Ο αγώνας της λογικής

11:53 16/9/2017 - Πηγή: Huffington Post Greece

Το σημερινό ταξίδι είναι από αυτά που με κάνουν να νιώθω εντός των χωρικών μου υδάτων όποτε δεν πρόκειται να γράψω περαιτέρω εισαγωγικά. Ο μεσαίωνας μπορεί να μην είναι τόσο συνειρμικός όσο τα νεότερα, αλλά δεν έχει καμία σημασία, στο μυαλό μου παραμένει όμορφος και γενεσιουργός, παρά το ότι πολλοί τον χρησιμοποιούν ως παράδειγμα προς αποφυγή και μόνο, εξαιτίας της σκληρότητάς του. Δεν έχουν και τόσο άδικο βέβαια.

Είναι άνοιξη του 1253 μ.Χ. και οι καθηγητές του πανεπιστημίου του Παρισιού, οι μη προερχόμενοι από θρησκευτικά

τάγματα, αποφασίζουν την αποχή τους από τα μαθήματα σε όλες τις σχολές, με σκοπό να διαμαρτυρηθούν για την βιαιότητα της βασιλικής αστυνομίας εναντίον των σπουδαστών. Τι είναι αυτό που προκαλεί ενδοπανεπιστημιακές έριδες όμως, σε μία εποχή όπου φαινομενικά τα πανεπιστήμια βρίσκονται υπό τον απόλυτο έλεγχο της παπικής εξουσίας;

Μπορεί να βρισκόμαστε στην εποχή του παπικού ελέγχου των μεσαιωνικών πανεπιστημίων που πρακτικά σημαίνει ότι η καθολική χριστιανική πίστη ασκεί τεράστια επιρροή στα προγράμματα σπουδών των σχολών με την ταυτόχρονη παρουσία εκπροσώπων των δυο πιο γνωστών θρησκευτικών ταγμάτων (Φραγκισκανοί - Δομινικανοί) στους μηχανισμούς των ιδρυμάτων, αλλά ήδη από τις πρώτες δεκαετίες του 13ου αιώνα είχαμε μία σημαντική εξέλιξη. Η παλαιά γνώση με εμπροσθοφυλακή τον αριστοτελισμό επανέρχεται μετά από παύση αιώνων στην εκπαιδευτική επικαιρότητα. Η αρχαία γνώση εισβάλλει δυναμικά υπό το πρίσμα βέβαια και την επιτήρηση της πίστης. Ο αναθεωρημένος και σε διάφορα σημεία βιασμένος Αριστοτέλης με σκοπό να μην θίγει τις ευαίσθητες χριστιανικές χορδές, αρχίζει διακριτικά να παίρνει τη θέση που του αξίζει, δημιουργώντας τριγμούς στη μέχρι τότε ήρεμη καθημερινότητα των πανεπιστημίων.

Φραγκισκανοί και Δομινικανοί επόπτες και καθηγητές που λειτουργούν στην ουσία ως εντεταλμένοι του Πάπα, με δυσκολία μπορούν να συμφωνήσουν ως προς τη διδακτέα ύλη που μπορούν να δανειστούν από τον Αριστοτέλη. Η επιφύλαξή τους είναι μεγάλη και ο φόβος τους για ένα πιθανό ολίσθημα της χριστιανικής σκέψης έντονος. Οι συγκρούσεις τους με τους «αδέσμευτους» καθηγητές γίνονται πιο ζωηρές. Μία έντονη επιθυμία για αυτονομία κάνει την εμφάνισή της από τα μέσα του 13ου αιώνα στα Ευρωπαϊκά πανεπιστήμια με πρωτοπόρο το Παρίσι. Τα επόμενα χρόνια θα αποδειχθούν πιο παθιασμένα από τα προηγούμενα.

Ιδεολογικοί κόσμοι συγκρούονται και η παπική επιδίωξη για συνύπαρξη αριστοτελικής και χριστιανικής σκέψης με πρωταγωνιστή τη χριστιανική φυσικά, δείχνει να αποτυγχάνει. Οι φραγκισκανοί είναι ξεκάθαροι ως προς την αντιμετώπιση της παλαιάς γνώσης και ιδιαίτερα επιφυλακτικοί με την συμπόρευση. Οι αυτόνομοι (αρκετοί από τον λαϊκό κλήρο) καθηγητές ξεκαθαρίζουν ότι δεν θα δεχτούν πλέον το μονοπώλιο των ταγμάτων στη μετάδοση της γνώσης. Η αναστάτωση αποδεικνύει στην πράξη ότι το μοντέλο συνύπαρξης είναι ανεδαφικό, αρχαία και χριστιανική γνώση μπορούν να βρίσκονται στον ίδιο πανεπιστημιακό χώρο, αλλά σε διαφορετικές αίθουσες. Η κυριαρχία της μίας πάνω στην άλλη, τις αυτοκαταστρέφει.

Η ανάγκη για πλήρη αυτονομία γίνεται πιο έντονη από ποτέ, αλλά όσο στους κόλπους των πανεπιστημίων υπάρχουν εκπρόσωποι θρησκευτικών ταγμάτων, αυτό είναι αδύνατο. Η εξουσία τους είναι τέτοια που έχουν τη δυνατότητα να διορίζουν και να παύουν καθηγητές εδρών που έλεγχαν. Το θετικό ήταν ότι δεν έλεγχαν όλες τις έδρες.

