Κράμπους: Η παγανιστική φιγούρα των Χριστουγέννων

10:17 6/12/2022 - Πηγή: Huffington Post Greece

Υπάρχει ένα παλιό γερμανικό έθιμο που θέλει την παραμονή της γιορτής του Αγίου Νικολάου, δηλαδή στις 5 Δεκεμβρίου, τα παιδιά να κρεμούν τις κόκκινες κάλτσες τους στο τζάκι ή στο στολισμένο δένδρο, περιμένοντας το δώρο που θα τους αφήσει το ίδιο βράδυ ο Saint Nicolas. Σύμφωνα με το έθιμο, ο Άγιος έφερνε στα καλά παιδιά καραμέλες, γλυκά και καρπούς του χειμώνα. Αντίθετα, τα παιδιά που δεν ήταν και τόσο καλά όλη την προηγούμενη χρονιά, έβρισκαν στη κάλτσα τους κάρβουνα και, σε κάποιες περιπτώσεις, μια μαγκούρα με την οποία ο Άγιος θα τα τιμωρούσε.

Αν σας κάνει εντύπωση πως είναι δυνατόν

ο Santa Nicholas να τιμωρήσει τα παιδιά χτυπώντας τα με μαγκούρα, η απάντηση είναι πως η τιμωρία έρχεται από τον Krampus. Ενώ ο Santa Nicholas ερχόταν με σκοπό να επιβραβεύσει τα υπάκουα παιδιά και να τους προετοιμάσει για τα υπέροχα δώρα που θα έβρισκαν τα Χριστούγεννα κάτω από το δένδρο, ο τρομακτικός Krampus ήταν εκείνος που ερχόταν σε όσα παιδιά ήταν κακά. Αν λοιπόν, νωρίς το πρωί του Αγίου Νικολάου, (η συνήθεια ήταν τα παιδιά να σηκώνονται αξημέρωτα και να κοιτούν στις κάλτσες τους), έβρισκες κάρβουνα ή μπαστούνι ήσουν προετοιμασμένος για την τιμωρία που θα ακολουθούσε.

Σε άλλες περιπτώσεις και σύμφωνα με το μύθο, ο Krampus απλά λέρωνε με κάρβουνο το άτακτο παιδί και αυτό του γινόταν μάθημα ώστε να μην επαναλάβει τις αταξίες. Άλλες φορές πάλι τιμωρούσε το παιδί με τη μαγκούρα και αν ο μικρός ταραξίας ήταν πολύ άτακτο παιδί, ο Krampus τον έδενε με τις αλυσίδες που κουβαλούσε πάντοτε μαζί του και τον έπαιρνε στο σκοτεινό του βασίλειο.

Μάλιστα, ανάμεσα στις ιστορίες που συνηθίζουν να λένε μεταξύ τους τα παιδιά, ως προσπάθεια να τρομάξουν το ένα το άλλο, πολλές αναφέρονται σε περιπτώσεις παιδιών που εξαφανίστηκαν, γιατί ο Krampus τα πήρε μαζί του και από τότε δεν τα είδε ποτέ ξανά κανείς. Το τρομακτικό μύθο του δαιμονικού αυτού πλάσματος των Χριστουγέννων παρουσιάζει και η ταινία με τίτλο: Κrampus του 2015, όπου ένα αγόρι που περνάει άσχημα τα Χριστούγεννα, καταλήγει να τον φέρει κατά λάθος στο σπίτι της οικογένειάς του.

Ανάλογες ιστορίες υπάρχουν και για άτακτες γυναίκες, όπου ο Krampus εμφανιζόταν με σκοπό να τις ξελογιάσει και να τις παραπλανήσει, όπως συνέβαινε στην αρχαιότητα με τον θεό Πάνα και τους Σάτυρους. Όπως ο Πάνας, ο οποίος εμφανίστηκε στη Θεά Σελήνη με μια λευκή προβιά για να μην τον αναγνωρίσει, έτσι και ο Krampus έκανε τα δικά του ‘μαγικά’ κόλπα για να κερδίσει τα θηλυκά. Στη πρώτη του εμφάνιση έμοιαζε με έναν όμορφο και περιποιημένο κύριο. Αφού, όμως, ξελόγιαζε την άτακτη σύζυγο, έπαιρνε τη πραγματική, άκρως τρομακτική του μορφή, και αυτή ήταν η τιμωρία της.

Αυτή η πλευρά του μύθου, μας θυμίζει τις ιστορίες του Koschei (Κοσέι) της ρωσικής και σλαβικής μυθολογίας, ενός μοχθηρού γέρου με τρομακτική εμφάνιση που κυνηγάει νεαρές γυναίκες, τις οποίες αρπάζει και κρατάει φυλακισμένες σε διάφορα μέρη. Τόσο ο Krampus όσο και ο Koschei, με την αρπαγή νεαρών γυναικών, επαναλαμβάνουν το αρχέτυπο της φυλακισμένης κόρης, το οποίο συναντάμε συχνά σε μύθους και παραμύθια, όπου όμορφες γυναίκες έχουν φυλακιστεί από άγρια πλάσματα. 

Krampus is coming to town .

