείς μετακινήσεις των προσφυγικών πληθυσμών επέφεραν, στον συνδυασμό συχνά περισσότερων οικονομικών δραστηριοτήτων σε ατομικό ή σε οικογενειακό επίπεδο, αλλά και στην κρίσιμη στο επίπεδο του νοικοκυριού συνεισφορά όλων των μελών στον κοινό αγώνα για την επιβίωση, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών αλλά και των ανήλικων παιδιών. Έμφαση δίνεται στη γυναικεία εργασία τόσο στις παραγωγικές δραστηριότητες του αγροτικού χώρου, όσο και στις αστικές περιοχές, όπου οι γυναίκες εξάσκησαν διάφορα επαγγέλματα, από βιομηχανικές εργάτριες και υπάλληλοι έως αυτοαπασχολούμενες (κεντήστρες, υφάντρες, μοδίστρες κ.τ.ό.) ή και υπηρέτριες.

4) Επιβίωση-ενσωμάτωση-πρόοδος: η ενότητα είναι αφιερωμένη στην κοινωνικο-οικονομική ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και στον εμπλουτισμό του νεοελληνικού πολιτισμού, ιδιαίτερα σε τομείς όπως η λαϊκή τέχνη, η λογοτεχνία, η επιστήμη και η μουσική.

Οι τέσσερις θεματικοί άξονες δεν είναι αμοιβαία αποκλειόμενοι, αλλά συμπληρωματικοί και αποβλέπουν στο να αποτυπώσουν τις βασικές νοηματικές παραμέτρους που συνθέτουν τη σημασιολογική προσωδία της εργασιακής ενσωμάτωσης των προσφύγων, με όλες τις θετικές αλλά και τις αρνητικές της αποχρώσεις.

Συνολικά, μέσα από πολυτροπικά εκθέματα, τα οποία έχουν συγκεντρωθεί σε συνεργασία με πάνω από σαράντα δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς και συλλέκτες, συγκροτείται το εννοιολογικό σύμπαν της επαγγελματικής ενσωμάτωσης των προσφυγικών πληθυσμών. Η έκθεση πλαισιώνεται από κατάλογο που περιλαμβάνει το σύνολο των εκθεμάτων της in situ εκδοχής και εμπλουτίζεται με επιστημονικές συμβολές δοκιμιακού τύπου, που επιχειρούν να φωτίσουν άλλοτε ευρύτερες και άλλοτε πιο ειδικές/περιπτωσιολογικές όψεις της εργασιακής ενσωμάτωσης των προσφύγων.

Καρφίτσα που έφερε μαζί του πρόσφυγας από την Καππαδοκία Συλλογή Γιάννη Παπαδάκη-Μετζικώφ«Το 1922 στον Τύπο»

Η δεύτερη έκθεση με τίτλο «Το 1922 στον Τύπο» (σε επιμέλεια Ε. Αντωναράκου και Έ. Δρούλια) επικεντρώνεται στην ανάδειξη της πλούσιας δημοσιογραφικής παραγωγής γύρω από τα δραματικά περιστατικά που έλαβαν χώρα μετά τον Σεπτέμβριο του 1922, όπως αποτυπώνονται στον Τύπο της εποχής, τον μικρασιατικό (της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης, κυρίως), τον ελλαδικό (της πρωτεύουσας και της περιφέρειας), τον ομογενειακό (Η.Π.Α. και Αιγύπτου) και τον αλλόφωνο. Στην Έκθεση παρουσιάζονται επίσης ενδεικτικά κυριακάτικα αφιερώματα εφημερίδων για την Καταστροφή της Σμύρνης και των «Χαμένων Πατρίδων». Τα εκτιθέμενα τεκμήρια προέρχονται από τη Συλλογή Ημερήσιου και Περιοδικού Τύπου της Βιβλιοθήκης της Βουλής. Ο κατάλογος που συνοδεύει την έκθεση περιλαμβάνει τα κείμενα της έκθεσης, πλαισιωμένα από ενδεικτικά τεκμήρια.