Οι υπόλοιποι καθηγητές στην προσπάθεια τους να περιορίσουν τη δύναμη των ταγμάτων εντός του πανεπιστημίου, παίρνουν την απόφαση της μείωσης των εδρών που μπορούν να κατέχουν ανά σχολή, σε μία. Μιλάμε για ιδιαίτερα τολμηρή πρωτοβουλία που φυσικά προκαλεί διαμαρτυρίες που αποδέκτη έχουν την αγία έδρα στη Ρώμη. Όπως καταλαβαίνουμε δεν υπάρχει κανένα περιθώριο συνεννόησης πλέον. Οι αυτόνομοι καθηγητές οδηγούνται στην αποχή από την διδασκαλία ενώ οι Δομινικανοί - Φραγκισκανοί τη συνεχίζουν με αποτέλεσμα την αποπομπή τους από τον σύλλογο καθηγητών με απόφαση των συναδέλφων τους.

Η αντίδραση του πάπα Ιννοκέντιου Δ' ήταν άμεση και η διαταγή του ρητή. Έπρεπε να γίνει αμέσως άρση της απαγόρευσης στους καθηγητές των ταγμάτων και συνέχιση της διδασκαλίας με μία μικρή επέκταση των αξιώσεών του, που μάλλον τη συμπεριέλαβε για να εξομαλύνει τα πνεύματα; Πλέον οι καθηγητές ήταν υποχρεωμένοι να δώσουν μία επιπλέον έδρα σε μοναχό του τάγματος των Κιστερκιανών στη θεολογική σχολή, διατηρώντας φυσικά και τις έδρες των υπολοίπων ταγμάτων ως είχαν.

Όπως ήταν φυσικό, οι λαϊκοί καθηγητές αρνήθηκαν ζητώντας την υποστήριξη άλλων εκκλησιαστικών αξιωματούχων, κάτι που έκανε τον Ιννοκέντιο να το ξανασκεφτεί αποφασίζοντας την αποστολή επιτροπής με σκοπό την εύρεση λύσης. Οι καθηγητές των ταγμάτων όμως δεν ήταν πλέον σε φάση διαπραγμάτευσης. Η άρνηση τους προκάλεσε και πάλι την ψύχραιμη αντίδραση του πάπα ο οποίος αυτή τη φορά απείλησε τα τάγματα με εκκλησιαστικές ποινές και αφαίρεση προνομίων.

Ο θάνατος του Ιννοκέντιου έφερε στον παπικό θρόνο τον Αλέξανδρο Δ' ο οποίος χωρίς περιστροφές, πήρε σαφέστατη θέση υπέρ των ταγμάτων, καθορίζοντας απαρτία 2/3 των καθηγητών κάθε σχολής για λήψη απόφασης αναστολής των μαθημάτων και τέλος αναγνώρισε μόνο στο γραμματέα της εκκλησίας του Παρισιού το δικαίωμα να καθορίζει τον αριθμό και τη διανομή των εδρών του πανεπιστημίου.

Για να μη μακρηγορώ, μετά από αντεγκλήσεις και μπόλικη ακαμψία από πλευράς πάπα και καθηγητών, οι ίδιοι δηλώνουν ότι εάν δεν ακυρωθεί η παπική βούλα θα εγκαταλείψουν το Παρίσι ως ύστατη ενέργεια. Η απάντηση του Αλέξανδρου ήταν να αφορίζονται και να στερούνται προνομίων όσοι καθηγητές δεν υπακούσουν στις παραπάνω διατάξεις. Στις 31 Ιανουαρίου του 1256 διορίζει καθηγητή ένα δικό του μοναχό. Νομίζω δεν άφησε περιθώρια αμφισβήτησης. Η παπική βούληση εν τέλει υπερίσχυσε, αλλά η όλη διαδικασία έδωσε το έναυσμα της ουσιαστικής αναζήτησης των πανεπιστημιακών ελευθεριών.

Όλα τα παραπάνω οδήγησαν στη σταδιακή εσωτερική οργάνωση του πανεπιστημίου του Παρισιού, με τη δημιουργία δικών του οργάνων με επίσημους εκπροσώπους ανά σχολή. Η διοικητική αυτονομία κάνει δειλά την εμφάνισή της σε αυτή την τόσο πρώιμη περίοδο και η πανεπιστημιακή ζωή θα ακολουθήσει τους δικούς της ρυθμούς με την εκκλησία αρνούμενη να δεχτεί ακόμα την πλήρη αυτονομία. Παρ' όλα αυτά οι εσωτερικές διαδικασίες που συντελούνται όχι μόνο στο Παρίσι, αλλά και στην Οξφόρδη και την Μπολόνια θα δώσουν στα ιδρύματα μία αυτοπεποίθηση που δεν θα αργήσει να δώσει τους πρώτους της καρπούς.

Η σύγκρουση της λογικής με την πίστη θα συνεχίσει αμείωτη και κατά τους επόμενους αιώνες μέχρις ότου η καθεμία να πάρει τη θέση που της αξίζει, τουλάχιστον σε θεωρητικό επίπεδο. Αυτό που απέδειξε μεταξύ άλλων η όλη διαδικασία, είναι ότι η πίστη είναι ο θάνατος της λογικής, κατ' άλλους και το αντίθετο βέβαια. Εγώ θα το προεκτείνω λίγο παραπέρα από τη θρησκευτική. Εξίσου καταπιεστική πνευματικά, είναι η ιδεολογική πίστη, η πίστη σε ένα άνθρωπο, η βαθιά και άκριτη πίστη γενικά.

Υ.Γ: Το σημερινό άρθρο αποτελεί αδιάσπαστη συνέχεια των διδακτικών ιστοριών του viewtag.gr το οποίο και δεν εγκαταλείπω. Τα άτακτα ιστορικά που πραγματεύομαι εδώ και καιρό, θα έχουν πλέον δυο στέγες.