Στο γνωστό χριστουγεννιάτικο τραγούδι «Santa Claus is coming to town», το οποίο είναι ιδιαίτερα δημοφιλές σε Ευρώπη και Αμερική, υπάρχει ένας στίχος που λέει χαρακτηριστικά:

He knows if you’ve been bad or good
So be good for goodness sake
Oh! You better watch out, you better not cry
Better not pout, I’m telling you why
Santa Claus is comin’ to town

Στα Ελληνικά το τραγούδι έχει μεταφραστεί με τον τίτλο «ο Άη Βασίλης πάλι θα ρθει» και στο επίμαχο σημείο αναφέρει:

Σε βλέπει όταν κοιμάσαι,
στο σπίτι, στη δουλειά,
γνωρίζει όπου και να′ σαι,
κάθε μια σου σκανταλιά.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ακόμη και στο χαρούμενο αυτό παιδικό τραγούδι, υπάρχει μια έμμεση προειδοποίηση για τον ερχομό του Krampus, αν τελικά είσαι σκανταλιάρης.

Οι λαογράφοι και ιστορικοί που έχουν μελετήσει το θρύλο του δαιμονικού αυτού πλάσματος, δεν είναι σίγουροι για την προέλευση του, αλλά γενικά θεωρείται πως προηγείται χρονικά από τον Χριστιανισμό και έχει τις ρίζες του στη σκανδιναβική μυθολογία και τον γερμανικό παγανισμό. Η λέξη Krampus προέρχεται από τη γερμανική λέξη Krampen, που σημαίνει νύχι και σύμφωνα με την Σκανδιναβική μυθολογία είναι ο γιος της Χελ (της κόρης του Λόκι και βασίλισσας του Χελχάιμ, του κάτω κόσμου, του αντίστοιχου Άδη για τους Νορβηγούς).

Σύμφωνα με τη λαογραφία, ο Krampus εμφανίζεται στις πόλεις τη νύχτα της 5ης Δεκεμβρίου, της παραμονής του Αγίου Νικολάου, γνωστή ως Krampusnacht ή νύχτα του Krampus. Στην σύγχρονη εποχή, ο Krampus είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στην Αυστρία, τη Γερμανία, την Ουγγαρία, τη Σλοβενία και την Τσεχική Δημοκρατία. Εκείνο το βράδυ γίνονται ιδιότυπες μαζώξεις από ανθρώπους οι οποίοι ντυμένοι δαίμονες και παρελαύνουν στους δρόμους (το λεγόμενο Krampuslauf).

Κατά την διάρκεια του 12ου αιώνα, η Καθολική Εκκλησία είχε απαγορεύσει τους εορτασμούς του Krampus, φοβούμενη ότι το παγανιστικό στοιχείο της προχριστιανικής Ευρώπης θα επικρατούσε της χριστιανικής πίστης. Όμως, όπως καθετί που απαγορεύεται, ο Krampus παρέμεινε δημοφιλής με αποτέλεσμα τον 19ο αιώνα να ξεκινήσει η μανία ανταλλαγής καρτών με τη φιγούρα του. Επάνω στις κάρτες υπήρχε η τιμωρία του Krampus στα άτακτα παιδιά και η ευχή: Χαιρετίσματα από τον Krampus.

Τότε, έγινε προσπάθεια να ενσωματωθεί στη δυτική χριστιανική κουλτούρα και να εμφανίζεται ως ο δαιμονικός βοηθός του Santa Nicholas. Ενδεχομένως, γι΄αυτόν ακριβώς το λόγο οι Δυτικοί να έχουν δώσει τόσο μεγάλη χριστουγεννιάτικη σημασία στην εορτή του Αγίου Νικολάου, προκειμένου να ξεχαστεί ο παγανιστής Krampus. 

Στην Αυστρία έγινε ακόμη μια προσπάθεια να απαγορευτεί η συγκεκριμένη παράδοση. Μετά τις αυστριακές εκλογές του 1923, η παράδοση του Κράμπους απαγορεύτηκε από το καθεστώς του Ντόλφους υπό το Πατριωτικό Μέτωπο (Vaterländische Front), την κυρίαρχη πολιτική οργάνωση του «Αυστροφασισμού» και το Χριστιανικό Κοινωνικό Λαϊκό Κόμμα. Επίσης, στη δεκαετία του 1950, η τότε κυβέρνηση διένειμε φυλλάδια με τίτλο «Ο Κράμπους Είναι Κακός Άνθρωπος». Όμως, η αρχέγονη δαιμονική φιγούρα δεν χάθηκε. Προς το τέλος του αιώνα, ξεκίνησε η λαϊκή αναβίωση των γιορτών του Κράμπους, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα. 

Παρά τα παράπονα ότι ο Krampus γίνεται ιδιαίτερα δημοφιλής και εμπορικός και χάνει την αρχική του παγανιστική μορφή, εσείς έχετε το νου σας, μην σας αφήσει μαγκούρα. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Krampus δεν είναι μόνος του αλλά έχει και βοηθούς, τον άγριο γέρο Knight Ruprecht, τον τρομακτικό Belsnickel και τη θηλυκή του εκδοχή Perchta ή Berchta, όλες προ-χριστιανικές φιγούρες που βασίζονται στις παραδόσεις των ανθρώπων που ζούσαν στους πρόποδες της οροσειράς των Άλπεων.

Πηγές:

The Origin of Krampus, Europe’s Evil Twist on Santa
Who is Krampus? Explaining the horrific Christmas beast

ΠΡΙΝ ΦΥΓΕΤΕ...Tα πιο υπέροχα χριστουγεννιάτικα παζάρια του κόσμουΧριστούγεννα με σύνεση ή με λάμψη; Η Ευρώπη αντιμέτωπη με την ενεργειακή κρίσηΤο εορταστικό ωράριο Χριστουγέννων