Εσωτερικό μεταξουργίας στην Προύσα πριν από την Καταστροφή Επιστολικό δελτάριο Ψηφιακή αναπαραγωγή Συλλογή Λουκά Χριστοδούλου«Πρόσφυγες: 1922+ επιβίωση-ενσωμάτωση»

Η τρίτη έκθεση με τίτλο «Πρόσφυγες: 1922+ επιβίωση-ενσωμάτωση» (επιμέλεια: Ά. Τσαμκόσογλου & Μιρέλλα Κασιμάτη) μας μεταφέρει στη συγχρονία, στο επίπεδο της πρόσληψης: είκοσι επτά (27) καλλιτέχνες, πρόσφυγες οι περισσότεροι, δεύτερης και τρίτης γενιάς, καταγράφουν τις δικές τους μικροϊστορίες για το 1922, μεταπλάθοντας την πρώτη ύλη της επιβίωσης και της εγκατάστασης των δικών τους ανθρώπων σε έργο τέχνης και αφήγηση. Η συγκεκριμένη έκθεση προσφέρει μια επιπλέον ανάγνωση του αγώνα της επιβίωσης των προσφύγων, συνεισφέροντας έτσι στη σύνθεση ενός ευρύτερου εκθεσιακού συγκειμένου από κοινού με τις άλλες δύο εκθέσεις – αυτή τη φορά σύγχρονου, δυναμικού και διαλογικού, ένα είδος αφηγηματοποίησης του συλλογικού, διαχρονικού και διατοπικού τραύματος, που η Μικρασιατική Καταστροφή επέφερε. Επισημαίνεται ότι είναι η πρώτη φορά που η Βιβλιοθήκη της Βουλής υποδέχεται στο Καπνεργοστάσιο και συνδιοργανώνει μια έκθεση σύγχρονης τέχνης, και μάλιστα έργων που δημιουργήθηκαν ειδικά για τη συμπλήρωση των εκατό χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Την εικαστική έκθεση συνοδεύει Λεύκωμα με τα έργα των καλλιτεχνών και τα συνοδευτικά επεξηγηματικά κείμενα.

Το εμβληματικό αρχιτεκτόνημα του πρ. Δημόσιου Καπνεργοστασίου της οδού Λένορμαν

Οι τρεις εκθέσεις  φιλοξενούνται στον 1ο όροφο του πρ. Δημόσιου Καπνεργοστασίου της οδού Λένορμαν 218, ενός εμβληματικού αρχιτεκτονήματος, το οποίο ανεγέρθηκε μεταξύ 1928-1930 και αποτελεί κτήριο-τοπόσημο, που κατά καιρούς προσαρμόστηκε σε διαφορετικές χρήσεις. Εκτός από Καπνεργοστάσιο, λειτούργησε ως έδρα της Στρατιωτικής Υπηρεσίας Αθηνών λίγο πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και της Στρατιωτικής Καπνοβιομηχανίας και Υγειονομικής Υπηρεσίας μετά το ξέσπασμα του Πολέμου, ως χώρος φιλοξενίας δεκάδων οικογενειών απόρων και προσφύγων, κυρίως από τη Ρουμανία, μεταξύ 1948 και 1960 κ.ά.

Γενική επιμέλεια: Μαρία Καμηλάκη

Οργανωτική επιτροπή: Δρ. Γιώργος Αγγελόπουλος, Σοφία Χηνιάδου

Ερευνα - επιμέλεια: Δρ. Μαρία Βλασσοπούλου, Αντζελα Καραπάνου

Οργανωτική υποστήριξη: Μάρια Κούλη, Μαρία Δεκουλάκου

https://library.parliament.gr

ΠΡΙΝ ΦΥΓΕΤΕ...Εκατό χρόνια μετά την Μικρασιατική Καταστροφή η Ελλάδα και πάλι σε κρίσιμο σταυροδρόμιCosmote History: 18 σειρές και ντοκιμαντέρ για τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή«Κ’ η Ανατολή του αιμάτου σιντριβάνι/ Μικρασιατική Εκστρατεία 1919-1922»